Galileo Galilei Europa'yı 1610'da keşfetti. Europa, Jüpiter'in bilinen 53 uydusundan biri ve Galileo uyduları denilen dört büyük uydu arasında. Galileo Europa'nın yaşam içerip içermediğini o zaman merak etti. Son bilimsel keşifler bugün Europa'nın yaşama elverişli olduğunu gösteriyor. Jüpiter'in dördüncü en büyük uydusu olan Europa 3.160 kilometre çapıyla Ay'a yakın büyüklükte. 4,5 milyar yaşında ve Dünya'ya 628.300.000 km uzaklıkta bulunuyor. Jüpiter'e en yakın altıncı uydu ve yine Güneş Sistemi'ndeki altıncı en büyük uydu. Kütlesi Dünya'nın %0,8'i kadardır.
Europa'daki Gizli Okyanus
Bilim insanları uzun zamanlar Europa'nın soğuk yüzeyinin katı buzdan oluştuğuna inanıyorlardı. Jüpiter'in yörüngesindeki Galileo uzay sondasından gelen fotoğraflarla Europa'nın az kraterli buzlu beyaz yüzeyi ve koyu çatlakları ortaya çıkarıldı. Bu buz genel olarak sudur. Buna karşılık kahverengi bölgesinin hidratlı tuz ve bilinmeyen bir kırmızı bileşen olduğu düşünülüyor.
Europa'nın kraterleri olmaması ve bazıları 15 km genişlikte ve 3.000 kilometre uzunluktaki buz çatlakları bir şeyin sürekli olarak Europa buzunu taşıyıp yenilediğini gösteriyor. Uydu muhtemelen altında bir okyanus barındırıyor.
Peki, Europa okyanusu aydınlık mı karanlık mı? Derin deniz okyanus bacalarının ışık dalgaları yaydığı biliniyor. Çoğunlukla kızılötesi ve biraz görünür ışık. Europa'da sıvı magma ile çevrili bacalar varsa çevresine parıltı saçacak kadar sıcak olabilir.
Tüm Galileo uyduları gibi, Europa da adını Jüpiter'in Yunan eşdeğeri olan Zeus'un sevgilisinden aldı. Galileo aslında bu isimlendirmeleri kullanmak istememiş ve Jüpiter I – IV adlandırmasını seçmiştir.
Europa Uydusundaki Yaşam Mümkün Olasılığı
Peki, Europa'da hayat var mı? Okyanusu canlı içerebilir mi? Europa, Dünya dışında yaşama sahip olma olasılığı en yüksek yerlerden biri. Europa'nın erimiş demir-nikel çekirdeğinin ısıttığı okyanusta Dünya'daki gibi hidrotermal menfezler bulunması mümkün. Hidrotermal bacalar yaşamı destekliyor.
Yüzeyinde silikat kayalar olan Europa'nın okyanusunu araştırmak için su buzunda delik açacak ve içeriye denizaltı bırakacak bir uzay aracı gönderilebilir.
NASA 2015'te yeraltı okyanusundan gelen deniz tuzunun Europa'daki jeolojik özellikleri etkilediğini ve okyanusun deniz tabanı ile etkileşime girdiğini duyurdu. Bu durum okyanusun oksijenli olabileceği anlamına geldiğinden Europa'nın yaşam barındırma potansiyelini gösteriyor.
Europa'nın canlı barındırması için yaşam için gerekli kimyasal bileşenlere sahip olması gerekir. Karbon, hidrojen, azot, oksijen, fosfor ve kükürt gibi. Bilim insanları bu yaygın elementlerin Europa'da bulunduğunu düşünüyor.
Europa'ya Gönderilen Uzay Araçları
Jüpiter'e ilk uzay araçları 1970'lerde Jüpiter'i ve onun uydu sistemini fotoğraflamak için gönderilen Pioneer 10 ve Pioneer 11 ile başladı. 1979'da Voyager 1 ve 2 gönderildi ve Europa'nın kalın, çatlak buz tabakasıyla kaplı soluk sarı görüntüsünü yakaladı. Sonraki Galileo uzay aracının teknolojisiyle Europa'nın yakın çekim görüntüleri alındı ve devasa çatlaklarının yüzeyin altından gelen malzeme akışıyla "onarıldığı" öğrenildi. Yani Europa'nın bir okyanusu vardı.
Europa'nın Özel Yörünge Durumu
Europa, Jüpiter'e yaklaşık 671.000 kilometre uzaklıkta bulunuyor. Yörüngesini 3,55 Dünya gününde tamamlıyor. Güçlü itme ve çekme kuvvetleri nedeniyle Europa'nın eliptik yerine dairesel bir yörüngesi var. Bu dairesel yörünge Europa ile komşu Jüpiter uyduları Io ve Ganymede arasındaki özel ilişkiden geliyor.
Europa'nın komşusu Io, Jüpiter'in çevresinde iki tur yaparken Europa, bir tur yapar. Europa'nın her iki turu içinse diğer komşu uydu Ganymede yalnız bir tur yapıyor. Bu yörünge durumuna Laplace rezonansı denir ve Europa'nın yörüngesini etkileyen karşıt yerçekimi kuvveti yaratıyor. Okyanusunda gelgit de oluşturuyor.
Diğer Galileo uydularının aksine Europa'nın Jüpiter'e tümüyle gelgit kilitli olmadığı düşünülüyor. Yani Europa'nın bir yarım küresi sürekli olarak gaz devine bakmıyor. Nedeni kayalık iç kısmının buzlu kabuktan yavaş döndüğü gerçeğidir. Bu teori Europa'nın kabuğunu çekirdekten ayıran sıvı okyanusa sahip olduğu yaklaşımına uyar.
Europa'nın Yüzeyi
Europa'nın son derece pürüzsüz yüzeyi iç güneş sistemine özgüdür. Europa, Güneş sistemindeki en pürüzsüz nesnelerden biri. Yüzeyinin 100 metre yükseldiği yerler bile azdır. Uyduda 5 kilometre büyüklükte yalnız üç krater bulunabildi. Pürüzsüz ve kratersiz düz arazisi Dünya gibi Europa'nın da genç, hareketli yüzeyine işaret ediyor. Kuyruklu yıldız bombardımanının sıklığına göre yüzeyi yalnızca 20 ila 180 milyon yaşında.
Europa'nın ekvatorunun, tepeden gelen ve ekvatordaki dikey çatlakları eriten Güneş ışığı etkisi nedeniyle penitentes adlı 10 metrelik sivri uçlu buzlar içerdiği düşünülüyor. Yüzeydeki radyasyon seviyesi günlük 5400 mSv olmasıyla bir insanı bir günde öldürmeye yeterlidir. Yüzey sıcaklığı -160°C ila -220°C olmasıyla Europa'nın buzlu kabuğunu granit gibi sertleştiriyor.
Europa'da Su Var mı?
Europa'nın buzlu yüzey kabuğunun yalnızca 15 ila 25 kilometre kalınlığında olduğu tespit edildi. Okyanusu ise 60 ila 150 kilometre kadar derindir. Çapı Dünya'nın %25'i kadar olmasına rağmen Europa'da Dünya'dan iki kat fazla su bulunuyor. Güneş'ten uzakta olsa da Jüpiter'in güçlü çekiminden doğan kütleçekim gelgitlerinin uyduda iç ısı yaratarak suyu sıvı tuttuğu düşünülüyor.
Europa'dan yüzeyi delip geçen su buharları fışkırıyor ve 200 km ile Everest Dağı'nın 20 katı yüksekliğe ulaşıyorlar. Güneş Sistemi'nde su buharı fışkırtan tek diğer uydu Enceladus'tur ancak patlama hızı 35 kat daha düşüktür (200 kg/s).
Oksijenli Atmosfer
Europa'nın güçsüz de olsa bir atmosferi var. Atmosferi yalnız oksijene sahip ancak Dünya'nın aksine Europa'nın atmosferindeki oksijen organik kaynaklı değil; radyoliz süreciyle oluşuyor. Jovian (Jüpiter) gezegeninin manyetosferinden gelen ultraviyole radyasyon Europa'nın buzlu yüzeyine çarparak suyu oksijen ve hidrojene ayırıyor. Oluşan su buharındaki hidrojen uzaya çıkarken geride oksijen kalıyor.
Radyolizin ürettiği oksijenin bir kısmı uydunun kütlesi sayesinde içeride kalıyor. Bu oksijen yeraltı okyanusuyla etkileşime girerek biyolojik süreçleri destekliyor olabilir.
Europa Hakkında Sık Sorulanlar
Jüpiter'in Europa uydusu nedir?
Europa, Jüpiter'in en büyük dört uydusundan biridir ve gezegene en yakın altıncı uydudur. Galileo Galilei tarafından 1610 yılında keşfedilmiştir ve adını Yunan mitolojisinden gelen bir figürden almıştır.
Europa'yı benzersiz kılan nedir?
Europa'yı benzersiz kılan, buzlu yüzeyinin altında sıvı sudan oluşan bir yüzey altı okyanusu olduğuna inanılmasıdır. Bu da onu güneş sistemimizde Dünya'nın ötesinde yaşam potansiyeline sahip olması en muhtemel yerlerden biri haline getiriyor.
Europa'nın buzlu kabuğu ne kadar kalındır?
Europa'nın buzlu kabuğunun kalınlığının 10 ila 30 kilometre arasında olduğu tahmin ediliyor. Kesin kalınlık hala belirsizdir ve devam eden araştırmaların konusudur.
Uzay araçları Europa hakkında ne keşfetti?
1990'ların sonu ve 2000'lerin başında Galileo uzay aracı da dahil olmak üzere birçok uzay aracı Europa'yı ziyaret etmiştir. Bu görevler Europa'nın sırtlar, çatlaklar ve kaotik arazi gibi özellikleri olan karmaşık ve dinamik bir yüzeye sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır. Ayrıca yüzeyden püskürdüğü gözlemlenen su buharı gayzerleri de dahil olmak üzere bir yeraltı okyanusuna dair kanıtlar tespit etmişlerdir.
Europa'da bir yeraltı okyanusu olmasının sonuçları nelerdir?
Europa'da bir yüzey altı okyanusunun varlığı, astrobiyoloji ve Dünya dışında yaşam arayışı için önemli sonuçlar doğurmaktadır. Eğer okyanus uydunun kayalık mantosuyla temas halindeyse, yaşamın ortaya çıkması ve potansiyel olarak gelişmesi için gerekli koşulları sağlayabilir. Bilim insanları şu anda Europa'nın okyanusunu keşfetmeye ve yaşam belirtileri aramaya odaklanacak gelecekteki görevler için planlar üzerinde çalışıyorlar.
Kaynaklar: