Britanya İmparatorluğu ve Zulu Krallığı 1879'da savaşa girdiğinde, savaş Güney Afrika'nın doğu kıyısında yaşanacaktı. İngilizlerin yerlilere karşı kazandıkları bir dizi zaferden sonra kendilerini biraz kibirli hissetmeleri doğaldı. Öte yandan Zulu halkı gelişmiş askeri kültürleriyle tanınıyordu. Zulu Krallığı, Shaka Zulu 1816'da kral olana kadar resmi olarak başlamamış olsa da, yeni doğan ulus zaten dikkate değer bir askeri güç göstermişti. Boerlerle çok sayıda savaşa girdiler ve çevredeki tüm kabileleri sürdüler ya da fethettiler.
Dünyanın en güçlüsü olan Britanya İmparatorluğu, teknolojik olarak geri kalmış küçük bir Afrika ülkesini ezmek için fazlasıyla yeterli ateş gücüne sahipti. Ancak Zulular İngiliz askeri gururuna ağır bir şekilde hasar verecek ve yüzlerce İngiliz askerini kavurucu Afrika sıcağında ölüme terk edecekti. Evet, İngiliz (Anglo)-Zulu Savaşı'nda çok fazla zayiat verilecekti.
İngiliz-Zulu Savaşı'na giden süreç
İngiliz-Zulu Savaşı'nın, tüm çatışmalarda olduğu gibi, çatışmanın başlangıcından yıllar önce başlayan karmaşık kökenleri vardı.
Britanya İmparatorluğu 19. yüzyılın ikinci yarısı boyunca yayılmacı amaçları hususunda tutkuluydu. Kazançlı olduğu düşünülen her bölge toprak ilhakı için belirlendi. Elmasların 1867'de bulunmuş olması İngilizleri Batı Griqualand'ı Cape Kolonisi'ne dahil etmeye itti. Boer cumhuriyeti Orange Free State'in sınırında yer alan Kimberley şehri, daha sonraki elmas patlaması boyunca büyüdü. Transvaal ve Orange Free State Boer cumhuriyetleri, kendilerini soyutlama stratejilerini terk ettikten sonra, pek çok Boer elmas madenlerinde servet kazanmak için İngiliz topraklarına gitti.
Başlangıçta İngilizler tarafından Britanya İmparatorluğu'na katılmaları teklif edilen Boer cumhuriyetleri, Güney Afrika'da bir koloniler federasyonu kurma davetini reddettiler. Ancak, genişleyen endüstrinin büyük bir iş gücüne ihtiyacı vardı, bu nedenle İngilizler ucuz işgücü elde etmenin en iyi şeklinin Güney Afrika'nın yerlilerin yönetimi altındaki parçalarını ele geçirmek olacağını düşündü. Güney Afrika'nın en güçlü yerli krallığı olan Zulular alt edilirse, diğer yerli kabilelerin de İngiliz yönetimine razı olacağı düşünülüyordu.
Transvaal Cumhuriyeti 1877'de İngilizler tarafından topraklarına katıldı. Boerler protesto etti ama bunu durduramadılar. Boer cumhuriyetleri ile Britanya İmparatorluğu arasında gelecekte çıkacak savaşın nedenlerinden biri de bu olacaktı. Ulus mali sorunlar yaşıyordu ve Zulu tehdidi onlar için hala varlığını sürdürüyordu. Zulu tehlikesi en azından İngiliz kontrolü sayesinde ortadan kalkacaktı. 1881'deki Birinci İngiliz-Boer Savaşı'nda Transvaal Cumhuriyeti İngilizleri yenerek bağımsızlığını yeniden kazandı.
Transvaal'in İngiliz hükümeti, Zulu krallığına karşı askeri harekatı haklı çıkarmak için toprak talepleri konusunda gerilimi tırmandırdı. İddiaları araştırmak üzere bir komisyon kuruldu, ancak komisyonun bulguları nihayetinde Zululardan yana oldu. Bunun üzerine Güney Afrika Yüksek Komiseri Bartle Frere tek taraflı olarak Kral Cetshwayo'ya uzun bir liste halinde saçma talepler içeren bir ültimatom verdi. İngilizlerle karşı karşıya gelmekten kaçınmayı uman Cetshwayo, anlaşılır bir şekilde bu talepleri yerine getirmeyi reddetti. İngiliz-Zulu Savaşı'nın başlama zamanı gelmişti.
