Kel kartal (Haliaeetus leucocephalus), Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yerli halk için yüzyıllardan beri manevi bir semboldür. 1782'de ABD'nin ulusal amblemi olarak kullanıldı. Ancak hem yasa dışı avlanma hem de böcek öldürücü (DDT) nedeniyle 1970'lerde neredeyse yok oldu. Kurtarma çabaları ve daha güçlü federal koruma ile bu büyük yırtıcı tür artık tehlike altında olmaktan çıktı.
Kel kartalın başlıca özellikleri
- Bilimsel adı: Haliaeetus leucocephalus
- Yaygın isimler: Kel Kartal, Kartal, Amerikan Kel Kartalı
- Boyut: 0,9 – 1,1 m uzunluğunda
- Kanat açıklığı: 54 cm – 70 cm
- Ağırlık: 3 – 6,3 kg
- Ömrü: 20 yıl (vahşi doğada)
- Beslenme: Etçil
- Habitat: Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'da, özellikle Florida, Alaska ve Ortabatı'da büyük, açık göller ve nehirlerde yaşar
- Popülasyon: 700.000
- Korunma durumu: En az endişe verici
Kel kartalın kafası kel gibi görünür ancak esasında beyaz tüylerle kaplıdır. İsmi eski dilde bir isimden gelmekte ve orijinalde "beyaz kafalı" anlamını taşıyor. Yetişkin kel kartalların "kel" kafaları çikolata rengi kahverengi gövdeleriyle keskin bir tezatlık gösterir.
Gagaları oldukça geniş, sarı renkli ve kalındır. Güçlü gagasının üst kısmı çengel yapıdadır. Bu kuşlar sıklıkla 0,9 metre ile 1,1 metre uzunluğunda olur ve kanat açıklıkları 2 metreye ulaşabilir. İlginç bir şekilde dişiler erkeklerden biraz daha büyük olur. Ancak her iki cinsiyet de aynı koyu kahverengi tüylere ve beyaz baş ve kuyruk tüylerine sahip olurlar.
Kel kartalların başı, boynu ve kuyruğu parlak, düz beyazdır. Fakat daha genç olanlarda farklı renkler görülebiliyor. Gözleri, gagaları, bacakları ve ayakları sarı renktedir ve siyah tırnakları kalın ve güçlüdür.
Kel kartala dair ilginç bilgiler
- Balıkları kendi avlamak yerine diğer hayvanların yakalamasını bekler ve sonra araya girerek rahatsız eder. Osprey gibi diğer kuşları hedef alarak pençelerindeki ya da ağızlarındaki balığı düşürmelerini sağlar.
- Benjamin Franklin savaşta galip gelseydi ABD'nin resmi amblemi Yaban Hindisi (Wild Turkey) olacaktı. Zira Franklin 1784 yılında yaptığı açıklamada bu ulusal kuşun hırsızlık eğilimlerini ve küçük kuşları taciz etme alışkanlığını küçümsedi. "Kendi açımdan," diye yazdı, "Keşke Kel Kartal ülkemizin Temsilcisi seçilmeseydi. Ahlaki olarak kötü bir kuş karakterdir. Yaşamını dürüstçe elde etmez. Üstelik rütbesi Korkak'tır. Bir Serçe'den daha büyük olmayan küçük Kral Kuş cesurca saldırır ve onu mahalleden kaçırır."
- Bazen kel kartal bile rahatlamaya ihtiyaç duyar. Etrafında bulduğu plastik şişeler gibi nesneleri oyuncak olarak kullanarak oyunlar yapar. Gözlemcilerden biri havada altı kel kartalın birbirine çubuk pasladığını gördü.
- Kaydedilen en büyük kel kartal yuvası 2,9 metre çapında ve 6,1 metre yüksekliğindeydi. ABD'nin Ohio eyaletindeki bir başka ünlü yuva bir kadeh biçimindeydi ve neredeyse iki ton ağırlığında ölçüldü. Bu yuva ağaç devrilene kadar 34 yıl kullanıldı.
- Henüz olgunlaşmamış kel kartallar hayatlarının ilk dört yılını geniş topraklarda göçebe keşiflerle geçiriyor. Günde yüzlerce kilometre uçabilirler. Bazı genç kuşların kuzeye doğru Florida'dan Michigan'a (2000 km) kadar uçtuğu veya Kaliforniya'dan Alaska'ya (5100 km) ulaştığı biliniyor.
- Kel kartallar bazen işbirliği içinde avlanır. Bir kuş avı diğer kuşa doğru kovalar.
- Kel kartallar uzun bir hayat sürebiliyor. Yabani doğada kaydedilen en yaşlı kuş, 2015 yılında New York'ta bir araba tarafından vurulup öldüğünde en az 38 yaşındaydı. 1977'de aynı eyalette işaretlenmişti.
Kel kartalın habitatı
Kel kartalın yaşam alanı Meksika'dan Kanada'ya kadar uzanıyor ve Amerika kıtasının tamamını içine alıyor. Louisiana eyaletlerinden Kaliforniya çöllerine ve New England'ın yaprak döken ormanlarına kadar her çeşit habitatta yaşayabilirler. Kuzey Amerika'ya özgü veya yerli olan tek deniz kartalıdır.
