Antik Filistin, üç bin yılı aşkın kayıtlı tarih boyunca olumsuz bir imajla lekelenmiştir. "Filistinli" kelimesi kültürsüz ve entelektüel çabalarla ilgilenmeyen birini tanımlamak için hala kullanılmaktadır. Filistinlilerin saldırgan ve yağmacı bir geçmişe sahip olmaları nedeniyle kötü bir şöhrete sahip olmaları anlaşılabilir bir durumdur.
Filistinlilerden ilk olarak Krallar Vadisi'ndeki Mısır mezarlarının kabartmalarında ve yazılarında bahsedilmiştir. Bu anlatımlara göre, Doğu Akdeniz'deki kentlere saldıran Deniz Kavimleri'nden biriydiler.
Ancak Kenan toplumunun bu şekilde nitelendirilmesi eksiktir. Filistin dilinde hiçbir metin günümüze ulaşmadığı için araştırmacılar arkeolojik keşiflere ve diğer uygarlıkların geride bıraktığı belgelere güvenmektedir. Yıllar süren yoğun tarihsel araştırmalar ve Levant bölgesi üzerine çalışan bir dizi uzmanın ortak çabaları sonucunda Filistin halkının daha kapsamlı bir portresi ortaya çıkmıştır.
Filistinlilerin Gelişi
Zamanlama açısından, antik Filistinlilerin gelişi Doğu Akdeniz halkları için müreffeh ve nispeten sakin bir dönemin sonunu işaret ediyordu. Ortaya çıkışlarından önce Tunç Çağı'nda bereketli bir dönem yaşanmıştır. Bu dönemin adı metalin yaygın kullanımından ve Akdeniz'den geçen geniş ticaret yolları zincirinden gelmektedir.
MÖ 1200 civarında, uzun süren kuraklık dönemleri Doğu Akdeniz toplumlarında sosyal ve siyasi kargaşayı şiddetlendirdi. Araştırmacılar, uzun süreli kuraklığın bazı Akdeniz bölgelerinde açlığa yol açtığını gösteren kanıtlar ortaya çıkardı. Bozulan ticaret ağları, silahlı çatışmalar ve kaynaklar için rekabet, bu sorunların bir araya gelmesinin öngörülebilir sonuçlarıydı.
Bu feci kıtlık antik Mısır belgelerinde belgelenmiştir. İstilacı Deniz Kavimleri, Tunç Çağı'nın sonlarına ait kabartmalarda ve metinlerde öküz arabaları sürerken gösterilmektedir. Bu durum, Deniz Kavimleri'nden bazılarının İncil'de tasvir edilen yağmacı denizciler değil, daha ziyade göçebe tarım toplumları olduğu anlamına gelebilir.
Buna ek olarak, Mısır belgeleri bu Deniz Kavimleri ile Mısırlılar arasındaki savaşları göstermekte ve sonuçta Mısırlıların galip gelerek istilacıları bölgeden sürdüğünü ortaya koymaktadır. Deniz Kavimleri ile yaşanan bu çatışmaları gösteren steller, bu kargaşa döneminde hüküm süren iki kral olan Merneptah ve III. Ramses'in mezarlarında bulunabilir.
Filistiya'nın Yaratılışı
Hem Mısır hem de İncil kayıtlarına göre, Filistliler de dahil olmak üzere tüm Deniz Kavimleri Mısır'dan sürülmüş ve Filistin'in güney kıyısına yerleşmelerine izin verilmiştir. Bu bölgeye " Filistinlilerin Ülkesi" anlamına gelen " Filistiya" adı verilmiştir.
Güney Levant'ta Filistin yerleşimlerinin varlığı iyi belgelenmiş ve kanıtlarla desteklenmiş olsa da, arkeoloji Filistinlilerin bu bölgede iktidarı zorla ele geçirdiğine dair yaygın tarihsel inanca şüpheyle yaklaşmaktadır.
Erken dönem Filistin köylerinde yapılan kazılardan elde edilen kanıtlar, şiddetli bir kolonizasyona dair geleneksel söylemle çelişmektedir. Arkeologlar en eski Filistin yerleşimlerine ya da Geç Tunç Çağı'na tarihlenen tabakalarda hiçbir yıkım izine rastlamamıştır. Bu yeni bilgi, Filistlilerin gelişiyle ilgili uzun süredir devam eden akademik fikir birliğini sorgulamaktadır.
Fetihçiler mi yoksa Barışçıl Yerleşimciler mi?
Geniş çaplı askeri zaferlerden ziyade bölgeye yapılan yavaş göç, antik Filistin kentlerindeki objelerin ortaya çıkarılmasıyla desteklenmektedir. Kazılarda bu kadar az ateşli silah bulunması, bu saldırgan olduğu varsayılan halk ve sofistike orduları hakkında cevaplamaktan çok soru ortaya çıkarmaktadır. Filistlilerin savaşçı ve yakıp yıkan bir halk olarak anlatılan tarihi, şimdiye kadar yapılan çalışmalarla doğrulanmamıştır.
Antik mezarlık kazıları Kenan cenaze geleneklerinin Filistinlilerin gelişinden uzun süre sonra da devam ettiğini göstermektedir. Ayrıca aile içi Kenan geleneklerinin sürdürüldüğüne ve Kenan sanatsal türlerinin revaçta olduğuna dair kanıtlar da mevcuttur. Filistin yerleşimlerinde farklı zaman dilimlerine ait Kenan çanak çömlekleri bulunmuştur; bu da iki kültürün yüzyıllar boyunca etkileşim içinde olduğunu ve sonunda birleştiğini göstermektedir.
Filistinliler ve yerel Kenanlılar arasında uyumlu bir ilişki olduğuna dair kanıtlar olsa da, kuzeylerindeki İbraniler bu bakış açısını paylaşmıyor gibi görünüyordu. Anavatanlarının küçük olması nedeniyle, Filistinliler nihayetinde yakınlardaki İsrail'e doğru genişleyerek Kutsal Kitap'taki olayları başlattılar. Bu kutsal kitap anlatıları, daha iyi silahları ve askeri stratejileri nedeniyle İbrani komşuları için tehlike oluşturan askeri açıdan zorlu bir grubun resmini çizmektedir.
Sosyopolitik İklim Filistinlilerin Tarihteki İmajını Nasıl Etkiledi?
Doğu Akdeniz bölgesindeki birçok grup, bölgedeki güç boşluğu nedeniyle Bronz Çağı'nın Gerileme Dönemi'nde karşı karşıya gelmiştir. Tarihi kayıtlar ve arkeolojik veriler Mısırlılar, İsrailliler, Kenanlılar ve Deniz Kavimleri'nin bu dönemde savaşlara karıştığını göstermektedir.
İbranilerin ve Filistlilerin güney Levant'a aşağı yukarı aynı dönemde geldikleri ve doğal bir rekabet ortamı yarattıkları varsayılmaktadır. Krallar Vadisi yakınlarındaki bir Mısır mezar tapınağında bulunan Merneptah Steli, bu teoriyi destekleyen yazıtlar içermektedir.
Tunç Çağı uygarlığının çöküşü, Mısır belgelerinin Merneptah'ın hüküm sürdüğünü gösterdiği MÖ 1213 ile MÖ 1203 yılları arasına denk gelmektedir. Bu siyasi çalkantı döneminde, aralarında Deniz Kavimleri'ne karşı olanın da bulunduğu birçok askeri operasyon Merneptah tarafından yönetilmiştir. Merneptah Steli sadece bu çatışmaları anlatmakla kalmaz, aynı zamanda İsrailoğulları hakkında bilinen en eski Mısır anlatımını da içerir.
Merneptah'ın hükümdarlığı sırasında güney Levant'a yerleştiklerine dair kanıtlara rağmen, günümüze ulaşan herhangi bir Filist belgesinin olmaması, araştırmacıların Filistinliler arasındaki siyasi ilişkilerin tam bir anlatısını bir araya getirmelerini zorlaştırmaktadır.
Filistinlilerin Gizemli Kökenleri
Kutsal Kitap Filistinlilerin Girit adasında ortaya çıktığını iddia eder, ancak orada böyle bir kanıt hiç keşfedilmemiştir. Ne yazık ki, Filistin dilinde mevcut belgelerin eksikliği ve orijinal inançları hakkında bilinen bilgi eksikliği nedeniyle Filistinlilerin zaman içinde geriye doğru izini sürmek zordur.
Filistinlilerin farklı Doğu Akdeniz uygarlıklarının bir karışımı olduğuna dair kanıtlar 1990'lardan bu yana Filistin Pentapolis'indeki dört kentte yapılan kazılarla ortaya çıkarılmıştır. Seramik uygulamaları bunu kanıtlamaktadır. Filistliler ilk yerleşmeye başladıklarında ellerindeki kili kullanarak Türkiye, Kıbrıs, Yunanistan ve Girit'tekilere benzeyen seramikler yapmışlardır. Bu estetiğin kalıcılığı, sadece Girit kökenli değil, çok sayıda kültürel çizgiye işaret etmektedir.
Daha sonraki dönemlere ait Filistin kalıntıları ayrıntılı olarak incelenmiştir ve sonuçlar, bu kültürün insanlarının çeşitli diğer kültürlerden unsurları kaynaştırmaya başladığını göstermektedir. MÖ 9. yüzyıla ait bir tapınak, Kıbrıs ve Ege mimari formlarını birleştirerek bu kaynaşmayı örneklemektedir. Bu durum, Filistinlilerin, sanılanın aksine, kültürel miraslarının yaratıcı katkılarına her zaman yüksek değer veren, çok çeşitli ve çok etnikli bir halk olma ihtimaline işaret etmektedir.
Araştırmacılar, yazılı kayıtların eksikliği ve kalan tüm Filistin belgelerinin kaybolması nedeniyle bu gizemli toplumun başlangıcını bir araya getirmek için arkeolojik keşiflere güvenmişlerdir. Henüz cevaplanmamış pek çok sorun vardır, ancak kanıtlar Filistilerin güney Levant'ta yavaş yavaş yerleşik hale gelen farklı doğu Akdeniz kültürlerinin bir karışımı olduğunu göstermektedir.
Filistlilerin, MS 17. yüzyılda Atlantik'in kötü şöhretli korsanlarına çok benzeyen korsan klanlarına bölünen çeşitli göçebeler topluluğu olduğu öne sürülmüştür. Filistlilerin tarihsel olarak sevimsiz ve tehlikeli olarak tasvir edilmelerinin yanı sıra Filistin köylerinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılan çok çeşitli kültürel formlar da bu açıklamayı akla getirmiş olabilir.
DNA Filistinliler Hakkında Bize Ne Söylüyor?
Filistinliler Levant bölgesini kolonileştirmişlerdir ve genetikleri onların tarihlerine ve yerel halkla etkileşimlerine dair bilgiler sağlamıştır. Bulgular, daha önce varsayılandan genetik olarak daha heterojen bir kökene işaret etmektedir.
Antik mezarlardan alınan genetik örnekler, Doğu Akdeniz'de tek bir genetik başlangıçtan ziyade Güney Avrupa'dan gelen yoğun bir etkiyle karmaşık bir genetik geçmişi ortaya koymaktadır.
Bu bulguları daha sonraki Filistin mezarlarından elde edilen DNA ile karşılaştıran araştırmacılar, Güney Avrupa DNA'sının oranının giderek düştüğünü ve 200 yıl içinde Filistinlilerin yerel nüfusa çok benzer genetik profillere sahip olduğunu belirledi.
Bu hızlı genetik asimilasyon, Filistinliler ile yerel halk arasında erken ve yaygın bir evliliğe işaret etmekte ve Filistinliler ile Levantenler arasındaki bağların daha önce sanıldığı kadar sert olmayabileceğini düşündürmektedir.
Genetik kanıtlar Filistinliler arasında yaygın bir evliliğe işaret etse de, bazı akademisyenler Filistinliler arasındaki toplumsal farklılıkların Levantenlerle karıştıktan sonra bile devam ettiğini savunmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi, Levanten ve Filistin çanak çömleklerinin ve mezar uygulamalarının kolonizasyondan uzun süre sonra da devam etmesi buna işaret etmektedir.