Roma'nın ilginç imparatorlarından Elagabalus bilinmesi gereken bir kişilik. Asıl ismi Varius Avitus Bassianus ve Suriye'nin Emesa kentinde doğdu. Burası günümüzün Humus kenti. Elagabalus orada tanrı Baal'ın kişiselleştirmesi olan güneş tanrısı Elah-Gabal'ın baş rahibiydi.
Henüz 14 yaşında, hiçbir altyapı ve kural bilmeden Roma imparatoru oldu. MS 218'de Marcus Aurelius Antonius Augustus adını aldı. Fakat nadiren bu ismiyle bilinir. Unvanı aldıktan sonra kısa fakat kaosla dolu hükümdarlığı, Roma'nın utanç dolu bir dönemi olarak hatırlanacaktı. Tehlikeli cinsel ilişkiler, savurganlıklarla dolu gösteri ve partiler nedeniyle Roma geleneklerinden hızlı bir kopuş başlattı. Ayrıca halka açık etkinliklerde Elah-Gabal için tapınmayı şart koşmuştu. Tüm bunlar yalnızca 4 sene sürdü fakat etkisi unutulmadı. Bu imparator Roma'nın çöküşünün simgeleri arasında yer alıyor.
Elagabalus'un yaşamı genellikle fantastik yönüyle anlatılıyor. Fakat onunla ilgili anlatılan hikayeler belki abartılı görünse de sanata, edebiyata ve tiyatroya esin kaynağı olması hala devam ediyor. Elegabalus hakkında yazılanların çoğu, Historia Augusta olarak bilinen Roma imparatorlarının yaşamlarından bahseden eski bir koleksiyondan elde edilmiştir. Kaynakta genç imparatora yönelik geçen bölümün Aelius Lampridius tarafından yazıldığı düşüncesi yaygın. Modern tarihçiler onun adına yazılanlara dair büyük bir şüphe uyandırmakla kalmıyor, aynı zamanda Aelius'un öylesine, olmayan bir kişi olduğunu düşünüyorlar. Fakat kitabın yazarının kim olduğunun önemi yoktu. Çünkü bu imparatora yönelik kullanılan dil kesinlikle çarpıcıydı: "Varius olarak da bilinen Elagabalus Antoninus'un yaşamını şüphesiz yazmamalıydım – onun Romalıların imparatoru olabildiğinin bilinmemesini umuyordum."
Elagabalus nasıl tahta yükseldi?
Tarihçilerin kesinlikle emin olduğu konu, Elagabalus'un Suriye'nin uzak bölgesinde dünyaya gelmiş olmasına rağmen, Roma siyasetini ikinci yüzyılın sonu ve üçüncü yüzyılın ilk dönemlerinde yönlendiren Severan hanedanına ait olduğu gerçeğidir. Roma, Afrika bölgesinin imparatoru Septimius Severus ve karısı Suriyeli Julia Domna ile 193'ten 211'e kadar uzun bir refah dönemi yaşadı. Ancak bu süreç, kendinden sonraki Caracalla'nın hükümdarlığı döneminde yükselen gerilimlere neden oldu.
Caracalla 217'de bir asker tarafından öldürüldü. Yerine General Macrinus, hakkı olmadığı halde geldi. Oysa Macrinus yalnızca bir praetor yani idareciyi ve neredeyse siyasi deneyimi yoktu. Zaten sonradan kabiliyetsiz bir general olduğu da anlaşılacaktı. Çünkü Roma'nın Ortadoğu'daki büyük rakibi olan Partlara karşı yenilmişti. Macrinus'un sallantıda olan popülerliği, Partlar ile yaptığı utanç verici bir barış ile büyük zarar gördü ve doğudaki ordu bu durumdan kesinlikle hoşlanmamıştı. Ancak Macrinus'un gözden kaçırdığı başka bir sorun vardı: Caracalla ailesi Roma'yı tekrar yönetmek istiyordu.
Julia Maesa: Arka plandaki güçlü kadın
Septimius Severus'un karısının kardeşi olan Julia Maesa, arkadan iş çevirme ve siyasi hamleler söz konusu olduğunda benzersiz bir yeteneğe sahipti. Hanedanını yeniden tahta getirmek için Macrinus'a yönelik bir komplo düşündü. Macrinus yerine yeni bir varis tavsiye etti: genç torunu Bassianus yani Elagabalus. Julia, hükümdarlıktaki hakkını güçlendirmek için Caracalla'nın gayri meşru bir oğlu olduğu dedikodusunu anlatıyordu. Oysa Genç Bassianus, sadece bir kuzendi fakat Caracalla ile ilginç bir aile benzerliğine sahipti. Julia, planını daha da inandırıcı kılması için Suriye'de yerleşmiş Roma birliklerinin desteğini almak için rüşvet verdi.
Bunlar yaşanırken Bassianus, ailesinde başrahip konumuna getirildi ve Suriye'deki şehrinde tanrı Elah-Gabal'a inanıyordu. Bir rivayete göre, orada konuşlanmış Romalı askerlerin dikkatini çekti. Anlatılanlara göre tapınağa kendisini görmeye gelenler, pahalı mücevherler ve çeşitli süsler kullanarak daha da ilginç kıldığı güzel görünümünden etkileniyordu.
Hem ordunun desteğini alması hem de sahte ebeveynlik yalanı kabul gören Julia Maesa, amacına ulaştı. Bassianus, yüzbaşı Publius Valerius Comazon ve birliklerinin önüne çıkarıldı. Onun düzgün bir Severuslu olduğuna derinden tamamen inanarak, Bassianus'u Roma'nın yeni imparatoru kabul ettiler. Diğer doğu lejyonları da sürpriz imparatoru tanımakta zaman kaybetmedi. Bassianus'un hadım edilmiş hocası Gannys generalliğe getirildi ve bir aydan kısa bir süre sonra Antakya'da Macrinus'u yendi. Tahtı hileyle ele geçeren bu kişinin yakalanıp idam edilmesinden sonra Julia Maesa artık kenara çekilebilirdi.
Elagabalus'un kendi kuralları ve tanrıları
Roma'daki imparatorluk dünyasının çekiciliğine karşın, bu genç imparator Roma'nın yüzyıllardır yerleşmiş kültürüne ilk günden bu yana karşı çıkarak, kendi tehlikeli kurallarını devreye aldı. İlk önce Roma'nın geleneksel tanrılarının hepsini reddetti. Onun yerine kendi tanrılarını kullanmaya başladı. Suriye'deki Elah-Gabal kültünü imparatorluğa aşılamaya çalıştı ve oradan Roma'ya, tam 3540 km uzaklıktan heykeller getirdi.
Artık Elagabalus olarak tanınan yeni imparator, siyaset ve diplomatik kurallarla hiçbir zaman ilgilenmedi. Bu iki alanda nasıl davranması gerektiği onun sorumluluğunda değildi. Palatine Tepesi'nde inandığı tanrı için tapınak yaptırdı. İmparator yetkilerini unutarak, hala başrahip olarak hareket ediyordu. Elah-Gabal için sayısız inek, koyun ve kimi zaman insanları kurbat etti. Rivayetlere göre kurbanların kanını akıtarak şarapla karıştırırdı. Ona göre en kaliteli şarapları elde etmenin yolu buydu.
Elagabalus, kendi dininden olmayan hiçbir dini gruba fırsat vermedi. Hatta o kadar ileri gitti ki, kutsal bakirelerden birini karısı yaparak Vesta Bakireleri'ne karşı saygısızlık sergiledi. Sersemleyen Senato'ya dönerek "Bir rahibin bir rahibeyle evlenmesinden daha uygun bir şey yoktur" şeklinde açıklama yaptı. Bu eylemi, muhtemelen diğerlerinden daha fazla şekilde Roma'yı özünden etkilemişti.
Gerçekten de imparatorun rezalet ve aşırılıklarının bir sınırı yoktu. Bir rivayete göre Homeros, Odysseia'da "şarap gibi karanlık deniz" hakkında yazdığı için Roma'nın Circus Maximus'unda kırmızı şarap üzerinde yüzen gemilerle deniz savaşları (Latince naumachia'da) düzenledi. Filler, kaplanlar ve aslanlarla yürütülen savaş arabalarının Vatikan Tepesi'ne çıktığı ve önlerine çıkan tüm eski mezarları tahrip ettiği de aynı derecede mide bulandırıcıydı.
