Kuzey Yıldızı veya Kutup Yıldızı – diğer adıyla Polaris – tüm kuzey gökyüzü onun etrafında hareket ederken gökyüzümüzde neredeyse sabit kalmasıyla ünlüdür. Polaris veya Kutup Yıldızı, Dünya'dan 447 ışık yılı uzaklıkta bulunuyor. Karşılaştırılırsa Güneş 8 ışık dakikası uzaklıktadır. Bu yıldız yaklaşık 70 milyon yaşında olmasıyla 4,5 milyar yaşındaki Güneş'e göre henüz yumurtada sayılır. Doğrudan Kuzey Kutbu'nun üzerinde yer alıyor ve yalnızca Kuzey Yarımküre'den görülebiliyor. Bu yüzden geceleri Kutup Yıldızı'nı bulduğunuzda hangi yolun kuzey olduğunu daima bilirsiniz. Yani navigasyon yokken Kutup Yıldızı vardı. Güney Yarımküre'de güney gök kutbunu gösteren parlak bir yıldız yoktur.
Tarihte Kutup Yıldızı
Kuzey Yıldızı ilk kez MS 169'da Batlamyus tarafından belgelendi. Antik Mısırlılar bundan binlerce yıl önce piramitleri inşa ederken kutup yıldızından haberdardı. Onlar için kutup yıldızı Ejderha takımyıldızında bulunan Thuban yıldızıydı. Çünkü o zamanlar Dünya'nın kutup noktası Thuban yıldızına yakındı. MÖ 400'de kutup Kochab yıldızına bakmaya başladı. Orta Çağ'da ise kutba daha yakın olmasıyla yeni Kutup Yıldızı, Polaris oldu. Thuban hala görülebiliyor.
Birçok insan kutup yıldızı Polaris'in gökyüzündeki en parlak yıldız olduğu izlenime kapılır; aslında en parlak 48. yıldız. Ancak Dünya'nın dönme ekseni üzerinde kuzey noktasında bulunduğundan tespit etmesi kolaydır. Polaris'e komşu iki yıldız daha bulunur (Polaris Ab, Polaris B. Sırasıyla 3,2 ve 390 milyar km uzaklıktalar).
ABD'de kölelik varken kölelikten kaçan insanlar Kuzey Yıldızı'nı görmek ve özgür eyaletlere ve Kanada'ya giden yolu bulmak için Büyük Kepçe takımyıldızına baktılar. Yıldız Küçük Kepçe'nin ucundadır. Polaris aynı zamanda Lodestar ve Cynosure olarak bilinir. Onu kent ışıklarının kirliliğinde bile görebilirsiniz.
Kutup Yıldızı'nın Konumu
Kutup Yıldızı, bir takımyıldız olan Küçük Ayı'da bulunuyor. Takımyıldızındaki en parlak yıldızdır. Yıl boyunca ve gecenin her saatinde Kuzey Yarımküre'de görülebilir. Ekvatorun bir derece altında bile inildiğinde Güney Yarımküre'de görünmez olur. Yıldız manyetik kuzeyin tersi olan coğrafi kuzeyde yer alıyor. Dünya, kuzey ve güney kutuplarından dışarı uzanan hayali bir çizginin etrafında topaç gibi dönüyor.
Bu yıldızı görmek için gökyüzünde kuzey yönüne bakmanız yeterli. Bu yönde gördüğünüz ilk parlak yıldız Kutup Yıldızı olacak. Bir yıldız kutuptan ne kadar uzaksa gökyüzünde çizdiği daire o denli büyüktür. Bazı yıldızlar gece boyunca gökte büyük mesafeler kateder. Kutup Yıldızı farklıdır. Kutba çok yakın olduğundan 24 saatte çok küçük bir daire çizer ve dolayısıyla gökyüzünde aşağı yukarı aynı yerde kalır. Bu özelliği kuzey yönünü bulmayı sağlar. Kuzey kutbunda durursanız doğrudan başınızın üzerinde görünür, daha güneyde ise kuzey yönünü gösterir.
Güneş'ten Çok Daha Büyük
Kutup Yıldızı sarı süperdev (Üstdev) kategorisinde yer alıyor. 2500 Güneş parlaklığında olmasıyla en parlak süperdevlerden biridir. Yüzey sıcaklığı 5.000 – 7.000 C arasındadır. Güneş yalnızca 1.500.000 km çapıyla aslında o denli büyük değil. Çünkü Kutup Yıldızı Güneş'ten 46 kat daha büyük yani çapı neredeyse 70.000.000 km. Dünya'nın çapı 12.000 km'dir. Bunları perspektife koymanız için biraz zaman verelim.
Kutup yıldızından 434 ışık yılı uzaklıktayız. İnsanlığın uzaya gönderdiği en uzak sonda 20 milyar km uzaklığa ulaştı. Bir ışık yılı yaklaşık 9.460.000.000.000 km'dir.
Vega Yeni Kutup Yıldızı Olacak
Kuzey Yıldızı aslında zamanla farklı yıldızlara geçen bir unvan. Dünya'nın dönme ekseni yaklaşık 26.000 yılda bir devrini tamamlıyor. Tıpkı bir topacın dönerken yalpalaması gibi. Bu hareket kutbun çağlar içinde yavaşça daire çizerek yüzünü farklı yıldızlara dönmesini sağlıyor. Bazen şu anda Güney Yarımküre'de olduğu gibi gök kutbundan görünen parlak yıldız olmaz. Yaklaşık 14.000 yıl önce kutuptaki Kuzey Yıldızı Vega'ydı ve yaklaşık 12.000 yıl sonra yeniden Vega olacak.
Kutup Yıldızı Kara Deliğe Dönüşecek
Kutup Yıldızı büyük olasılıkla süperdev (üstdev) yıldızların o rutin ölüm sürecinden geçecek. Tüm iç yakıtını tükettiğinde süpernova patlamasıyla patlayarak etrafa saçılacak. Güneş'ten 5,5 kat daha kütleli olmasıyla muhtemelen bir kara deliğe dönüşecek. Yıldızın evrene saçılan fiziksel maddelerinden yeni yıldız ve gezegenler doğacak.
Ancak Kutup Yıldızı'nın ölmesine birkaç on milyon yıl daha var. Sarı süperdev (üstdev) olarak yalnızca birkaç bin yıl geçirecek ve ardından kırmızı üstdev olacak ve dört milyon yıl daha yaşayacak. Milyonlarca yıl daha yaşayacak olsa da asla bugünkü haliyle görünmeyecek.
Kutup Yıldızı (Polaris) Hakkında Sık Sorulanlar
Kutup Yıldızı (Polaris) nedir ve astronomlar için neden önemlidir?
Polaris, Ursa Minor takımyıldızında bulunan ve Kuzey Yıldızı veya Kutup Yıldızı olarak da bilinen bir yıldızdır. Gökbilimciler için önemlidir çünkü gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biridir ve Dünya'nın çoğu yerleşim bölgesinden görülebilir. Gökyüzünde sabit göründüğü ve göksel kuzey kutbunun yakınında bulunduğu için navigasyon için de kullanışlıdır.
Astronomlar Polaris'in uzaklığını nasıl belirlediler ve şu anki tahmini uzaklığı nedir?
Astronomlar Polaris'in uzaklığını paralaks ölçümleri, parlaklığının ve spektral özelliklerinin analizi gibi çeşitli teknikler kullanarak belirlemişlerdir. Polaris'in şu anki tahmini uzaklığı yaklaşık 323 ışık yılıdır.
Polaris'in tayfsal sınıflandırması nedir ve bu bize yıldız hakkında ne söyler?
Kutup Yıldızı (Polaris) F7 üstdev olarak sınıflandırılır, bu da yaklaşık 6.000 K yüzey sıcaklığına sahip büyük, parlak bir yıldız olduğunu gösterir. Spektral sınıflandırması aynı zamanda kimyasal bileşimi, yaşı ve evrim aşaması hakkında da bilgi verir.
Polaris'in değişkenlik özelliği nedir ve zaman içinde nasıl değişmiştir?
Polaris değişken bir yıldızdır, yani parlaklığı zaman içinde değişir. Değişkenliği, dış katmanlarındaki titreşimlerden kaynaklanır ve yıldızın parlaklığının yaklaşık 3,97 günlük bir süre boyunca dalgalandığı gözlemlenmiştir. Değişkenliğinin genliğinin de zaman içinde değiştiği gözlemlenmiştir ve bazı kanıtlar geçtiğimiz yüzyılda azaldığını göstermektedir.
Kaynaklar: