Etna Yanardağı, Avrupa'nın en yüksek yanardağı ve dünyanın en aktif yanardağlarından biri. Yaklaşık 150 kilometrelik taban çevresi ile 3.294 metre yüksekliğinde ve Sicilya adasını tepeden görüyor. Etna Yanardağı'nın 4 ayrı zirve krateri var. Yakınında çok sayıda topluluk yaşaması endişe yaratır. Neyse ki patlama durumunda oluşacak lavları yönlendiren birikim, patlayıcı ve delik gibi taktiklerle korunuyorlar. Etna Yanardağı her yıl denize 14 mm daha yakınlaşır. Ancak yalnızca 2021'de 6 ayda yaşanan 50 patlama ile 30 metre yükseldi.
Etna ismi Yunan mitolojisinden geliyor
Etna ismi Yunanca "Aitne" kelimesinden geliyor ve "Ben yanıyorum" demektir. Yunan mitolojisine göre, Cennet ve Dünya'nın kızı Aitna, yanardağın tanrıçasıydı. Ayrıca Zeus'un Typhon'u yanardağın altına gömdüğüne inanılıyordu. Yüz başlı canavar Typhon'un huzursuzluğu yanardağın patlamasına neden oldu.
Ayrıca Roma'nın ateş tanrısı Vulcan da Etna Yanardağı'nda yaşadı. Söylenceye göre Vulcan, Etna Dağı'nı kendi metal işleri için atölye olarak kullandı. Vulcan sanatsal eserler, silah, demir ve zırh gibi birçok eşya üretti. Efsaneye göre Vulcan'a Jüpiter tarafından bir eş vaat edilir ve aşk ve güzellik tanrıçası Venüs ile böylece evlenir. Venüs'ün her bir sadakatsizliğinde Vulcan kızgın metali döver ve Etna Yanardağı patlar.
MÖ 396'daki patlama bir kenti işgalden kurtardı
Etna Yanardağı iyi zamanlanmış bir patlama ile en az bir kez Sicilya'yı istilacı bir ordudan kurtardı. MÖ 396'daki İkinci Sicilya Savaşı sırasında Kartacalılar, Sicilya'nın başkenti Syracuse kentini ele geçirmek üzereyken Etna Yanardağı'nın güçlü şekilde patlaması sonucu adadan kaçtılar.
Etna Yanardağı, diğer yanardağlardan uzun bir patlama kaydına sahip. Gerçekleştiği kesince bilinen ilk Etna Yanardağı patlaması MÖ 425'te tarihçi Diodoros tarafından not edilir. Dağ, Romalı şair Virgil tarafından da Aenid'de tanımlanır. MÖ 122'den Roma kayıtları, büyük bir patlamanın birkaç gün boyunca güneşi engellediğini ve sahildeki Katanya kasabasında yaygın hasara yol açtığını gösteriyor. Yerel halkın evlerini yeniden inşasına yardımcı olmak için Roma vergileri 10 yıllığına iptal edildi. Katanya, MS 40, 1169 ve 1185'te yeniden yıkıma uğradı.
En büyük Etna Yanardağı patlaması 20.000 kişiyi öldürdü
1669'da Etna Yanardağı'nda büyük bir patlama meydana geldi ve Katanya sakinleri yine lavların kurbanı olurken, dağ yamacında yaşayanlar yayılan zararlı dumandan boğularak öldü.
Yükselen gaz dağın tepesinde ilk görüldüğünde Sicilya halkı duruma aldırmadı. Gaz yükselişi yaklaşık üç gün sürdü ve zehirli dumanın dağ yamacına ulaşmasıyla yaklaşık 3.000 kişi öldü. Harekete geçilmeliydi ama öyle yapılmadı. Dağdan erimiş lav dökülmeye başladı. Etna o kadar güçlü patladı ki yükselen kül 160 km öteden görüldü.
Lav sonra 20.000 nüfuslu Katanya'ya yöneldi. 50 kadar adam, yerleşimin terk edilmesi yerine lavları Katanya'dan Paterno kasabasına yönlendirmeyi istediler. Paternolular doğal olarak karşı çıktı ve haftalarca savaşıldı. Lavlar sonunda Katanya surlarını aştı ve hala orada olan yaklaşık 17.000 kişiyi öldürdü.
Günümüz Etna patlamaları
Etna, çok daha alçaktaki yerleşim yerlerinde menfez ve çatlak açabildiğinden bu yan püskürmeler kraterlerden daha fazla hasara neden oluyor. 1928'de Mascali köyü, dağın eteğine yakın bir yerde yarık açılmasıyla sadece iki gün içinde yok oldu. 1960 yılında tarım arazileri püsküren lav ve külle yok oldu.
1992'de Zafferana kasabası lav akışı tehlikesine uğradı ancak başarılı bir girişimle kurtarıldı. Lavları Valle del Bove'de tutmak için toprak barajlar yapıldı ancak lav kısa sürede aştı. Bunun üzerine ABD Deniz Piyadeleri çağrıldı ve kargo helikopterleri lav tünelinin kenarına devasa beton bloklar bıraktılar. Bloklar süre kazandırdı ve 2 hafta içinde tüneller kazıldı. Lavlar kentten 850 metre mesafede durduruldu. Ancak kasabanın etrafındaki birçok ev, tarla, meyve bahçesi ve üzüm bağları lava gömüldü.
