Bu yazımızda periskobun tarihçesi, icat edilişi ve kullanımından bahsedeceğiz. Periskop, gizli veya korunmuş bir noktadan gözlemler yapmak için kullanılan optik bir cihazdır. Basit periskoplar bir tüp kabının zıt uçlarına yerleştirilen yansıtıcı aynalar ve prizmalardan oluşur. Yansıtıcı yüzeyler birbirine paraleldir ve tüpün eksenine 45 derece açıyla yerleştirilirler.
Periskobu Kim İcat Etti?
İlk periskop(1902) Simon Lake tarafından yapıldı ancak bugünkü modern haline getirilmesinde Sir Howard Grubb'un çalışmaları en az onun kadar önemlidir.
Elektrik motorlu denizaltı USS Holland birçok yenilikle gelmesine rağmen bir büyük kusura sahipti: Su altında görüş eksikliği. Mürettebatın dışarıda ne olduğunu görmesi için denizaltının su yüzeyine çıkması gerekiyordu. Ancak bu sayede kumanda kulesi pencerelerinden bakılabilirdi. Bu eksikliği Holland'ın gizlilik avantajını zayıflattı. Mucit Simon Lake prizmaları ve lensleri kullanarak periskobun öncüsü omniscope'u yaptı.
Astronomik aletler tasarlamasıyla bilinen Sir Howard Grubb, ilk kez Hollanda tasarımı İngiliz Kraliyet Donanması denizaltılarında kullanılan modern periskobu geliştirdi. İlk nükleer enerjili denizaltı olan USS Nautilus'a su altı televizyonu yerleştirilinceye dek, periskop 50 yıldan uzun bir süre su altında görmenin tek yolu oldu.
Thomas Grubb (1800-1878) Dublin'de bir teleskop firması kurdu. Sir Howard Grubb'un babası baskı makineleri icat etmesiyle dikkat çekti. 1830'ların başında kendisi için 23 cm teleskopla donatılmış bir gözlemevi yaptı. Thomas Grubb'un en küçük oğlu Howard (1844-1931) 1865'te şirkete katıldı, elindeki şirket birinci sınıf Grubb teleskopları ile bilinmeye başladı. I. Dünya Savaşı sırasında Grubb'un fabrikasından silah nişangahı ve periskop yapmaları istendi. Grubb bu zamanlarda periskop tasarımını mükemmelleştirmiştir.
Periskobun Askeri Alanda Kullanımı
Bu temel periskop formundan yola çıkarak iki basit lensin daha eklenmesiyle I. Dünya Savaşı sırasında siperlerde gözlem amaçlı olarak kullanılan bir alet elde edildi. Askeri personel bazı silah taretlerinde hala periskop kullanır.
Periskoplar tanklarda yaygın olarak bulunur: Askeri personelin tankın güvenliğini riske atmadan durumlarını kontrol etmelerini sağlar. Önemli bir gelişme olarak kabul edilen Gundlach döner periskobu, tank komutanının koltuğunu hareket ettirmeden 360 derecelik görüş alanı elde etmesine izin verir.
1936'da Rudolf Gundlach tarafından patentlenen bu tasarım ilk kez Polonya'nın 7-TP hafif tankında (1935'ten 1939'a kadar üretildi) kullanıldı.
Periskoplar ayrıca askerlerin hendeklerin tepelerini görmesini sağlayarak düşman ateşine maruz kalmalarını (özellikle de keskin nişancılardan) önlüyordu. II. Dünya Savaşı sırasında topçu gözcüleri ve subayları farklı montaj teknikleriyle özel olarak imal edilmiş periskop dürbünleri kullandılar.
Aynalar yerine prizmalar ve gelişmiş fiber optikler kullanan ve görüntüyü büyütmeyi sağlayan daha karmaşık periskoplar, denizaltılarda ve çeşitli bilimsel alanlarda kullanılıyor. Klasik denizaltı periskobunun genel tasarımı oldukça basittir. Birbirlerine dönük iki teleskoptan oluşurlar. İki teleskop farklı büyütme oranlarına sahipse aralarındaki bu fark büyütme veya küçültmenin genel oranını belirler.
Periskop Hakkında Sık Sorulan Sorular
Periskopu ilk kim icat etti?
1854 yılında Hippolyte Marié-Davy, her iki ucunda 45° açıyla sabitlenmiş iki küçük ayna bulunan dikey bir tüpten oluşan ilk deniz periskopunu icat etti. Simon Lake 1902 yılında denizaltılarında periskop kullanmıştır. Sir Howard Grubb I. Dünya Savaşı'nda cihazı mükemmelleştirmiştir.
Periskoplar bugün hala kullanılıyor mu?
Günümüzde denizaltıların yüzeydekileri görmesini sağlayan optik cihazlar eski filmlerde gördüklerimizden çok daha gelişmiş durumda. Aslında bunlara artık periskop bile denmiyor. Bugün ABD Donanması'nın en gelişmiş denizaltılarında bu optik cihazlara fotonik mast adı veriliyor.
Periskop tüfekleri etkili miydi?
Geleneksel tüfeklere göre daha az etkili olsa da, periskop tüfeği kullanışlı bir silah olduğunu kanıtladı ve kısa süre içinde karşı siperlerin yakınlığının gündüz ateş etmeyi neredeyse imkansız hale getirdiği birçok cephe siperinde kullanılmaya başlandı.