Betelgeuse, Dünya'ya en yakın kırmızı üstdev yıldız olarak biliniyor. Bir gün bir süpernova olarak patlayacak, ama ne zaman? Betelgeuse ilk kez Eylül 2019'da gözle görülür şekilde kararmaya başladı ve dünya çapında ilgi odağı haline geldi. Bazılarına göre bu büyük bir patlamanın başladığına dair işaretti: Ama Betelgeuse'un aslında patlamadığı anlaşılacaktı. Orion (Avcı) takımyıldızındaki bu son derece dikkat çekici yıldızın ışık şiddeti o zamandan bu yana bir artıp, bir azaldı ve yeniden arttı. Şimdilerde ise kararma sürecinde.
Betelgeuse Yıldızı Nedir?
Betelgeuse kasvetli bir renk tonuna sahip. Her yılın ilk birkaç ayında akşam gökyüzünde izlenebilir hale geliyor. Avcı'nın sağ omzunda bulunan Betelgeuse, takımyıldızdaki en parlak ikinci yıldızdır. En parlak yıldız ise Rigel adını taşıyor.
- İlgili: Uzaydaki En Parlak Yıldızlar
Betelgeuse Neden Birden Karardı?
2019'da yer tabanlı teleskoplar Betelgeuse'un güney yarımküresindeki parlaklığın şaşırtıcı derecede azaldığını tespit ettiler. Şubat 2020'ye gelindiğinde bölgedeki parlaklığın üçte ikisi kaybolmuştu ve kararma çıplak gözle bile görülebiliyordu. Bu durum yıldızın bir süpernova patlaması yaşadığını ortaya attı. Ancak yapılan gözlemler ve Ekim ile Kasım arasındaki Hubble Uzay Teleskobu görüntüleri Betelgeuse yıldızının yoğun, sıcak bir materyali saatte 510.000 km hızla atmosferinden dışarı attığı ve bunun uzayda soğumasıyla oluşan toz bulutunun yıldızın ışığını engellediği anlaşılmıştır.
Yarı düzenli değişken yıldız olarak tanımlandığından Betelgeuse'un ışığı sürekli olarak değişiyor. Bu tür bir kararma 1836'da bile rapor edildi ve yıldız aslında her 6 yılda bir bu döngüyü sürdürüyor (daha az şiddette ise 425 gün).
Betelgeuse Yıldızı Bir Gün Patlayacak
Betelgeuse, Dünya'ya 600 ışık yılı gibi uzak bir mesafede bulunuyor. Buna rağmen Dünya'da gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri çünkü kendi Güneş'imizden yaklaşık 100.000 kat daha parlak. Bununla beraber uzaklığı nedeniyle aslında onu 600 yıl önceki haliyle görüyoruz. Yani yakın zamanda patlarsa patlama Orta Çağ'da olmuş diyeceğiz.
Böyle bir parlaklığın bir bedeli var. Betelgeuse'un taşıdığı muazzam enerji yakıtını hızla tüketmesine ve ömrünü daha çabuk tamamlamasına neden oluyor. Betelgeuse'un yakıtı bir gün bittiğinde kendi ağırlığı içinde çökecek ve ardından muazzam bir süpernova patlamasıyla materyalini uzaya saçacak. Bu patlama Betelgeuse'un birkaç hafta veya ay boyunca eşi görülmemiş şekilde parlamasına neden olacak. Tahminler bir dolunay kadar parlak olacağı ve gündüz görüneceği yönünde.
Peki Betelgeuse ne zaman patlayacak? Muhtemelen şu anki insanların hayatta olduğu bir zamanda değil. Gerçek tarihi kimse bilmiyor: Yarın da patlayabilir, bir milyon yıl sonra da.
Patlama Dünya'yı Etkileyecek mi?
Hayır. Uzaklık nedeniyle Betelgeuse patlamasının Dünya'yı yok edeceğine veya yaşama zarar vereceğine inanılmıyor. Astrofizikçiler, bir süpernovanın bize zarar vermesi için 50 ışık yılı uzaklıkta olması gerektiğine inanıyor. Betelgeuse bu mesafeden 12 kat uzakta. Şu anki mesafe ile patlamanın şok dalgasının ve parçacıkların Güneş Sistemi'ne ulaşması 6 milyon yıl alacak. Ulaştığında ise Güneş'in koruyucu katmanı Dünya'yı yıldız atıklarından koruyacak.
Yine de patlamanın Dünya'da gökyüzünü en az 1 ay boyunca aydınlatacağına inanılıyor. Bir süpernovaya bu kadar yakından tanıklık eden insanlar ve onu inceleyen gökbilimciler kendilerini çok şanslı hissedecek.
Betelgeuse'un Gökyüzündeki Konumu
Her yılın ilk günü kuzey enlemlerinin ortasından gün batımına doğru yükselir. Yıldız en iyi Ocak ve Şubat akşamlarında gözleniyor. Mart ayının başında ise akşamın erken saatlerinde güneyde belirir. Mayıs ortasına dek gün batımından sonra batıda kısa süre görülebilir. Yaz ayına gelindiğinde Güneş'in arkasına gizlenir ancak Temmuz ortasına dek şafaktan önce doğuya döner.
Kasvetli turuncu-kırmızı tonda olan Betelgeuse kendine özgü bir yıldız rengine sahip: Yıldızların farklı renkleri olduğuna inanmayanları ikna etmek için ideal. Takımyıldızındaki en parlak yıldıza Alfa denir. Orion'da bu Rigel olsa da Betelgeuse için Alpha Orionis adı kullanılıyor.
Betelgeuse, genel olarak gökyüzündeki en parlak 10. yıldız ve Türkiye dahil Kuzey Yarımküre'nin çoğundan görülebilen en parlak 7. yıldız.
Popüler Kültür, Tarih ve Mitolojideki yeri
Ünlü Beetlejuice (Beterböcek) filmini bilenler Betelgeuse adının orada gelmiş olacağını düşünebilir. Ancak Avrupa'nın Karanlık Çağı'nda astronomi ve astrolojide egemenlik Araplara aitti ve bugün birçok parlak yıldızın isminin Arapça kökeni var. Betelgeuse adı Arapça'da Devin Koltukaltı demek olan ifadeden türetildi. Buradaki Dev, Orion'dur. Ancak bugün yıldızın, koltuk altında değil el veya omuzda bulunduğu görülüyor.
Orion, antik mitlerde geçer ve çoğunlukla dev, savaşçı, avcı, ilah veya antropomorfik hayvan olarak gösterilir. Yıldızın Sanskritçe adı da ya kol ya da geyik bacağı anlamına gelirdi. Brezilya'da ise Betelgeuse bir timsah türü olan cayman'ın arka ayağı veya kaplumbağanın ön ayağıdır. Antik Japonya yıldıza tören davulunun kenarının parçası dedi. Peru'da bir suçluyu yutmak üzere olan dört akbabadan biri olarak gösterildi.
- Betelgeuse'un konumu RA 05sa 55dk 10,3053sn, Aralık +07° 24′ 25,4″.
Sonuç
Sonuç olarak Betelgeuse bir gün süpernova biçiminde patlayacak ve bunun ne zaman olacağı bilinmiyor. Patladığında ise Dünya'da gökyüzünü aydınlatacak ve gündüz ve gece bir dolunay kadar büyük görünecek. Yine de Dünya'ya tehlike saçmayacak kadar uzakta olacak.
Betelgeuse Hakkında Sık Sorulanlar
Betelgeuse yıldızı nedir?
Betelgeuse, Orion takımyıldızında bulunan kırmızı bir süperdev yıldızdır. Güneş'in 1.000 katından fazla çapıyla bilinen en büyük ve en parlak yıldızlardan biridir.
Betelgeuse gökbilimcilerin neden ilgisini çekiyor?
Betelgeuse gökbilimcilerin ilgisini çekmektedir çünkü çok kararsız ve hızla evrimleşen bir yıldızdır ve sonunda bir süpernova olarak patlaması beklenmektedir. Ayrıca, araştırmacıların yıldızların yaşam döngüsü hakkında daha fazla bilgi edinmelerine yardımcı olabilecek karmaşık titreşimler ve diğer olağandışı davranışlar sergiler.
Son araştırmalar Betelgeuse hakkında neleri ortaya çıkardı?
Son yıllarda Betelgeuse, 2019'un sonlarında ani ve önemli bir karartma da dahil olmak üzere olağandışı davranışları nedeniyle haberlerde yer aldı. Araştırmalar, bu karartmanın büyük olasılıkla büyük bir toz bulutunun fırlatılmasından kaynaklandığını ve bazılarının tahmin ettiği gibi bir süpernovanın öncüsü olmadığını ortaya koydu.
Gökbilimciler Betelgeuse'u nasıl inceliyor?
Gökbilimciler Hubble Uzay Teleskobu ve Atacama Büyük Milimetre Dizisi (Atacama Large Millimeter Array) de dahil olmak üzere çeşitli teleskoplar ve araçlar kullanarak Betelgeuse üzerinde çalışıyorlar. Bu araçları Betelgeuse'un davranışını ve yapısını ayrıntılı olarak gözlemlemek ve sonunda ne zaman patlayabileceğini tahmin etmeye çalışmak için kullanıyorlar.
Betelgeuse bir süpernova olarak patlarsa ne olur?
Eğer Betelgeuse bir süpernova olarak patlarsa, bu insanlık tarihindeki en önemli astronomik olaylardan biri olacaktır. Gün ışığında bile çıplak gözle görülebilecek ve muhtemelen dolunaydan daha parlak olacaktır. Ayrıca Dünya'nın atmosferi üzerinde önemli etkileri olabilir ve gezegenimizdeki yaşam için potansiyel bir tehdit oluşturabilir.
Kaynaklar: