Dünya'nın dört bir yanındaki plajlar her yaz güneşlenen insanlarla dolup taşar, fakat güneşin tadını çıkarmaya çalışanlar yalnızca insanlar değildir. Hayvan krallığının her yerinde, büyük ve küçük canlılar biyolojik ihtiyaçlarını Dünya'nın en yakın yıldızının ışınlarının keyfini çıkararak karşılıyor.
Kertenkeleler ve diğer sürüngenler gibi tanıdık güneş tutkunlarının yanı sıra kurbağalardan kral kelebeklerine ve su aygırlarına kadar güneşlenme alışkanlıkları pek bilinmeyen sayısız tür de buna dahildir. Kuşlar bile güneşlenmeyi sever: En az 50 familyaya ait kuş türü periyodik olarak yere tüner ya da havalanır, kanatlarını açıp bronzlaşmaya çalışan plaj düşkünleri gibi güneşlenir.
Bazı hayvanları avlanmaya karşı savunmasız bırakabilecek zaman alıcı bir aktivite olan güneşlenme konusunda bilim insanları, hayvanların neden aktif olarak dinlendiklerini aydınlatmaya devam ediyor. İşte bu ilgi çekici davranış hakkında bilinenler.
Vücut Sıcaklığının Korunması
Vücut ısılarını kontrol etmek için birçok canlı güneşlenir, bu süreç termoregülasyon olarak adlandırılır.
Sürüngenler ve amfibiler, birçok böcek ve en az iki balık; sazan ve okyanus güneş balığı gibi birçok soğukkanlı ektotermin nedeni budur. Okyanus güneş balığı, araştırmacıların zamanının neredeyse yarısını su yüzeyine yakın geçirdiğini ortaya çıkardığı devasa gümüşi bir yüzücüdür.
Endotermik memeliler ve kuşların aksine, ektotermik canlılar metabolizmalarının oluşturduğu ısıyla vücut sıcaklıklarını dengede tutamazlar. Dolayısıyla sıcaklıkları çevreleriyle birlikte değişkenlik gösterir.
Bir ektotermin bulunduğu ortam soğuduğunda, sıcaklığı da azalır. Bağışıklık fonksiyonundan kas performansına kadar her şeyi kontrol eden vücudun kimyasal reaksiyonlarını yavaşlatan bu etki, uyuyan ya da dinlenen bir hayvan için geçerli olabilir ancak avlanmak ya da avcılardan kaçmak gibi eylemleri yerine getirmesi gereken bir hayvan için uygun değildir.
Ektotermler vücutlarını yeniden çalıştırmak için ısı ararlar. Penn State Üniversitesi'nde sürüngenler ve amfibiler üzerine çalışan evrimsel biyolog Tracy Langkilde, örneğin bazı hayvanların sıcak bir kayaya tırmanabileceğini ya da daha sıcak bir suya girebileceğini, diğerlerinin ise ihtiyaçlarına, boyutlarına ve vücut renklerinin güneş ışığını ne kadar iyi absorbe ettiğine bağlı olarak güneş altında kalabileceğini söylüyor.
Sıcaklık arttıkça, tüm bu süreçlerin hızı genellikle artacaktır. Bu onların hayatta kalması için kritik önem taşıyor.
Hayvanlarda Enerji Tasarrufu
Aynı şey bazı endotermik güneş banyocuları için de geçerlidir. Bu hayvanlar hızlı metabolizmaları nedeniyle içten ısı üretebilseler de, bazıları bütün işi metabolizmalarının yapmaması için güneşlenirler.
Bilim insanları, örneğin halka kuyruklu lemurlar ve koşar guguk kuşlarının yanı sıra ilginç bir hayvan daha tespit etti. Vücutlarını besleyecek çok az otun bulunduğu kışın dağ sabahlarında enerjilerini korumak için güneş ışınlarını yakalayan bir tür yaban keçisi olan Alp dağ keçisi de bu yöntemle güneşleniyor.
Ayrıca Avustralya çöllerinde bulunan küçük bir keseli olan şişman kuyruklu dunnart da bu yöntemi kullanıyor. Yiyecek azaldığında enerjiyi korumak için metabolizmalarının ve sıcaklıklarının düştüğü kısa süreli bir durum olan torpordan çıktıklarında güneşin sıcak ışınlarıyla ısındıkları bilinen birkaç memeliden biridir. Bir çalışmada araştırmacılar, torpora giren ve ardından güneş ışığında güneşlenen dunnartların günlük ihtiyaç duydukları yiyecek ve suyun yaklaşık dörtte biri ile yaşamlarını sürdürebildiklerini bulmuşlardır.
Bir Böcek Avcısı ve Vitamin Deposu
Hayvanlar genellikle temel günlük işlevleri için kendilerini güneşte ısıtırken, araştırmalar belirli sağlık sorunlarını iyileştirmek için de güneş ışığı istediklerine işaret ediyor.
Örneğin, kuşların tüylerinin arasında saklanan parazitleri kurutmak için güneşlendiklerine dair kanıtlar giderek artıyor. Bu teori ilk kez 1993 yılında, araştırmacıların bir grup mor-yeşil kırlangıcın, akar ve bit bulaşması nedeniyle tedavi edilen diğer kırlangıçlara göre güneşlenmek için daha fazla zaman ayırdığını gözlemlemesiyle ilgi çekmeye başladı. Yakın zamanda yapılan çalışmalar, tüylerdeki bitlerin güneş ışığının kısa süreli etkilerine maruz kaldıklarında öldüğünü
Benzer şekilde, ektotermler de virüs ve bakteri gibi davetsiz misafirleri yok etmek için güneş ışığı arıyor olabilir. Langkilde, bunun sahada test edilmesi zor olsa da – "bir hayvana yaklaştığınız anda kaçarlar" diyor- patojen bulaşmış yeşil ağaç kurbağaları, ev sinekleri ve diğer yaratıkları inceleyen laboratuvar çalışmaları, bu canlıların kendilerini tercih ettikleri seviyenin ötesinde gönüllü olarak ısıttıklarını ve "davranışsal ateş" olarak adlandırılan bir duruma neden olduklarını gösteriyor. Bu olağanüstü adaptasyonun, muhtemelen doğal bir ateşin bağışıklık sistemini harekete geçirdiği gibi, bazı çalışma deneklerini iyileştirdiği gösterilmiştir.
Örneğin, kuşların tüylerinin arasında saklanan parazitleri kurutmak için güneşlendiklerine dair kanıtlar giderek artıyor. Bu teori ilk kez 1993 yılında, araştırmacıların bir grup mor-yeşil kırlangıcın, akar ve bit bulaşması nedeniyle tedavi edilen diğer kırlangıçlara göre güneşlenmek için daha fazla zaman ayırdığını gözlemlemesiyle ilgi çekmeye başladı. Yakın zamanda yapılan çalışmalar, tüylerdeki bitlerin güneş ışığının kısa süreli ışınlarına maruz kaldıklarında ölebildiklerini göstererek zararlılarla mücadele varsayımını daha da güçlendirdi.
Buna benzer şekilde, ektotermler de virüs ve bakteri gibi istilacıları yok etmek için güneş ışığı arayışında olabilirler. Langkilde, bunun yerinde test edilmesi zor olsa da – "bir hayvana yaklaştığınız anda kaçarlar" diyor- laboratuvarda patojen bulaşmış yeşil ağaç kurbağalarını, ev sineklerini ve diğer yaratıkları inceleyen çalışmalar, bu canlıların kendilerini isteyerek tercih ettiklerinin ötesinde ısıttıklarını ve "davranışsal ateş" olarak adlandırılan bir duruma neden olduklarını gösteriyor. Bu olağanüstü adaptasyonun, muhtemelen doğal bir ateşin bağışıklık sistemini tetiklediği gibi, bazı çalışma deneklerini tedavi ettiği gösterilmiştir.
Türlerden biri olan Batı şimşir böceği, enfeksiyondan kurtulmak için güneşe uzanıyor gibi görünüyor. Kanatlı bir böcek olan bu böcek güneşlendiğinde, vücudundaki mantar sporlarını kaplayan kimyasal bir bileşiği harekete geçirerek bakterilerden korunmasını sağlıyor.
Panter bukalemunlar ise güneş ışığını vücutlarına ekleyebileceği bir şey için talep ediyor: D vitamini. Araştırmalar, bu hayvanların beslenme düzenlerinden yeterince vitamin alamadıklarında, renkli pullarını güneşin UV ışınlarına açarak bunu telafi ettiklerini ve vitamin üretimini olanaklı hale getirdiklerini gösteriyor. Bilim insanları bukalemunların bunu nasıl yaptığını ya da diğer hayvanların da aynısını yapıp yapmadığını tam olarak bilmiyorlar, bununla birlikte hayvanın beynindeki bir D vitamini reseptörünün eksikliğe dikkat çektiğinden şüpheleniyorlar.
Güneşlenme Hakkında Merak Edilen Sorular
Güneşlenen hayvanları anlamak için bilim insanlarının gösterdiği ilerlemeye rağmen, çözülmesi beklenen daha çok şey var.
Geceleri güneşlenmeye benzer pozisyonlar alan tatlı su kaplumbağalarının bu davranışlarının nedenleri özellikle ilgi çekicidir ve bir çalışmada bazı kaplumbağaların güneşlenirken vücut ısılarını hiç yükseltmedikleri tespit edilmiş, bu da termoregülasyonu bir gerekçe olarak dışlamıştır.
Ayrıca güneşlenmenin kuşların zararlıları öldürmesine nasıl yardımcı olduğu ve güneş ışığının tüylü dostlarımıza ne gibi faydalar sağladığı da tam olarak bilinmiyor.
Bununla birlikte araştırmacılar, memelilerde ve genel olarak güneş tutkunlarında bu davranışı anlamanın, esaret altındaki canlıların bakımını geliştirmekten vahşi hayvanları koruma çalışmalarına destek olmaya kadar her şeyi sağlayabileceğini belirtiyor. Bu nedenle gelecekteki çalışmalar, sadece ilginç bir davranışı çözmenin ötesinde önemli sonuçlar doğuracaktır.