Beslenme ve davranış
Kel kartalların beslenmesinin çoğunluğunu balıklar oluşturuyor. Ancak bunun dışında kalan diğer her şeyi de yerler. Kuşların dalgıçkuşu (grebes), balıkçıl, ördek, sutavuğu, kaz ve akbalıkçıl gibi diğer su kuşlarını yedikleri, tavşan, sincap, rakun, misket ve hatta geyikler gibi memelileri avladıkları görülmüştür.
Deniz kaplumbağası, terrapin (tatlısu kaplumbağası), yılanlar ve yengeçler de kel kartalların lezzetli buldukları öğünler arasında. Kel kartalların diğer avcılardan yiyecek çaldıkları (kleptoparazitizm olarak bilinir), diğer hayvanların karkaslarını temizledikleri ve çöp alanlarından ya da kamp alanlarından yiyecek aldıkları rapor edilir. Başka bir deyişle kel kartal pençeleriyle tutabildiği her şeyi yer.
Kel kartallar sudaki balıkları pençeleriyle kaldırırlar ve yuvaya taşırlar. Hatta bazen deniz kuşlarını balık bulma amacıyla uzunca izlerler. Kel kartallar balıkların sorguçlarını soyabiliyor.
Kel kartal yuvası ve yavruları
Kel kartal yuvasını suya kolay erişimi olan noktalara yapar. Bunun için büyük, izole ağaç veya kaya zirvelerini seçer. Büyük çubukları üst üste yerleştirerek yuvalarını inşa ederler. Yuvalar genellikle yaklaşık 1,5 metre genişliğinde oluyor ancak eski bir yuva kullanılıyorsa büyüklüğü iki katı olabilir.
İçine yerleştirilen iki veya üç yumurtanın çatlaması bir aydan biraz daha uzun sürüyor. Her iki ebeveyn de yavruların kuluçka ve beslenme sürecinde görev paylaşımı yapar. Çiftler ömür boyu birlikte kalır. Henüz olgunlaşmamış kuşlar beyazımsı kuyruk ve kanat astarları ile birlikte kahverengi olur. Türe özgü saf beyaz kafa ve kuyruk tüyleri yavrular dört ila beş yaşına gelinceye dek görülmez.
Kel kartallar bölgeye bağlı olarak eylül ayının sonundan başlayarak nisan ayının başlarına kadar çiftleşir. Dişi, çiftleşmeden beş ila 10 gün sonra ilk yumurtasını bırakır ve yumurtalar aşağı yukarı 35 gün süresince kuluçkada kalır. Bir ila üç yumurta üretirler.
Kuluçkadan çıkan kel kartal civcivleri kabarık beyaz tüylerle kaplı olur ancak çabuk büyürler. Yavru kuşlar benekli kahverengi gövdeye ve beyaz tüylere sahiptir. 4-5 yaşlarına kadar olgunlaşıncaya dek kendilerine özgü beyaz kafa ve kuyruk tüylerine sahip olmazlar.
Tehditler
Günümüzde kel kartallar kaçak avlanma, kaza sonucu veya kasıtlı nişan alma, kirlilik, rüzgar türbinleriyle veya elektrik hatlarıyla çarpışma, besin kaynaklarının kirlenmesi ve habitat kayıpları gibi diğer tehlikeler nedeniyle tehdit altındalar. Balıkçı ağlarının yanı sıra, boşalan mermi kovanlarından kaynaklı kurşun zehirlenmesi de kel kartallar ve diğer büyük yırtıcılar için ciddi tehdit oluşturuyor.
Kel kartalın korunma durumu
1782'de Amerikan ulusal kuşu olarak duyurulduğunda sayıları birkaç yüz bindi. Ancak sonraki iki on asır boyunca sayıları sürekli azaldı. Bunun nedeni elbette insan aktiviteleri ve zulümleriydi. Kuşlar hem spor için hem de devlet ve federal hükümetin koyduğu ödüller için avlandı. Çünkü çiftlik hayvanlarını hedef aldıkları düşünüldü. Alaska'da balık ağlarında bekleyen ve somunları kaçıran kel kartallardan sadece 1917-1952 arasında 100.000 tanesi öldürüldü. ABD'nin 1940'taki Kel Kartal Koruma Yasası nihayet bu hayvanların avlanmasını yasakladı.
Bununla birlikte kel kartallar 1970'lerde ve 1980'lerde zirai ilaç kullanımından ciddi şekilde etkilendi. Sayıları azalmaya devam etti ve tehlike altındaki türler sınıfına girdiler. Bu kuşları kurtarmak için gösterilen güçlü çabalar başarılı olunca kel kartallar 2007'de nesli tükenmekte olan hayvanlar listesinden çıkarıldı. Uluslararası Doğa Koruma Birliği bugün kel kartalın korunma durumunu "en az endişe verici" olarak listeliyor ve popülasyonunun arttığını söylüyor.