İngiltere'deki Nottingham Trent Üniversitesi'nde at bilimci olan Carrie Ijichi, "Atlar doğal dahiler değildir" diyor. "Vasat oldukları düşünülür, ancak bu çalışma onların vasat olmadıklarını ve aslında bilişsel olarak onlara verdiğimiz değerden daha gelişmiş olduklarını gösteriyor."
Atların öğrenmesi üzerine şaşırtıcı derecede az sayıda çalışma yapılmıştır, ancak bazı araştırmalar kararlarının temel sonuçlarını anlama kapasitesine işaret etmektedir.
Büyük otçulların anı yaşamaya mı meyilli oldukları yoksa olacakları sezip sezmedikleri üzerine kafa yoran Nottingham Trent Üniversitesi'nden etolog Louise Evans ve meslektaşları, pek çok at severin zaten şüphelenebileceği bir şeyi ortaya koydular: atlar ileriye dönük plan yapabilirler ve yapıyorlar da.
Araştırmacılar 20 atı teste tabi tuttu. Atlara, bir kart parçası şeklindeki bir hedefe dokunmaları karşılığında bir ödül teklif edildi. Ancak bu hedef bir ışıkla birlikte ortaya çıktığında, bu ödül verilmedi.
Işığın bir tür 'dur' sinyali vermesi gerekiyordu. Ancak atlar her şeye rağmen hedefe burunlarını sokmaya devam etti ve ışık söndüğünde ödüllerini yalayıp yuttu.
Bu davranışı oyunu anlamadaki bir başarısızlık olarak değerlendirmek kolaydır. Ancak Evans ve ekibi, güvenilir küheylanlarımızın bu şekilde davranmasının birkaç alternatif nedeni olduğunu açıklıyor. Bunlar arasında, sabırsızlığın bir işareti olan durma davranışını anlamaları ancak engelleyememeleri; ikinci bir sinyali öğrenmelerinin kendilerine verilen süreden daha uzun sürmesi; ya da 'akıllıca' bir maliyet-fayda stratejisi uygulamaları yer alıyor.
Seçenekler arasında ayrım yapmak için araştırmacılar deneye bir maliyet getirdiler. Bu maliyet bir zaman aşımıydı — 'dur' ışığı yandığında at karta yanlış dokunduktan sonra 10 saniyelik bir süre boyunca herhangi bir ödül olasılığını ortadan kaldırıyordu.
Evans, "Zaman aşımı uyguladığımızda atların performansının artmasını bekliyorduk, ancak iyileşmenin bu kadar hızlı ve önemli olması bizi şaşırttı" diyor.
"Hayvanlar genellikle yeni bilgileri kademeli olarak edinmek için bir görevin birkaç tekrarına ihtiyaç duyarken, atlarımız hatalar için bir maliyet getirdiğimizde hemen iyileşti. Bu da atların oyunun kurallarının ne olduğunu başından beri bildiklerini gösteriyor."
Araştırmacılar, at deneklerinin ilk başta hedefleri gelişigüzel dürtüklediklerini, çünkü atların ışığın önemini değerlendirmek için çaba sarf etmek zorunda kalmadan düzenli ödüller aldıklarını düşünüyor. Atlar, dur sinyalini görmezden gelmek için bir maliyet-fayda yaklaşımı kullanıyor gibi görünüyordu, ancak daha büyük bir maliyet empoze edilir edilmez taktik değiştirdiler, bu da daha önce onların ötesinde düşünülen bir ileri planlama seviyesine işaret ediyor.
Bu durum, gelecekteki olayları tahmin etme ve hedeflerine ulaşmak için davranışlarını değiştirme becerisini göstermektedir: bu durumda, minimum çaba karşılığında daha fazla ödül.
"Artık atların 'modele dayalı öğrenme' adı verilen ve onlar için çok karmaşık olduğu düşünülen bir öğrenme biçimini kullanabileceklerini düşünüyoruz. Bu artık onların davranışlarını ve yeteneklerini çok daha iyi anlamamıza yardımcı olacak" diye açıklıyor Ijichi.
"Bu çok etkileyici çünkü insanlarda bu tür düşünme biçimini üretmekle suçladığımız prefrontal korteks çok az gelişmiş durumda. Bu da benzer bir sonuca ulaşmak için beynin başka bir bölgesini kullanıyor olmaları gerektiği anlamına geliyor ve bu da bize hayvanların zekâsı ya da duyarlılığı hakkında tıpkı bizim gibi 'inşa edilip edilmediklerine' bakarak varsayımlarda bulunmamamız gerektiğini öğretiyor."
Bu, arılardan kuşlara ve primatlara kadar pek çok hayvan türünde tekrarladığımız yaygın bir hatadır ve kısmen onları antropomorfize etmekten kaçınmaya yönelik yanlış yönlendirilmiş girişimlerden kaynaklanmaktadır.
Ancak insanlar olarak sahip olduğumuz güçlü düşünme yeteneklerimiz birdenbire ortaya çıkmadı. Kökenleri evrimsel tarihimizin derinliklerinde yatmaktadır, bu nedenle muhtemelen birçok bilişsel özelliği diğer birçok türle paylaşıyoruz.
Diğer hayvanların nasıl düşündüğünü daha iyi anlayarak onlarla ilişkilerimizi güçlendirebilir ve gezegenimizi paylaştığımız diğer canlıların refahını artırabiliriz.
Bu araştırma Applied Animal Behaviour Science dergisinde yayımlanmıştır.