Sıcak hava dalgası nedir, nasıl oluşuyor ve tarihi örnekleri neler? Sıcak hava dalgası bir bölgedeki sıcaklığı kolayca 40 dereceye çıkarabilen son derece tehlikeli bir hava olayıdır. Yüksek sıcaklık, yüksek nemle birleştiğinde ısı kubbesi oluşturarak havayı belirli bir noktaya uzun süreli hapseder. Dünya'nın kaydedilen en yüksek hava sıcaklığı Temmuz 1913'te ABD'nin Ölüm Vadisi'ndeki Furnace Creek köyünden geldi ve 56,7°C'ydi.
Sıcak Hava Dalgası Oluşumu
Sıcak hava dalgası için iki şey gerekli: Yüksek ısı ve yüksek basınç.
Sıcak hava dalgası, yüksek basınçlı hava atmosferde yukarı çıktığında ve bu noktadaki sıcak havayı Dünya yüzeyine itmeye başladığında oluşuyor. Sıcak hava aşağıya batarken bir ısı kubbesi oluşturur ve ısı zemine yakın bir noktada hapsolur. Bu ısı kubbesi, atmosferik kuvvet sıcak havanın yükselmesini engellediğinde oluşuyor.
Artık ortada yükselen ve soğuyan bir hava olmadığından yeni basınç sistemi hava durumunu değiştirir. Yalnızca yağış olasılığını azaltmakla kalmaz aynı zamanda Dünya yüzeyinde sıcak hava dalgası dediğimiz ısı birikimini yaratır. Rüzgar ve bulut örtüsü azalır, yağmur oluşumu döngüsü aksar ve tüm bunlar hava sıcaklığını artırarak boğucu noktaya getirir. İklim değişikliği ve küresel ısınma sıcak hava dalgası gibi aşırı hava olaylarını artırıyor.
Sıcak hava dalgası sırasında yağmur bulutları azalır çünkü ısı kubbesi, yağmur bulutlarını oluşturacak konveksiyon akımlarını duvar gibi engeller. Güneş ışınlarını dizginleyerek bölgeyi serinleştiren yağmur bulutları artık yoktur.
Bulut oluşumu olmadığından zemine yakın yerde yüksek nemli ve yüksek ısılı bir ortam oluşur. Sıcak hava dalgasının etkili olduğu günler birkaç günü geçmese de bazen birkaç hafta sürebiliyor.
Sıcak hava dalgası yalnızca çöl gibi sıcak bölgelerde oluşmaz. Bu hava koşulu özel bir bölgeyle sınırlı değil. Sıcak havayı yere indirerek ısı kubbesi oluşturan yüksek basınçlı hava dünyanın her yerinde mevcut.
Sıcak Hava Dalgası Nereden Geliyor?
Sıcak hava dalgası, yüksek basınçlı havanın 3.000 ila 7.500 metre arasına yerleşmesinden kaynaklanıyor. Bu yüksek basıncın bölgeden ayrılması zordur ve bulunduğu alandaki sıcak havanın aşağıya inmesine neden olur.
Atmosferik kuvvetler batmaya başlayan sıcak havayı geri yükseltemezse ısı Dünya yüzeyine yakın bir yerde hapsolarak bir sıcak hava kubbesi yaratıyor. Soğutucu etkiye sahip konveksiyon akımları bu sıcak hava kubbesine giremez ve yerdeki sıcaklığı düşürecek bulut oluşumuna olanak tanımaz.
2003 yazında Avrupa'yı vuran sıcak hava dalgası nedeniyle 40.000'den fazla insanın öldüğü sonucuna varıldı. 2010'da Moskova'yı vuran rekor sıcaklık 10.000'den fazla vatandaşı öldürmüştü.
İklim Değişikliğinin Sıcak Hava Dalgasına Etkisi
Sıcak hava dalgaları tüm dünyada sıklaşıyor ve şiddetleniyor. Birleşik Krallık, Avrupa ve Kuzey Afrika bölgelerinde 2018 yazında 1884'ten bu yana karşılaşılan en sıcak ikinci yaz meydana geldi.
Araştırmalara göre iklim değişikliği bu hava koşullarını olumsuz etkiliyor. İklim değişikliğinin sıcaklıkları daha da artıracağı düşünülüyor. Örneğin, Dünya'nın ortalama sıcaklığının 1,1 santigrat derece arttığı Sanayi Devrimi'nden bu yana sıcak hava dalgasının oluşma sıklığı üç kat arttı. Nedeni ise artık Dünya atmosferinde daha yüksek oranda sera gazı bulunması.