Historia Augusta'da Elagabalus'un ziyafetlere ve kendi düzenlediği oyunlara liderlik ederken, vatandaşlara hediyeler dağıtmayı çok sevdiği yazılıdır; bir gün güzel bir biftek dilimi, bazen ölü bir hayvan ya da aniden yüzlerce altın verme isteği doğabiliyordu. Burada amaçladığı şey muhtaç durumdaki insanların birbirlerinin üstüne basıp geçmesini izlemekti. Aynı kitapta, balmumundan veya tahtalardan yapılmış yemekleri de bu şekilde dağıttı yer alıyor.
Elagabalus ve onun zevk dünyası
Hedonizm özelliği Elagabalus'un en şaşırtıcı yanıdır. Cinsel dürtülerini sonuna kadar serbest bırakarak, her iki cinsiyetle de ilişki içine girerdi. Historia Augusta'da şu ifade yer alıyor, "Asla aynı kadınla -karısı harıç- ikinci defa cinsel ilişki yaşamazdı. Arkadaşları ve köleleri için kendi evinde bir genelev oluşturdu."
Bir gün kentteki tüm hayat kadınlarını Forum'da bir araya getirdi. Fakat karşılarına kadın kılığında ve göğüslerine ekleme yapmış olarak çıkmıştı. Daha sonra bu kadınlara sanki bir ordu yönetiyormuş gibi emirler verdi. Özellikle cinsel ilişkide neler yapılmasıyla ilgili teşviklerde bulunuyordu. Tuhaf isteklerini uygulayanlara güzel ödüller verileceğini de eklemişti.
Devletin en önemli konumları, tek görevleri Elagabalus'un biyolojik ihtiyaçlarını gidermek olan arabacılar, sporcular ve köleler tarafından işgal edildi. İmparator "koca" olarak konumlandırdığı Hierokles'e büyük ilgi duyuyordu. Ancak Elagabalus, Hierokles'in dışında diğer başka sevgilileri de yanında tuttu. Özellikle Hierokles'in kendisine tepki göstererek, onun tarafından "cezalandırılma" arzusu vardı.
Elagabalus, insanların çıplak yıkanmasını izleyerek keyif almak için imparatorluk hamamlarını herkese açtı. Hizmetçilerine, özellikle sert görünümlü erkekleri bulmaları için sokakları ve limanları araştırmalarını emretti. Görünüşe göre bu şartlara uyan İzmirli bir koşucu olan Aurelius Zoticus vardı. Koca bir muhafız takımı eşliğinde imparatorun yanına getirildi. Fakat Hierokles, Elagabalus'un sevgisini kaybedeceğinden korkarak, sarayda yaşayanlardan rüşvet karşılığı Zoticuas'a ilaç vermelerini istedi. Diğer yandan Elagabalus'un bu aşırı davranışı, imparatorluk muhafızlarından Senato'ya ve tüm halka dek Roma'nın bütününü kızdırdı.
Elagabalus nasıl öleceğini planlıyor
Suriyeli bir kahin Elagabalus'u kısa bir yaşam ve acı bir ölüm beklediği hakkında uyarmıştı. İmparator suikasta uğrayarak ölmek istemediği için intihar etme fikrine her zaman yakındı. O nedenle gümüş hançer ve zehir depoladı. Bununla kalmayıp büyük bir kula inşa ettirdi ve içini altınlarla süsledi. O beklediği an geldiğinde buraya atlamayı planlamıştı. Çin ipeği haricinde üstüne başka bir şey giydirilmesini kabul etmeyen imparator, ölümünü de kendi tarzıyla planladı.
Bu kadar cömertliğe rağmen, imparatorun sonu zalimce ve utanç vericiydi. Julia Maesa, Elagabalus'un kariyerinin başlangıcını tasarladığı gibi, Elagabalus'un tartışmalı hükümdarlığının nasıl biteceğini de ayarlamıştı. 12 yaşındaki kuzeni Alexander'ı halefi olarak evlat edinmeye ikna etti. Bu isim Roma toplumunda hızla popüler hale gelmişti. Bu durumun nereye varacağını bilen Elagabalus, onu öldürmeye çalıştı. Fakat suikast planı askerlerin duruma el koymasına neden oldu.
Genç Alexander'ın tarafında yer alan Julia, 18 yaşındaki torununun askerlerinin elinden bıçaklanarak öldürülmesine engel olmadı. Elagabalus'un cesedi, Cloaca Maxima kanalizasyonundan gelen suların eşliğinde Tiber'e atıldı ve zaten çökmekte olan Roma imparatorunun bir göstergesi olarak tarihteki yerini aldı.
Elagabalus Hakkında Sık Sorulanlar
Elagabalus'un hükümdarlığı ile ilişkili bazı önemli olaylar veya eylemler nelerdir?
Elagabalus, hükümdarlığı sırasında, adını aldığı güneş tanrısı Elagabalus'a (veya Heliogabalus) tapınmayı teşvik etmek de dahil olmak üzere birçok tartışmalı eylemle bilinir. Ayrıca, Roma Senatosu'nu ve gelenekçileri yabancılaştıran gösterişli ve abartılı dini törenler düzenlemiştir. Saltanatına istikrarsızlık damgasını vurdu ve hükümet yetkilileri sık sık değişti.
Elagabalus'un İmparator olarak çöküşüne ne yol açtı?
Elagabalus, alışılmadık dini uygulamaları ve Roma geleneklerini hiçe sayması nedeniyle çeşitli çevrelerin muhalefetiyle karşılaştı. Savurgan yaşam tarzı ve Roma Senatosu'nu hiçe sayması hoşnutsuzluğun artmasına yol açtı. Nihayetinde bir suikast sonucu öldürüldü ve yerine kuzeni Alexander Severus geçti.
Güneş tanrısı Elagabalus'un yüceltilmesi onun hükümdarlığını nasıl etkiledi?
Elagabalus Roma'ya güneş tanrısı Elagabalus'a tapınmayı getirdi ve hatta tanrının statüsünü Roma'nın baş tanrısı olan Jüpiter'in üzerine çıkarmaya çalıştı. Bu dini değişiklik oldukça tartışmalıydı ve geleneksel Romalılar arasında popüler olmamasına katkıda bulundu.
Elagabalus'un hükümdarlığının Roma İmparatorluğu üzerinde nasıl bir etkisi oldu?
Elagabalus'un hükümdarlığı genellikle bir istikrarsızlık ve ahlaki çöküş dönemi olarak görülür. Roma Senatosu'nun otoritesini zayıflatmış ve imparatorların sık sık değiştiği ve imparatorluğa yönelik dış tehditlerin yaşandığı Üçüncü Yüzyıl'ın daha geniş çaplı krizine katkıda bulunmuştur.
Elagabalus'un hükümdarlığının Roma İmparatorluğu üzerinde nasıl bir etkisi oldu?
Elagabalus'un hükümdarlığı genellikle bir istikrarsızlık ve ahlaki çöküş dönemi olarak görülür. Roma Senatosu'nun otoritesini zayıflatmış ve imparatorların sık sık değiştiği ve imparatorluğa yönelik dış tehditlerin yaşandığı Üçüncü Yüzyıl'ın daha geniş çaplı krizine katkıda bulunmuştur.
Severan Hanedanlığı'nın Roma tarihindeki önemi nedir?
Severan Hanedanlığı MS 193'ten 235'e kadar hüküm sürmüş bir Roma imparatorluk hanedanlığıdır. Septimius Severus, Caracalla ve Elagabalus da dahil olmak üzere birçok imparator çıkarmıştır. Hanedanlık, Roma İmparatorluğu'nda askeri seferler, hanedanlık mücadeleleri ve ekonomik baskılar da dahil olmak üzere önemli değişikliklerin ve zorlukların yaşandığı bir döneme damgasını vurmuştur.
Kaynaklar:
- Lucius Cassius Dio (1927) [c. 230]. Roman History. Books 79–80 (Loeb Classical Library ed.). Portsmouth, New Hampshire: Heinemann.
- Herodian (1961) [c. 240]. Roman History. Book 5. Translated by Edward C. Echols. Berkeley, California: University of California Press.