İngiliz-Zulu Savaşı başladı
Zulu Krallığı sınırı boyunca Lord Chelmsford'un 18.000 kişilik işgalci ordusu bekliyordu. Bu grupta kırmızı ceketliler, sömürge gönüllüleri ve Afrikalı yardımcılar vardı. İlk stratejisi Zulu topraklarına karşı beş ayrı saldırıyı içeriyordu. İngiliz hükümetinden resmi bir onay almamasına rağmen planını uygulamaya devam etti. Zulularla savaşa girmeye karşı olan başbakan Benjamin Disraeli'nin siyasi müdahalesini önlemek için İngiliz hükümeti mümkün olduğunca habersiz bırakılmıştı.
Chelmsford, kibirle Zulu şehri Ulundi'ye karşı üç koldan saldırı başlatmaya karar verdi. Saldırı 11 Ocak'ta başladı. Chelmsford, 4.700 askerin başında, ordusunu Buffalo Nehri üzerinden Rorke's Drift adlı bir misyon noktasından geçirdi ve hiçbir direnişle karşılaşmadan Isandlwana'ya doğru ilerledi. Tüm bu ilerleyişe karşı herhangi bir direniş olmayınca Chelmsford askerlerini bölgeyi keşfe ayırdı ve kampı savunmasız bıraktı. Chelmsford'un kibri, İngiliz askeri teorisini göz ardı etmesine ve yeterli tahkimat kurmayı ihmal etmesine yol açmıştı. İngilizler, Zulular'ın şaşırtıcı yakınlığı karşısında hazırlıksız yakalandı. İngilizleri alt ettiler ve 20.000 kişilik bir kuvvetle merkez kollarını yok ederek İngiliz işgaline yıkıcı bir darbe vurdular. Binden fazla İngiliz askeri öldü ve yüzlerce Martini-Henry silahı da ele geçirildi.
Isandlwana'da yedekte tutulan bir başka Zulu ordusu, Chelmsford Zululand'dan çekilirken Rorke's Drift'teki İngiliz garnizonunun üzerine yürüdü. Zulu askerleri bitkin ve aç olmalarına rağmen, liderleri Prens Dabulamanzi kaMpande zafer arzusuyla hareket etti ve Rorke's Drift'teki misyona saldırı emrini verdi. İngiliz garnizonunu oluşturan 150'den biraz fazla asker arasında birkaç sömürge askeri ve sağduyularına rağmen kalmayı tercih eden dört sivil de vardı. İngiliz direnişi, Isandlwana'da ele geçirilen ateşli silahlar da dahil olmak üzere, ezici güçler karşısında çaresiz kaldı. Çatışma gece geç saatlere kadar devam etti ve çoğu zaman yakın dövüşlerle kaosa dönüştü.
Ancak İngilizler kazandı ve Zulular 23 Ocak'ın erken saatlerinde savaş alanından çekildi. Bitkin ve hırpalanmışlardı. Zulu kayıplarının 351 olduğu tahmin edilirken, 17 kadar İngiliz askeri öldürüldü ve 15'i de yaralandı. İngiliz basını dikkatleri Rorke's Drift'teki çatışmalara çekerek Isandlwana'daki trajediyi görmezden geldi. Ayrıca askerlere on bir Victoria Haçı verildi. Victoria Haçı (VC), İngiliz onurlandırma sisteminin en prestijli ödülüydü.
Bu süre zarfında, İngiliz işgalinin sağ kanadı Ishowe'de kuşatılmış ve bu da ikmal hatlarının kopmasına neden olmuştu. Buna ek olarak, kısa bir mesafe ötede gerçekleşen Intombe Muharebesi sırasında bir ikmal kolu yok edildi. Mareşal Sir Henry Evelyn Wood komutasındaki 4.000 askerden oluşan sol kanat, işgali tek başına yürütmek için çok küçüktü ve 28 Mart'taki Hlobane Muharebesi'nde kendi kayıplarını vermişti. Bu sol kanat, istilayı tek başına gerçekleştiremeyecek durumdaydı. İngilizler Zulu Savaşı'na kötü bir başlangıç yapmışlardı ve bu da uzun vadede Chelmsford'un kariyerine olumsuz yansıyacaktı.