Atmosferdeki sera gazları arttıkça daha şiddetli sıcak hava dalgaları yaşıyoruz. Çünkü ölçümlere göre 2050'ye dek Dünya yaklaşık 3 santigrat derece daha ısınacak.
Kentler Sıcak Hava Dalgasını Yoğunlaştırıyor
Sıcak hava dalgası kendi başına tehlikeliyken kentsel alanlardaki ısı adası etkisi sıcaklığı daha da kötüleştiriyor. Nedeni kentlerdeki yüksek nüfus yoğunluğu ile beton kaldırımlar, asfalt yollar ve otoparklar gibi materyallerdir. Bir araştırmaya göre 1973-2012 arasında kentsel alanlardaki sıcak günlerin sıklığı yaklaşık %50 ve sıcak geceler ise en az %60 oranında arttı.
Tarihin En Kötü Sıcak Hava Dalgası Olayları
Uzun süreli sıcaklık olayları, 20. ve 21. yüzyılın en kötü hava olaylarına yol açtı ve kısa sürelerde yüzlerce ve binlerce insan hayatını kaybetti. Uzun süreli kuraklık dönemlerinde bitki örtüsü aşırı kuruduğunda bir şimşek veya kıvılcımla azgın yangınlara neden olur.
- 8 Ekim 1871'de ABD'deki Peshtigo yangınında 1.800 kişi öldü.
- Haziran 1960'ta ABD Teksas, Waco'daki bir sıcak hava dalgası ısıları 60°C'ye yükseltti ve saatte 129 km'lik rüzgar buna eşlik etti.
- Ocak 1980'de Chinook rüzgarı ABD, Montana, Great Falls'daki hava sıcaklığını yedi dakikada -35.5 °C'den -9.4 °C'ye yükseltti.
- 1986'da Gürcistan'daki iki günlük bir sıcak hava dalgasında 500.000 tavuk öldü.
- 2003 yazında 14.000'i yalnızca Fransa'da olmak üzere Avrupa'da on binlerce insan öldü.
- Ocak 2009'da Avustralya'da gece 3'te gerçekleşen bir ısı patlaması ile hava sıcaklığı 41,7°C'ye çıktı.
- 2010 yılında, Rusya'da rekor kıran bir sıcak hava dalgası yaşandı ve Moskova'da 11.000 kişi öldü.
- Pakistan'da baş gösteren ısı dalgası kaynaklı yıkıcı sel ülkenin neredeyse üçte birini sular altında bıraktı.
Isı İndeksi Nedir?
Isı İndeksi, insanın hissettiği sıcaklığı ölçmek için gölgedeki hava sıcaklığı ve bağıl nemi birleştiren bir ölçüm. "Hissedilen hava sıcaklığı" da denir. Ölçümler 32°C ve %70 bağıl nem gösterdiğinde Isı İndeksi 41°C'dir.
İnsan vücudu terleyerek kendini soğuttuğu için hava fazla nemli olduğunda insanlar daha sıcak hisseder. Terlediğimizde ve ter damlacıkları buharlaştığında cildimiz soğuyor. Ancak hava çok nemli olduğunda buharlaşma yaşanmaz ve soğumamız zorlaşır.
Sıcak Hava Dalgasına Dair Söylenceler
Dünyada sıcak hava dalgasına dair yanlış bilinen çeşitli söylenceler var. Bunlar kafa karışıklığına, gereksiz stres ve tehlikeye neden olur. Peki gerçekler neler?
- Sıcak hava dalgası deprem yaratır mı? Sıcak hava dalgasının depreme neden olduğuna inanan insanlar var. Ancak doğru değil. Isı dalgaları bir bölgede deprem meydana gelmesine neden olmaz ancak orman yangınlarına ve kuraklığa neden olabilir.
- Sıcak hava dalgası sadece yazın mı görülüyor? Sıcaklık dalgaları her mevsim olabilir ancak atmosferin ısındığı yaz aylarında sık gerçekleşiyor. Ancak bu yaz ayları dünyanın farklı yerlerinde farklı zamanlara denk gelir. Örneğin, Kuzey Yarım Küre'de yaz Haziran'dan Eylül'e kadarken Güney Yarım Küre'deki bölgeler Kasım ayından Şubat ayına dek yaz yaşar.
- Sıcak hava dalgası elektrik kesintisi yaratır mı? Sıcak hava dalgası doğrudan elektrik kesintisi yaratmaz. Ancak artan enerji tüketimi (klima ve fan gibi elektrikli soğutmalar) bölgedeki enerji kapasitesini aştığında elektrik kesintisi oluşur.
Sıcak Hava Dalgası Uyarılarının Anlamı
Avrupa'nın başlattığı akımla dünyada sıcak hava dalgası uyarıları için renkler kullanılıyor. Bu uyarılar sıcak hava dalgasının beklenen varış süresi ve taşıdığı ısıya dair renk kodları içerir:
- Sarı: Bölgede gelecek hafta aşırı sıcaklık artışı beklendiğini gösteriyor.
- Turuncu: Beklenen sıcaklıkların 12 saat içinde gündüz en az 38 ve gece en az 24 derece olacağını açıklar. En az iki gün sürer.
- Kırmızı: Bölgenin, sonraki 24 ila 72 saat içinde en az 38 santigrat derece olması bekleniyorsa kırmızı işaretle uyarı yapılır.
- Koyu kırmızı: Sıcaklıkta aşırı tehlikeli artışın yaşanmasının beklenmesidir. Uyarı, sıcaklık artışına 12 saat kala verilir ve maksimum sıcaklığın en az iki gün 40 santigrat derece veya üstü olacağını belirtir. Gece sıcaklığı 24 santigrat derece altına düşmez.
Sıcak Hava Dalgasının Sağlık Riskleri
Sıcak hava dalgası insanlarda sıcak bitkinliği, sıcak çarpması ve dehidrasyon yaratıyor. Daha hafif yemek yemek vücudun sıcak hava dalgasının etkilerini daha az hissetmesini sağlar.
- Sıcak çarpması belirtileri arasında yüksek vücut ısısı, baş ağrısı, hızlı nabız ve bilinç kaybı var.
- Sıcak bitkinliği hızlı nefes alma, nemli cilt, aşırı terleme, baş dönmesi, kas krampları ve mide bulantısı belirtilerine sahip. Su içmek, klimalı odada bulunmak ve serin duş almak çözümler arasında.
- Dehidrasyon belirtileri baygınlık, susuzluk ve baş dönmesidir. Dehidrasyona karşı yapılabilecek en iyi şey su içmek veya enerji içeceği yoluyla vücuda yeniden elektrolit kazandırmaktır.
Sıcak Hava Dalgası Hakkında Sık Sorulanlar
Sıcak hava dalgası nedir?
Sıcak hava dalgası, genellikle yüksek nemin eşlik ettiği, insan sağlığı, tarım ve altyapı üzerinde olumsuz etkileri olabilen uzun süreli aşırı sıcaklık dönemidir.
Sıcak hava dalgasına ne sebep olur?
Sıcak hava dalgaları tipik olarak atmosferde sıcak havayı yere yakın bir yerde hapseden yüksek basınç sisteminden kaynaklanır. Bu durum güneş ışınlarının daha yoğun olduğu yaz aylarında meydana gelebilir.
Sıcak hava dalgaları nasıl ölçülür ve izlenir?
Sıcak hava dalgaları tipik olarak hem sıcaklık hem de nemi dikkate alan ısı endeksi değerleri kullanılarak izlenir. Ulusal Hava Durumu Servisi, ısı endeksi değerleri tehlikeli seviyelere ulaştığında ısı tavsiyeleri ve uyarıları yayınlar.
Sıcak hava dalgalarının etkileri nelerdir?
Sıcak hava dalgalarının insanlarda dehidrasyon, sıcak bitkinliği ve sıcak çarpması gibi bir dizi olumsuz etkisi olabilir. Ayrıca mahsul kıtlığına, hayvan ölümlerine ve iklimlendirme için enerji talebinin artmasına neden olabilirler.
Sıcak hava dalgalarının etkilerini hafifletme stratejileri nelerdir?
Sıcak hava dalgalarının etkilerini azaltmaya yönelik stratejiler arasında susuz kalmamak, klima aramak, hafif ve bol kıyafetler giymek ve günün en sıcak saatlerinde açık hava aktivitelerinden kaçınmak yer almaktadır. Hükümetler ve şehirler ayrıca soğutma merkezleri kurmayı ve halka sosyal yardım ve eğitim sağlamayı içerebilecek sıcak dalgası müdahale planlarını uygulayabilir.
Sıcak hava dalgalarının iklim değişikliği ile ilişkisi nedir?
İklim değişikliğinin sıcak hava dalgalarının sıklığında, yoğunluğunda ve süresinde artışa yol açması beklenmektedir. Bunun nedeni, artan küresel sıcaklıkların daha fazla ısının toprağa yakın yerlerde hapsolmasına ve buharlaşmadan kaynaklanan doğal soğumanın azalmasına yol açmasıdır. Sera gazı emisyonlarının azaltılması ve iklim değişikliğinin etkilerinin hafifletilmesi, gelecekte sıcak hava dalgalarının etkilerinin azaltılmasında kritik öneme sahip olabilir.
Kaynaklar: