Yüzyıllardır Batılı güçler tarafından ekonomik olarak domine edilen bir dünyada BRICS, statükoya meydan okuyan ve kurulu dünya düzenini altüst etmekle tehdit eden bir ticaret bloğudur.
Bu ticaret bloğunun, içinde yer alanlar ve dışarıda kalanlar için ne anlama geldiğinin sonuçları çok geniş kapsamlıdır. Ekonomik, sosyal ve güvenlik konularını ele alan dinamik girişimleriyle BRICS, üye devletler arasında bağlar kuran güçlü bir güçtür. Bloğa katılmak isteyen uzun bir başvuru listesi varken, örgütün ekonomik gücünün dünyadaki ilerlemenin seyrini belirleyen en etkili faktörlerden biri olacağına şüphe yok.
BRICS Üyeleri ve Birleşik Sonuçları
İlk olarak 2001 yılında kurulan ve kurucu üyelerini temsil etmek üzere "BRIC" kısaltması verilen BRIC'in kurucu üyeleri Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin'dir. BRIC'in potansiyelini erken fark eden Güney Afrika, daha sonra üyelik için başvuran ilk ülke oldu. Aralık 2010'da Güney Afrika beşinci üye olarak kabul edildi ve blok, en yeni üyesini temsil eden "S" harfi ile BRICS olarak yeniden adlandırıldı.
Yaklaşık sekiz milyarlık dünya nüfusu içerisinde BRICS ülkeleri yaklaşık 3,3 milyar insanı temsil etmektedir. Bu bağlamda BRICS, dünyanın en büyük ticaret bloğudur.
BRICS'in birleşik nominal gayrisafi yurtiçi hasılası (GSYH), gayrisafi dünya hasılasının %26,6'sını temsil etmektedir ve satın alma gücü paritesine (PPP) göre ayarlandığında bu oran dünya toplamının %32,5'ine yükselmektedir.
Yakın gelecekte BRICS'e yeni üyelerin kabul edilmesiyle bu oranların önemli ölçüde artması beklenmektedir. 22-24 Ağustos tarihlerinde Güney Afrika'nın Johannesburg kentinde düzenlenen 15. Yıllık BRICS Konferansı'nda altı yeni ülke ekonomik ittifaka katılmaya davet edildi. İran, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Etiyopya ve Arjantin. Bu ülkelerin üyelikleri 1 Ocak 2024 tarihinde resmiyet kazanacak ve BRICS(+)'in 11 üyesi birlikte, diğer şeylerin yanı sıra dünya petrol üretiminin yarısını oluşturan çok daha güçlü bir ittifakı temsil edecek.
Üye ülkeler aynı zamanda dünya ekonomisinin büyük bir bölümünü temsil eden ASEAN ya da Güney Afrika'yı kapsayan SADC gibi diğer ticaret bloklarına da üye olsalar da BRICS ülkeleri, üyelerinin gelişmekte olan ekonomiler olması ve ABD dolarını bypass edecek şekilde ticaret yapmak isteyen BRICS dinamiği açısından birleşmektedir. Bu nedenle de genellikle Batılı güç dinamiğine bir alternatif olarak görülmektedir.
BRICS, kurucu üyeleri arasında bir dostluk duygusunun gelişmesine yardımcı olmuş ve ülkeler önemli ölçüde yakın ilişkiler kurmuş, hatta onlarca yıldır bölgesel anlaşmazlıkları olan Hindistan ve Çin arasındaki ilişkilerin gelişmesine yardımcı olmuştur.
Kurucu üyelerin hepsi birbirinden çok farklıdır. Ekonomik ve kültürel tarihlerinin çok fazla ortak noktası olduğu söylenemez. Cazip olan, bu farklılıkların rekabetten ziyade işbirliği ruhu içinde önemli ilerlemeler sağlayacak şekilde birbirlerini tamamlama kabiliyetidir. Çin büyük bir işgücüne, Rusya büyük miktarda doğal kaynağa sahipken, Hindistan modern dünyada kritik bir ürün olan yazılımın büyük bir tedarikçisi ve uluslararası sahnede çok aranan teknisyen ve mühendislere sahip. Güney Afrika, Çinlilerin büyük ilgi gösterdiği bir bölge olan Afrika kıtası üzerinde siyasi nüfuz sağlarken, Brezilya diğer tüm üyelerle yakın bağlara sahip ve önemli yatırım fırsatları sunuyor.
Tüm ülkelerin ortak noktası, Amerika Birleşik Devletleri'nin ekonomik ve siyasi hakimiyeti elinde tuttuğu tek kutuplu bir dünyada ortaya çıkan kısıtlamalardan kurtulma arzusudur. Bu bağlamda BRICS, Batılı kurumları yıkmaya çalışmak yerine kendi içinde birleşik bir başarı elde etmek için çalışmıştır. Yani BRICS Batı'yı zayıflatmayı değil, Küresel Güney'i güçlendirmeyi amaçlamaktadır.
İlk ikisi BRIC zirvesi olmak üzere (Güney Afrika olmadan) 2009 yılından bu yana yıllık BRICS zirveleri düzenlenmektedir. İlk zirveye Rusya'nın Soçi kenti ev sahipliği yapmıştır ve o tarihten bu yana zirveye dönüşümlü olarak ev sahipliği yapılmaktadır. Her zirvenin tartışılan belirli fikirleri ve temaları vardır.
BRICS Girişimleri
BRICS Zirveleri aracılığıyla BRICS ülkelerinin potansiyel kalkınması için çeşitli girişimler ve programlar tartışılmıştır. 2012 yılında BRICS ülkelerini birbirine bağlayan bir denizaltı internet kablosu olan BRICS Kablosu'nun inşası duyuruldu. Kablonun inşa edilmesinin nedeni "gelişmekte olan ülkelerin iletişimlerinin tamamının Kuzey ülkelerinin elinde olmamasını sağlamak" olarak açıklandı. Ayrıca "ABD ve NSA'nın casusluk faaliyetlerinin önüne geçilmesi" de amaçlanıyor.
Güney Afrika'nın Durban kentinde yapılacak olan zirvede BRICS para biriminin uygulanması görüşülecek ve bu para biriminin oluşturulmasıyla ABD doları üzerinden ticaret yapma zorunluluğunun önüne geçilmesi amaçlanıyor.
En büyük girişimlerden biri de Batı'nın egemenliğindeki Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası'na karşı bir girişim olan Yeni Kalkınma Bankası (NDB). NDB milyarlarca dolarlık devasa bir havuz oluşturdu ve gelişmekte olan ülkelerde birçok endüstriyel girişimin kurulmasını finanse etti. Yeşil enerji çözümleri, ulaşım, sanitasyon, su projeleri, gıda koruma ve çevre konuları NDB'nin kredi onaylarının büyük bir kısmını oluşturmaktadır.
NDB'nin belirtilen hedefleri, üye ülkelerdeki koşulları iyileştirmek için altyapı ve sürdürülebilir kalkınma projelerini teşvik etmek, işbirliği ruhu içinde diğer küresel kuruluşlarla ortaklık kurmak ve diğer faktörlerin yanı sıra coğrafi konumlarına ve finansman gereksinimlerine göre kuruluşlara hak ettikleri saygıyı gösteren dengeli bir portföy oluşturmak olarak özetlenebilir.
Buna ek olarak BRICS, spor ve kültürel gösteriler aracılığıyla da bir işbirliği ruhunu hayata geçirmiştir. BRICS Oyunlarının yıllık etkinlikler olarak düzenlenmesi ve kurucu ülkelerde popüler olan birçok spor dalını içermesi amaçlanmaktadır.
NDB'nin geliştirilmesiyle birlikte BRICS, uluslararası eşitsizlikleri azaltmak amacıyla yoksulluğun azaltılmasına da önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.
Diğer gelişmeler arasında Amerika Birleşik Devletleri'nin hakimiyetine meydan okumak için bilgi sektörü üzerindeki kontrolü sıkılaştırma girişimi de yer alıyor. İlk olarak 2015 yılında önerilen bu girişim, 2019 yılında BRICS ülkelerinin Bilgi ve İletişim Teknolojisi sektöründe işbirliği yapmak üzere bir niyet mektubu imzalamasıyla daha da ileriye taşındı.
Bu gibi girişimler sayesinde BRICS, Küresel Güney'in sesi haline geldi ve yoksul ülkelere jeopolitik trendlerde daha büyük bir sahne verdi.
BRICS Güvenlik İşbirliği mi?
BRICS'in dünya sahnesindeki etkisinin artması gelişmekte olan ekonomiler için pek çok kapı açmıştır. Yakın bağlar sayesinde BRICS, güvenlikle ilgili konularda daha fazla işbirliği yapabilme kabiliyeti kazanmıştır.
Ancak NATO'nun aksine BRICS askeri bir ittifak değildir ve BRICS'in tam anlamıyla askeri hedefleri olan bir kuruma dönüşmesi pek olası değildir. Ancak bu, BRICS'in bu yöndeki meseleleri araştırmayacağı ve Batı'nın sert güç yoluyla hakimiyet kurmadığı çok kutuplu bir dünyayı teşvik etme konusunda sınırlı kabiliyetler yaratmayacağı anlamına gelmez.
Gerçek şu ki, ekonomik kaygılar BRICS'in gündeminde kesinlikle en ön sırada yer alırken, çatışmalar, bölgesel anlaşmazlıklar, nükleer silahların yayılması, uluslararası suçlar ve askeri gücün belirli çıkarları korumak için gerekli bir siyasi hamle haline geldiği diğer durumlar gibi gerçek faktörler göz ardı edilemez.
NATO ve hatta Birleşmiş Milletler gibi örgütlerin Batılı çıkarların hâkimiyetinde olması BRICS ülkelerinin en büyük kaygılarından biridir. Bu nedenle BRICS, BM'nin daha kapsayıcı olması ve II. Dünya Savaşı'ndan sonra BM'nin kurulmasından bu yana küresel güç dengesinin değiştiği gerçeğini yansıtması için BM'yi değiştirmeye çalışmıştır. Mevcut üye ülkeler küresel barışa ve BM'ye önemli katkılarda bulundukları için bu özellikle önemlidir. Özellikle Güney Afrika, Afrika kıtasındaki barışı koruma operasyonlarında önemli bir rol oynamaktadır.
BRICS'in kuruluşu Batı'ya rakip olma arzusundan doğmadı, ancak siyasi gelişmeler dünyayı göz ardı edilemeyecek bir Doğu-Batı ikilemine dönüştürdü. Batılı güçlerin rakiplerinin artan gücünü azaltmak için ne yapacaklarını zaman gösterecek ancak artan gerilim ve bozulan ilişkiler BRICS'i kaçınmaya çalıştığı bir yöne itebilecek zorluklar yaratacaktır.
BRICS Genişlemesi
BRICS'in popülaritesi ve birçok ülkenin BRICS'e duyduğu güven çok şey ifade ediyor. Haziran 2023 itibariyle on üç ülke resmi olarak BRICS'e katılma talebinde bulunurken, altı ülke de gayrı resmi olarak talepte bulunmuş ve diğer birçok ülke de ilgi göstermiştir.
Şu anda blok, Endonezya, Mısır, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Arjantin, Bahreyn ve diğerleri dahil olmak üzere başvuruda bulunan birkaç ülkenin kabulünü tartışıyor. Özellikle 2023 yılında katılması planlanan Suudi Arabistan'ın eklenmesi dikkat çekiyor. Bu ABD için endişe verici bir gelişme, özellikle de BRICS kendi para birimini uygulamaya koyarsa. Bunun sonucunda Avrupa Birliği'nin ABD dolarından vazgeçmesi ve yeni BRICS para birimi üzerinden doğrudan Suudi Arabistan ile ticaret yapması söz konusu olabilir. Orta Doğu'daki diğer ülkelerin de katılmak istemesiyle ABD petrole kolay erişimini kaybedebilir ve bu da küresel gücün Batı'dan Doğu'ya kaymasıyla paniğe yol açabilir.
BRICS'in hızla büyüyen ve jeopolitik dinamiklerde önemli bir rol oynayan siyasi etkiye sahip bir örgüt olduğu açıkça görülmektedir. Siyasi ve ekonomik alandaki gelişmeler BRICS'in geleceği için parlak bir tablo çizmektedir ve BRICS'in dünya ekonomisinde baskın bir güç haline gelmesi ve en güçlü ekonomik blok olarak diğer birçok yerleşik ticaret bloğunun yerini alması tamamen olasıdır. Bunun aynı zamanda ortak siyasi kimliklere ve motivasyonlara dönüşerek bloğu sadece Batı hakimiyetine karşı ekonomik bir karşıtlığa değil aynı zamanda siyasi hakimiyete karşı da bir karşıtlığa dönüştüreceği düşünülebilir.