Kar leoparı (Panthera uncia), soğuk ve zorlu bir çevrede yaşamaya adapte olmuş, nadir görülen bir büyük kedidir. Desenli kürkü Asya dağlarındaki ağaçsız, dik kayalık yamaçlarla uyum sağlamasına yardımcı oluyor. Kar leoparı için kullanılan diğer bir isim "ons"tur. Ons ve tür adı uncia eski bir Fransızca kelimeden türemiş ve "vaşak" anlamına geliyor. Kar leoparı bir vaşağa yakın boyutta olsa da, jaguar, leopar ve kaplana daha yakın akrabalar. Genetik olarak en çok kaplana yakınlar.
Kar Leoparı Hakkında Bilgiler
- Bilimsel Adı: Panthera uncia
- Diğer adı: Ons
- Ayırt edici özellikler: Uzun kuyruklu olması, siyah benekli gri kürkü ve yeşil veya gri gözleri
- Ortalama boyut: Gövde: 75 – 150 cm, kuyruk: 80 – 105 cm
- Ömrü: 25 yıl
- Tabiat: Orta Asya dağlarında orman çizgisinin üzerinde
- Korunma durumu: Hassas
- Familya: Felidae (Kedigiller)
- İlginç bilgi: Kar leoparı büyük kedilerin en az agresif olanıdır. Tehdit edildiklerinde bile insanlara saldırmazlar.
Kar leoparı bulunduğu ortama adapte olmuştur ve buna uygun çeşitli fiziksel özelliklere sahiptir. Bu özellikler kendisini diğer büyük kedilerden ayırır.
Kar leoparının kürkü, kedinin kayalık arazide kamufle olmasını sağlıyor ve onu soğuk havalardan koruyor. Yoğun kürkünün karın kısmı beyaz ve baş kısmı ise gri ve siyah beneklerle kaplı. Kalın kürk ayrıca kedinin geniş pençelerini de kaplar. Kaygan yüzeyleri tutmaya ve ısı kaybını en aza indirmeye yardımcı olur.
Kar leoparı, kısa bacaklara, sıkı bir vücuda ve sıcak kalmak için yüzünü kapatabileceği çok uzun, gür bir kuyruğa sahip. Kısa burnu ve küçük kulakları, hayvanın daha az ısı kaybetmesini sağlıyor. Diğer büyük kedilerin altın gözleri varken, kar leoparının gözleri gri veya yeşil renktedir. Ayrıca diğer büyük kedilerin aksine, kar leoparı kükremez. Hırıldar, tıslar, tiz ses çıkarır ve bu sayede iletişim kurar.
Erkek kar leoparı dişilerden daha büyükler ancak benzer bir görünüme sahipler. Ortalamada uzunluğu 75 ila 150 cm arasında olabiliyor. Ayrıca 80 ila 105 cm uzunluğunda bir kuyrukları var. Ortalama bir kar leoparı 22 ila 55 kg civarında olur. Büyük bir erkek 75, küçük bir dişi ise 25 kg ağırlığındadır.
Kar Leoparının Coğrafi Dağılımı
Kar leoparları Orta Asya'nın dağlık bölgelerinde yüksek zirvelerde yaşıyor. Hayvanın bulunduğu ülkeler arasında Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nepal, Butan, Moğolistan ve Tibet var. Yaz aylarında orman çizgisinin üstünde, 2.700 ila 6.000 metre arasında yaşarlar. Ancak kışın 1.200 ila 2.000 m dolaylarına çekilirler ve ormanlara inmeye başlarlar. Kayalık arazide ve karda yürümek için özel olarak tasarlanmış olsalar da, eğer varsa insanlar ve hayvanlar tarafından yapılan patikaları kullanmayı da seviyorlar.
Kar Leoparının Beslenmesi ve Düşmanları
Kar leoparları aktif olarak Himalaya mavi koyunları, tahr, argali, markör, geyik, maymun, kuş, genç develer, at, sıçanlar ve pikaslar ile avlanıyor. Kendi ağırlığının iki ila dört katı olan herhangi bir hayvanı avlayabilirler. Ayrıca otları ve diğer bitkileri de yiyorlar. Yetişkin sığırları ya da insanları avlamazlar. Genellikle yalnız yaşarlar ancak bazı çiftlerin birlikte avlandıkları da biliniyor.
Besin zincirinin en üstündeki avcı olarak, yetişkin kar leoparı diğer hiçbir hayvan tarafından avlanmaz. Yavrular yırtıcı kuşlar tarafından yenebilir, ancak bu yetişkin kedileri yalnızca insanlar avlıyor.
Kar Leoparının Üreme ve Yaşam Döngüsü
Kar leoparları iki ila üç yaşları arasında olgunlaşıyor ve kış sonunda çiftleşiyor. 90-100 günlük bir gebelikten sonra, bir ila beş siyah benekli yavru doğar. Diğer yavru kediler gibi doğduklarında gözlerini açamazlar.
Yavru kar leoparları 10 haftalıkken sütten kesilir ve 18-22 aya kadar anneleriyle birlikte yaşar. Genç kediler bu noktada yeni evlerini aramak için çok uzaklara seyahat etmeye başlar. Bilim adamları bu özelliğin akraba olma olasılığını azaltmaya yaradığına inanıyorlar. Çoğu kedi vahşi doğada 15 ila 18 yıl yaşar ancak kar leoparı esaret altında dahi yaklaşık 25 yıl yaşayabilmektedir.
Kar leoparının korunma durumu
Kar leoparı, 1972'den 2017'ye kadar nesli tükenmekte olan türler listesindeydi. IUCN Kırmızı Listesi şimdi bu hayvanı savunmasız bir tür olarak sınıflandırıyor. 2016 yılında yapılan bir değerlendirme, azalan popülasyon eğilimi ile birlikte, vahşi yaşamda kalan 2.710 ila 3.386 yetişkin olduğu tahmin edildi. Buna ek olarak, 600 tanesi daha esaret altında yaşıyor. Türün popülasyonu son yirmi yılda en az %20 oranında azaldı.
İnsanlara karşı saldırgan olmamaları kar leoparını elbette iyi huylu yapmaz. Çünkü büyük miktarlarda çiğ et yerler ve bölgecilik anlayışları gelişmiştir.
Kar leoparlarının bir kısmı koruma altında ancak avcılık, türün devam etmesi noktasında büyük tehdit oluşturuyor. Kürkleri ve vücut parçaları için avlanır ve çiftlik hayvanlarını korumak için öldürülürler. İnsanlar ayrıca kar leoparının avını yakalar ve bu da hayvanı yiyecek bulmak için insan yerleşimlerine girmeye zorlar.
Habitat kaybı, hayvan için bir diğer önemli tehdit. Ticaret ve konut geliştirme mevcut yaşam alanlarını azaltıyor. Küresel ısınma orman çizgisinin yüksekliğini artırarak, kedi ve avının yaşam alanını daraltıyor. 23 Ekim Uluslararası Kar Leoparı Günü'dür.
Kar Leoparının İlgi Çekici Özellikleri
Aslan ve kaplan büyük kediler arasında en popüler ikili olsa da onlar kadar ilgi görmeyi hak eden bir başka büyük kedi de kar leoparı. Dünyanın en nadir kedilerinden birinin diğer ilgi çekici özelliklerini görelim:
Kar Leoparı Daima Yüksekte Olmayı İster
Kar leoparı, Orta ve Güney Asya'nın alpin ve subalpin sıradağlarında yaşıyor. Kedinin yaşam alanı Sibirya'daki Baykal Gölü'nün batısında başlar ve Himalayalar ve Tibet Platosu'ndan geçmeden önce Afganistan ve Pakistan'a kadar uzanır.
Bu hayvanlar uçurumları, kayalık çıkıntıları ve vadileri tercih ediyor. Bu tür habitatların hayvanlara net görüş sağladığı ve avlarını bulmalarına yardımcı olduğu düşünülüyor.
Vücutları Karlı, Sert İklim İçin Tasarlanmıştır
Kar leoparının vücuduna dair her şey soğuk dağ ortamları için optimize edilmiş durumda. Tıknaz vücutları ve kalın kürkleri bariz avantajlar sağlıyor ancak kayalık dağlık arazide dengede hareket etmelerini sağlayan uzun kuyrukları, soğuk havayı solumalarına yardımcı olan büyük burun boşlukları ve ısı kaybını en aza indiren küçük, yuvarlak kulakları var. Hatta ekstra uzun ve kalın kuyruklarını uyurken yüzlerine örterler.
Geniş Pençeleri Kar Ayakkabısı Gibidir
Bu kediciklerin en çok bilinen özelliklerinden biri büyük, tıknaz pençeleridir. Kar ayakkabısına benzetilirler çünkü oldukça geniş olduklarından kediler karda yürürken ağırlıkları yüzeyde iyi dağılır. Pençe pedlerindeki ekstra kürk buzlu yüzeylerde tutuş sağlar.
Vahşi Doğadaki Ömürleri Net Değil
Münzevi doğaları nedeniyle bilim adamları yabani kar leoparının ortalama ömründen tam olarak emin değil. Ancak diğer büyük kedilerle karşılaştırılabilir. En yakın akrabaları olan kaplanlar tipik olarak 10 ila 15 yıl yaşıyor. Bununla birlikte esaret altına alınan büyük kedilerin yaşam süresi önemli ölçüde artar. Dünyanın en eski kar leoparı olan Shynghyz (yukarıda resmediliyor), 10 Ekim 2015'te Japonya'nın Tokyo kentindeki Tama Hayvanat Bahçesi'nde böbrek yetmezliğinden öldüğünde 25 yaşındaydı.
Pasifist Oldukları Söylenebilir
Aslanın veya kaplanın aksine, kar leoparı genellikle insanlarla yüzleşmekten kaçınmaya çalışır. Kuşkusuz yetenekli ve etobur avcılar olsalar da bir insana karşı saldırgan olmak onların tarzı değil. Hatta bu yüzden korkak kediler olduklarına inanılır. Tarihte bu leoparın bir insana saldırdığı herhangi bir vaka olmadı. Bir kar leoparı beslenirken rahatsız edilse bile bölgesini korumak yerine kaçma olasılığı yüksektir. Kükreyemeyen bir kedi için şaşırtıcı değil.
Dünyanın En Nadir Görülen Kedisi
Kar leoparı utangaç tavırlara sahip olmasıyla biliniyor. Pek görülmemelerinin bir nedeni de gececi hayvanlar olmalarıdır. Yani en çok şafak ve alacakaranlıkta aktif olurlar. Karlı dağ arazisinde gizlenmek için mükemmel bir kamuflaja sahip oldukları da bir gerçek. Gizemli doğaları, şu anda vahşi doğada kaç kar leoparı kaldığını tahmin etmeyi zorlaştırıyor.
Kar Leoparı Hakkında Sık Sorulanlar
Kar leoparları nerede bulunur?
Kar leoparları öncelikle Orta Asya'nın dağlık bölgelerinde, özellikle de Afganistan, Butan, Çin, Hindistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Nepal, Pakistan, Rusya, Tacikistan ve Özbekistan'da bulunur.
Kar leoparlarının yaşam alanı nedir?
Kar leoparları, genellikle deniz seviyesinden 3.000 ila 5.500 metre (9.800 ila 18.000 fit) yükseklikteki engebeli ve uzak bölgelerde yaşarlar. Genellikle alpin çayırlarda, kayalık arazilerde ve sarp uçurumlarda bulunurlar.
Kar leoparlarının nesli neden tehlike altındadır?
Kar leoparları, habitat kaybı, kaçak avlanma, yasadışı yaban hayatı ticareti ve yerel topluluklarla çatışmalar gibi çeşitli faktörler nedeniyle tehlike altındadır. Nüfusları öncelikle insan faaliyetleri ve iklim değişikliğinin kırılgan dağ ekosistemleri üzerindeki etkileri nedeniyle azalmıştır.
Kar leoparlarının kendine özgü adaptasyonları nelerdir?
Kar leoparları, zorlu dağ ortamlarında başarılı olmalarına yardımcı olan çeşitli adaptasyonlara sahiptir. Bunlar arasında soğuktan yalıtım sağlayan kalın kürkleri; soludukları havayı ısıtan geniş burun boşlukları; karlı arazide daha iyi tutuş sağlayan geniş ve kürkle kaplı pençeleri; denge sağlayan ve yüzleri ile vücutları için sıcak bir örtü olan uzun kuyrukları sayılabilir.
Kar leoparları ne yer?
Kar leoparları etoburdur ve öncelikle mavi koyun (bharal), dağ keçisi, dağ sıçanı, pikalar ve yaşam alanlarında bulunan diğer küçük memelilerle beslenirler. Zaman zaman evcil çiftlik hayvanlarını da avlayabilirler ve bu da yerel topluluklarla çatışmalara yol açabilir.
Vahşi doğada kaç tane kar leoparı kaldı?
Ele geçirilmesi zor doğaları ve yaşam alanlarının genişliği nedeniyle vahşi doğadaki kar leoparlarının kesin sayısını belirlemek zordur. Ancak tahminler, vahşi doğada 4.000 ila 7.000 arasında kar leoparı kaldığını göstermektedir.
Kar leoparları için hangi koruma çalışmaları yürütülüyor?
Çeşitli koruma kuruluşları, hükümetler ve yerel topluluklar kar leoparlarının korunmasına aktif olarak katılmaktadır. Bu çabalar arasında korunan alanların oluşturulması, toplum temelli koruma girişimleri, kaçak avlanmaya karşı önlemler ve kar leoparı popülasyonlarını ve koruma ihtiyaçlarını daha iyi anlamak için araştırma ve izleme programları yer almaktadır.
Kar leoparlarına yönelik başlıca tehditler nelerdir?
Kar leoparlarına yönelik başlıca tehditler arasında habitat bozulması ve parçalanması, kürkleri ve vücut parçaları için kaçak avlanma, insanlarla çatışmalar nedeniyle misilleme amaçlı öldürmeler ve dağ ekosistemlerini ve av mevcudiyetini etkileyen iklim değişikliğinin etkileri yer almaktadır.
Kar leoparları yalnız yaşayan hayvanlar mıdır?
Evet, kar leoparları genellikle yalnız yaşayan hayvanlardır ve yetişkinler tipik olarak yalnız yaşar ve avlanırlar. İşaretledikleri ve aynı cinsiyetten davetsiz misafirlere karşı savundukları geniş yaşam alanlarına sahiptirler. Tek düzenli sosyal etkileşim çiftleşme mevsiminde ve dişilerin yavruları olduğunda gerçekleşir.