Zulular savaşı kaybediyor
Ancak, İngilizler sonunda günü kazandı. Zulular, Hlobane'nin ertesi günü Kambula'daki Evelyn Woods'un müstahkem tahkimatlarına saldırdı. 20.000 kişilik Zulu ordusu, sadece 2.000'den biraz fazla asker tarafından geri püskürtüldü. Ancak İngilizler bu sefer daha hazırlıklıydı ve Isandlwana'da neler olduğunu hatırlamışlardı. Sonuçta bir Zulu bozgunu yaşandı. İlk kayıtlara göre 758 kişi öldürülmüştü, ancak tarihçiler bu sayıya itiraz etmektedir. Sadece 29 İngiliz askeri öldü ve 54'ü yaralandı. İngiliz-Zulu Savaşı'nın dönüm noktası olan Kambula Muharebesi, Zuluların moralini yerle bir etti. Çarpışmadan sonra çok sayıda Zulu savaşçısı savaşmaya devam etmemeyi tercih etti.
Chelmsford'un birlikleri Eshowe birliğini rahatlatmak için Gingindlovu'ya vardıklarında saldırıya uğradılar. Bu sefer Chelmsford hazırdı. Tahmini 1.200 Zulu kaybına karşılık İngilizler sadece iki ölü ve 52 yaralı vermişti. Kol Eshowe'ye vardığında, İngiliz kuvvetleri 5 Nisan'da bölgeden kaçtı. Zulular daha sonra binayı ateşe verdi.
Coğrafi olarak Chelmsford, Ocak ayındaki kazanımlarını toplamda daha büyük bir hale getirmişti. Ama Zulu ruhu hırpalanmıştı. Sir Garnet Wolseley onun yerini almak üzere görevlendirilmişti ve Chelmsford zamana karşı bir yarış içindeydi. İngiliz-Zulu Savaşı'nın mutlak bir zaferle sona erdirilmesi gerekiyordu ama Chelmsford bunun aylar sürecek bir planlama gerektirdiğini biliyordu. Haziran ayında ikinci bir istilaya liderlik etti. Bu kez iyi bir savunma sistemi kurdu ve 4 Haziran'da İngiliz askerleri Zuluların başkenti Ulundi'ye ayak bastı. Zulu direnişi sürekli topçu ve mitralyöz ateşiyle yarım saat içinde kırıldı ve çatışma hızla sona erdi. Saygınlığının bir kısmını geri kazanan Chelmsford liderliği Wolseley'e devretti. İngiliz-Zulu Savaşı sona ermiş olsa da, Chelmsford bir daha asla muharebe operasyonlarında yer almayacaktı.
İngiliz-Zulu Savaşı'nın sonuçları
Zulu halkı İngiliz-Zulu Savaşı'ndan sonra ciddi şekilde güçten düşmüştür. İngilizler Zululand'ı on üç şeflikten oluşan bir yapıya bölerek Zulu halkının bir daha birleşik bir tehdit oluşturmak yerine sonsuza kadar küçük kan davalarıyla ayrılmalarını sağladı. Başlangıçta Cetshwayo Cape Town'da tutsaktı, ancak kısa sürede özgürlüğüne kavuştu ve Zululand'a geri götürüldü. Kısa bir mücadeleden sonra, Zulu tacı üzerindeki tüm hak iddialarından vazgeçerek ayrılmak zorunda kaldı.
Günümüzde Güney Afrika'nın KwaZulu-Natal eyaleti, Zululand olarak bilinen Zulu halkının tarihi anavatanını kapsamaktadır. Nüfusun yaklaşık %20'si, yani 60 milyon kişi ana dili olarak Zuluca konuşmaktadır; 14 milyon Güney Afrikalı ise kendilerini Zulu soyundan kabul etmektedir.
Birçok Zulu, İngiliz-Zulu Savaşı ve özellikle de Isandlwana Muharebesi sırasında elde ettikleri başarılardan büyük zevk almaktadır. Turistler, özellikle de tarihsel canlandırma yapanlar, çatışmayı tasvir eden çok sayıda film nedeniyle İngiliz-Zulu Savaşı'nın savaş alanlarına akın etmektedir.
