Fenikeli Sur'un düşüşünden bu yana, bir zamanlar güney İberya'dan Levanten kıyılarına uzanan geniş ticaret ağlarıyla birbirine bağlı olan Akdeniz'de bir değişim yaşanıyordu. Sicilya, denizin iki yarısı için merkezi, ticari bir merkez olarak hizmet vermek üzere mükemmel bir konumdaydı. Ama burayı kim kontrol edecekti? Fenikeli atalarının mirasçıları olan Kartacalılar mı, yoksa ünlü başkentleri Siraküza ile sömürgeci Sicilyalı Yunanlılar mı? Yaklaşık bir yüzyıl boyunca, iki güç bu soruya cevap vermek için sayısız adam, paralı asker ve filo toplayacaktı ve her şey Himera'da başladı.
Himera Muharebesi'nden önce: Hatlar Çizildi
Sicilya'nın batı yarısında kârlı limanlara ve kolonilere sahip olan Kartaca, topraklarını hızlı ve çoğu zaman kararlı bir proaktiflikle korudu ve Yunan kolonicilerin buraya yerleşme girişimlerini engelledi.
Kartacalılar, yerli Sicilyalılar ve Yunan koloniciler toprak için birbirleriyle yarıştılar. Çok geçmeden karmaşık bir antlaşmalar, evlilik ittifakları ve yerel despotlar ağı gelişti ve bir zamanlar küçük ve düzensiz olan çatışmaların artık tırmanmasını ve Akdeniz'in neredeyse her köşesinden paralı askerleri çekmesini sağladı.
İç huzursuzluktan faydalanan Gelon adında hırslı bir genç Siraküza'nın kontrolünü ele geçirdi. Yeni rejimi için meşruiyet arayan tiran, Akragaslı Theron'un kızıyla evlendi. Meşruiyet onun tek hedefi değildi. Rakibi Rhegium'lu Anaxilas, Messenian Boğazları'nın kontrolünü ele geçirmek için Zancle şehrini ele geçirmiş ve Sicilya'nın doğu yarısını tehdit etmişti. Anaxilas iyi bağlantıları olan bir adamdı; kayınpederi de Sicilya'nın kuzey kıyısındaki küçük bir kasabayı kontrol eden bir tiran olmuştu. Buranın adı Himera'ydı.
Kritik nakliye yollarını kontrol etmek için yarışan başka bir despot ikilisine müsamaha gösterilemezdi. Siraküzalı Gelon ve Akragaslı Theron'un yeni ortaklığı ilk olarak Anaxilas'ın kayınpederine karşı harekete geçti. Himera'lı Terillus kovulmuştu ve içgüdüsel olarak damadından yardım istedi. Bölgede, birleşmiş bir Akragas ve Siraküza'nın zenginliği ve silahlarıyla mücadele edebilecek tek kişiye başvurdular: Kartacalı Hamilcar.
Siraküzalılara ve Yunan gücünün herhangi bir şekilde yoğunlaşmasına karşı doğası gereği temkinli olan Hamilcar, Terillus'a yardım etmeyi kabul etti ve "Gelon'a karşı üç yüz bin Fenikeli, Libyalı, İberyalı, Ligyalı, Elisyci, Sardunyalı ve Kirnialıyı getirdi" (Herodotos 7.165). MÖ 480'de Sicilya'nın istilası başladı ve iki yeni ententes Sicilya'nın kaderine karar vermek için Himera alanlarında buluşacaktı.
Herodot'un Savaşla İlgili Anlatımı
Himera'dan sadece bir nesil sonra yazan Herodot'un anlatısı (Kitap 7.165-167) savaşın en çağdaş anlatımıdır. Yine de, Kartacalıların kendi hikâyelerine dayandığını iddia etmesine rağmen, sinir bozucu bir şekilde belirsiz kalmaktadır.
Tarihçinin Sicilya'ya 300.000 Kartacalı askerin indiği tahmini kesinlikle abartılıdır. Kartacalılar kuşkusuz çok büyük ve çok etnikli bir gücü harekete geçirmişlerdi, ancak Siraküza kuvvetlerinin verdiği karşılık da benzerdi. Kartaca tehdidine karşı koymak için Yunan dünyasının dört bir yanından gelen askerlerden oluşan bir ordu toplandı. İki ticari güç birbirlerini yenmek için zenginliklerini kullandı.
Ordular saatlerce savaştı, ikisi de üstünlük sağlayamadı. Herodot'un deyimiyle "barbarlar" Yunan koalisyonuna karşı sahayı ellerinde tuttular. Bu arada, Herodot'un Kartaca kralı olarak adlandırdığı dindar Hamilcar çadırında, çabaları için olumlu alametler elde etmek amacıyla bir kurban ayini gerçekleştirdi. Çabaları boşunaydı ve ordusunun çökmekte olduğunu görünce kendini devasa kurban ateşinin üzerine attı. Hamilcar'ın kendini yakması utanç verici bir eylem olmaktan öte, Kartacalılar tarafından övgüyle karşılanmış, hatta onurlu hükümdar kültlerinin kurulmasına ilham kaynağı olmuştur.
Herodot'un anlatısı gerçek savaşın büyük bir kısmını dışarıda bırakır, bunun yerine her ikisi de zıt kaderlerine rağmen dürüst ve asil adamlar olarak tasvir edilen Gelon ve Hamilcar figürlerine odaklanır.
Diodorus'un Himera Muharebesi Anlatımı
Diodorus Siculus'un hacimli eserinin büyük bir kısmı günümüze ulaşmamıştır. Ancak Himera ile ilgili anlattıkları günümüze ulaşmıştır (Kitap 11.21-23) ve bize Herodot'un anlattıklarında eksik olan pek çok ayrıntıyı vermektedir. MS birinci yüzyılda yazan yazar, Siraküza tiranı Gelon'un sahaya 50.000 adam çıkardığını anlatır. Adamlarını istilacıları karşılamak için adanın öbür ucuna koşturmuş ve Himera kasabasını hızla tahkim etmiştir. Kartacalılardan bazıları kamplarından çok uzaklaşmışlardı ve hareketli Siraküza süvarileri tarafından hemen esir alındılar. Gelon onlardan düşman kuvvetlerinin teknelerini karaya çektiklerini ve kısa süre içinde Selinus kasabasından müttefiklerinin kendilerine katılmasını beklediklerini öğrendi.
Gelon süvarilerini gönderdi ve onlara dost Selinatlılar gibi davranarak surlara çıkmalarını emretti. Kampa girdiklerinde gemileri ateşe vereceklerdi.
Gemilerden çıkan ateş görülür görülmez alarm verildi. İşte o anda Gelon kuvvetlerini Kartacalıların kampına karşı yıkıcı bir hücuma geçirdi. Alevlerden ve yaklaşan ordudan paniğe kapılan Kartacalılar surlara doğru kaçışmaya başladı. İşte bu girdapta, Poseidon'a ayin düzenleyen Hamilcar öldürüldü.
Herodot gibi Diodorus da savaşın çetin geçtiğini aktarır. Yok edilen filolarından yükselen alevler yavaş yavaş yükselip kalınlaştıkça, Kartacalıların saflarından komutanlarının öldüğü haberi sızmaya başladı. Filolarının yanmasıyla Kartacalıların hatları bozuldu ve büyük bir katliam başladı. Gelon hiçbir emir verilmemesi emrini verdi. Kayıplar o kadar büyüktü ki, Diodorus Sicilya'ya çıkan hiçbir adamın Kartaca'ya dönmediğini bildirir.
Yunan Zaferi
Antik tarihteki belirleyici muharebeleri düşündüğümüzde aklımıza Salamis, Gaugamela ya da Jül Sezar'ın Alesia'daki çarpıcı zaferi gelir. Himera'yı düşünmeyiz. Belki de bunun nedeni, kudretli Perslere karşı kazandıkları zaferden sarhoş olan asil Yunanlılar için Sicilya'nın bir durgun su olmasıdır. Ancak antik zihinlerde Himera, diğer efsanevi zaferlerin yanında duruyordu. Her iki antik anlatı da bunun Siraküzalılar için sarsıcı bir zafer olduğu konusunda hemfikirdir. Bu zafer Kartacalıları sonraki yetmiş yıl boyunca adadan kovacaktı.
Gelon bu olayı Delphi'de bir anıt dikerek anmış ve zaferini Yunan dünyasına duyurmayı ihmal etmemiştir. Ganimetlerden, karısına ithafen Demareteia olarak adlandırdığı muhteşem bir gümüş dekadrahmi serisi de bastırdı. Bu baskı için benimsenen stil, Tanit kültünün başkentte daha sonra yükselişi sırasında Kartaca'nın kendi dini ikonografisini etkilemeye devam edecekti.
Kartacalı Bir Komplo mu?
Herodotos (7.166) bize savaşın Salamis'teki deniz zaferiyle aynı gün gerçekleştiğini söyler. Kronolojik olarak muhtemelen doğru olmasa da, ona göre bu iki zafer eşdeğerde anıtsaldır ve Helenizm'in zaferinin vurgulu bir ifadesi olarak hizmet eder. Benzer şekilde, Diodorus (11.24) savaşın aslında Thermopylae Muharebesi ile aynı gün gerçekleştiğini bildirmektedir. Anlatım açısından, antik yazarlar için iki çatışma arasındaki bağlantıyı vurgulamak önemliydi. Diodorus'a göre bu iki savaşı birbirinden ayrı bile görmemiştir. Onun iddiasına göre Persler, Yunan dünyasını sonsuza dek yok etmek amacıyla Kartacalılarla kendi istilalarını koordine etmişlerdi (Diodorus, 11.20).
Ancak, Yunan edebiyatı dışında, aslında koordine edilmiş, Yunan karşıtı bir ittifak olduğunu gösteren çok az kanıt vardır. Kartacalılar, Sicilyalı Yunanlılar kadar Perslere karşı da derin bir kuşku duyuyorlardı. Otuz yıl önce Persler Kartaca'yı işgal etmeyi planlamışlardı. Bu plan, Fenikelilerin Pön kızı kolonilerine karşı yelken açmak istememeleri nedeniyle engellenmişti.