Etna Yanardağı nispeten güvenli
Etna Yanardağı şu anda yılda ortalama bir kez patlıyor. 2001'den önce ortalama olarak iki yılda bir patlardı. Dağ, zirve kraterlerinden patlama yapıyor ve patlamalar nispeten zararsız. Bu kraterlerinden Bocca Nuova kuzeyde ve 1978'de oluşan Voragine güneydedir. En sonuncu büyük patlama 1992'de meydana geldi.
Lavın toprağı mineralle zenginleştirmesi yönüyle patlama olduğunda korkudan ziyade takdirle karşılanır. Bu durum, 1669'daki büyük patlama sırasında gösterilen gevşekliği açıklıyor olabilir – Ne de olsa dağ nispeten "zararsız". Etna Yanardağı'nın 1983'teki patlamalarından biri dört ay sürdü. Yetkililer lav akışını değiştirmek ve çevre kasabalara zarar gelmesini önlemek için dinamit kullandı. Etna Dağı'nın çevresinde yaşamak bu uygulamalar yüzünden mümkün.
Sicilya'da ekinlerin çoğu Etna çevresinde yetiştirilir
Yıllarca süren patlamalar, Etna Yanardağı'nın etrafındaki toprağı son derece verimli ve ekim için uygun hale getirdi. Turunçgiller, üzüm ve sebzeler burada yetiştirilir. Bununla birlikte, Etna Yanardağı'nda çiftçilik yapmak hala riskli çünkü patlama herhangi bir zamanda meydana gelebiliyor ve tüm ürünün kaybına yol açabilir. Dağın oynaklığı ayrıca herhangi bir makineleşmeyi de caydırır – ürünler bu nedenle en iyi yol olarak elle yetiştiriliyor.
Etna Yanardağı bir ulusal parkın içinde yer alıyor
Etna Ulusal Parkı, Etna Yanardağı'nın merkez bölümü olarak yaklaşık 360 km2'yi kapsar. Park, dağlara, lav alanlarına, ormanlara ve yakında birkaç kasabaya sahip. Yürüyüşçüler, bazıları Etna Yanardağı'nın yamaçlarına ulaşan sayısız yürüyüş parkurunu keyifle gezer.
Dağın güney yüzüne varan teleferik yolculuğu oldukça keyiflidir. Etna Yanardağı, kayak ve snowboard yapmaya açık birçok alanıyla önemli bir kış cazibe merkezi.
Bir tren Etna Yanardağı'nın etrafını dolanır
Tırmanışı ürkütücü bulan turistler için Etna Yanardağı'na çıkan bir tren var. Tren, Katanya ile Riposto arasında, Etna Yanardağı'nın etrafında 109 km'lik tur yapıyor. Circumetnea hattındaki yolculuk, dağın etrafındaki kraterlerin ve yemyeşil tarım arazilerinin ve lav alanlarının manzarasını sunar ve üç saat sürer.
Etna Yanardağı, Sicilya'nın en büyük şarap üretim bölgelerinden biri
Etna Yanardağı'nın çevresindeki volkanik aktivite toprağı lezzetli üzüm yetiştirmeye ve harika şarap yapmaya uygun hale getiriyor. Dağ, Sicilya'da en çok şarap üretilen bölgelerinden biri.
İlgili: Sicilya'nın şarap bölgeleri ve Sicilya'da şarabın tarihi
Yerli Nerello Mascalese ve Nerello Cappuccio üzümleri, yanardağın yakınındaki birçok şarap yapımevinin odak noktası. Cabernet sauvignon, merlot ve syrah gibi uluslararası çeşitler de bulunuyor.
Dağın güney yamacındaki ünlü Katanya kentinde Etna'nın en iyi şarap yapımevlerinden bazıları yer alıyor (canlı gece hayatı ve deniz ürünleri ile).
Star Wars'ta Etna Yanardağı gösterilir
Star Wars, George Lucas tarafından yaratılan ünlü bir Amerikan destansı uzay operası ve dünya çapında bir popüler kültür fenomeni. Filmde Etna Yanardağı'nın gerçek görüntüleri ile ateşli bir gezegen tasvir ediliyor. Usta görüntü yönetmeni Ron Fricke, patlayan Etna Yanardağı'ndaydı ve lav patlamalarını filme aldı. Çekimleri özel efektle birleştirerek Yıldız Savaşları'nda büyüleyici bir sahne oluşturdu.
Etna Dağı bir Dünya Mirası Alanı
Etna Dağı, 2013 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından Dünya Mirası Alanı ilan edildi. Korunuyor ve gelecek nesillerin erişiminde tutuluyor. Dağ ayrıca Birleşmiş Milletler tarafından On Yıl Volkanı ilan edildi. Yani Dünya'da birden çeşitli volkanik tehlike saçan 16 volkandan biri.
İtalya, Etna Dağı'nı "güzel dağ" anlamına gelen Mongibello veya Montebello olarak adlandırır. Dağa olan bakış açısının göstergesi. Ayrıca dağı gece patlarken görmeyi amaçlayan etkinlikler var.
Kaynakça ve ek bilgiler:
- Kapak görseli: AFP – Getty
- https://www.theguardian.com/world/2021/feb/23/mount-etna-lava-fountain-explosion-volcano-europe-active
- https://www.thesun.co.uk/tech/5890505/mount-etna-volcano-sicily-sliding-into-mediterranean-sea-collapse/