Aslında Perslerle temasa geçen Kartacalılar değildi. Siraküzalı Gelon'un kendisiydi. Kartacalılara karşı düzenlediği sefer için yardım isteyen Gelon, Kral Xerxes'e geleneksel dostluk işaretini gönderdi:Ttoprak ve su. Diğer Yunan şehir devletlerinin düşmanı olan biriyle anlaşma yapmaktan çekinmeyen bir pragmatistti. Ne pan-Helenik bir sadakat vardı ne de ona karşı bir pan-Akdeniz ittifakı kurulmuştu.
İki Yüz Yıl Savaşları
Bazıları MÖ 480'deki yenilginin yansımalarının Kartacalılar için felaket olduğunu ve onları dünya sahnesinde onlarca yıl geriye götürdüğünü savunmuştur (bkz. Warmington, Carthage,1960). Kapsamımız sadece Sicilya ile sınırlıysa bu doğru olsa da, Kartaca genel olarak MÖ 5. yüzyıl boyunca hem ticari hem de askeri olarak gelişmeye devam etti. Himera'daki yenilgiden sonra Sicilya'daki etkileri azaldı, ancak hırsları azalmadı. Kuzey Afrika'nın içlerine doğru askeri seferler düzenlemeye başladılar ve daha önce neredeyse tamamen deniz ticaretine dayanan bir ekonomiye tarımsal bir yön kazandırdılar (Pilkington, The Carthaginian Empire 550-202 BCE, 2019).
MÖ 410'da Sicilya şehir devletleri arasındaki çekişmeler Kartaca'yı bir kez daha mücadelenin içine çekecekti. Bu seferki sefere Hannibal Mago önderlik ediyordu. Büyükbabası Himera'da hayatını kaybeden Kartacalı komutan Hamilcar'dı. Görünüşe göre torunu daha az dindardı ve ailevi intikamını almak için hiç vakit kaybetmedi.
İkinci Himera Muharebesi Sicilyalı Yunanlılar için pek de iyi geçmedi. Hannibal büyük bir zafer kazandı ve yaklaşık 75 yıl önce büyükbabasının kurban edildiği yerde 3.000 esiri kurban etti. Hannibal intikam turuna devam ederken, ilk savaştan sonra inşa edilen Gelon'un Syrakusan Zafer Tapınağı yıkıldı (Diodorus, 13.62.4). Kartacalılar intikam için geri dönmüşlerdi ama savaşın talihi değişkendir. Hannibal üç yıl içinde, kısa süre sonra Kuzey Afrika kıyılarına yayılacak olan beklenmedik bir veba salgını yüzünden ölecekti. Kartacalılar için Sicilya sonsuza dek lanetlenmiş gibi görünüyordu.
Himera Muharebesi ile İlgili Bir Keşif
Savaşla ilgili antik anlatılar olayları anlamamız açısından büyük önem taşırken, günümüz keşifleri de boşlukları doldurmamıza yardımcı olmuştur. 2008 yılında yapılan bir arkeolojik kazıda, şehrin antik surlarının batısında bir toplu mezar ortaya çıkarıldı. Mezarda 100'den fazla ceset bulundu. İnhumasyonlarla bağlantılı olarak silah parçaları da bulunmuştur. Bireylerin çoğu genç yetişkin erkeklerdi.
İlginç bir şekilde, cesetlerin stronsiyum izotop oranı analizi antik kaynakları doğrulamakta ve Syracusan ordusunun Yunan dünyasının her yerinden gelen askerlerden oluştuğunu kanıtlamaktadır. Bu çeşitlilik sadece Gelon tarafından kiralanan paralı askerleri değil, aynı zamanda asker sağlayan müttefikleri de temsil etmektedir. Kartacalıların bulunmaması savaşın sonucunu bir kez daha doğrulamaktadır. İstilacılar gemilerinin yanmış kalıntılarına koşuştururken, muzaffer Siraküzalılar ölülerini özenle gömmek için bolca zamana sahipti.
Buna karşılık, İkinci Sicilya Savaşı (M.Ö. 410) ile ilişkili mezarlar, saygıdan ziyade zorunluluktan dolayı aceleyle gömülmüş cesetleri göstermektedir. Bir zamanlar Yunan dünyasının çeşitli kesimlerini temsil eden bir orduda artık sadece Siraküzalılar bulunuyordu. Antik kaynaklarda olduğu gibi, bu savaşta da Siraküzalılar tek başlarına kalmışlardır. Yılmadılar ama Kartacalıların şok edici bir zafer kazanmasını engelleyemediler.
Himera'da iki güçlü ulus arasında yaşanan bu büyük çatışmanın Sicilya Savaşları olarak bilinen ve neredeyse sonu gelmeyen bir çatışmalar dizisine yol açacağını o zamanlar çok az kişi bilebilirdi. Kartaca'nın Roma ile nihai hesaplaşmasından önce Kartacalılar ve Sicilyalı Yunanlılar arasında yedi savaş yaşanacaktı.
