İnsanları tarihte neyin ünlü yaptığını anlamak için, herhangi bir insanın hayatındaki en biçimlendirici insanlara bakmak yararlıdır: Ebeveynleri. Cengiz Han, tarihin en büyük fatihlerinden biriydi. Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunu fethetti. Peki ailesi kimdi? Nasıl yetiştirildi? Çocukluğundan Cengiz Han'a dönüşeceği belli miydi? Cengiz Han gibi babası Yesügey de büyük bir savaşçıydı. Moğolların Gizli Tarihi'ne göre Yesügey, kahraman ve cesur anlamına gelen Yesügey Bahadır olarak biliniyordu. Börçigin boyunun lideri ve Moğol İmparatorluğu'nun öncül hanı Kabul Han'ın torunuydu. Yesügey'in ailesi tarihsel olarak tüm Moğolları birleştirmeye çalıştı. Gelecekte oğlunun başaracağı bir hedefti. Cengiz Han'ın babasının büyük fatihin hayatında oynadığı role göz atalım.
Cengiz Han'ın ebeveynleri nasıl tanıştı?
Cengiz Han'a dair en eski ve önemli kaynak olan Moğolların Gizli Tarihi, Yesügey'in karısıyla tanıştığı ilk andan önemle bahseder. Yesügey ve iki erkek kardeşi bir gün ırmakta ava çıktıklarında Çiledu adında bir adamla karşılaştılar.
Çiledu bir eş bulmak için Olkunut halkını ziyarete gitmiş ve Höelin adında bir kadınla geri dönmüştü. Yesügey ve iki erkek kardeşi Çiledu'yla karşılaşınca onu kovalayarak korkutup kaçırırlar.
Karısına onu terk etmek zorunda olduğunu söyleyen Çiledu yedi tepe boyunca kovalandıktan sonra Yesügey ve ailesinin gazabından sonunda kurtulur. Höelin, Yesügey ve iki erkek kardeşiyle karşılaştığında kocasını nasıl korkuttuklarına hayret eder:
"Genç efendim Çiledu asla yüzünü rüzgara vermek zorunda kalmamıştı.
Paul Kahn'ın Moğolların Gizli Tarihi uyarlaması.
Hiçbir zaman ıssız topraklarda aç dolaşmak zorunda kalmamıştı.
Ve şimdi onu ölmekten korkutup kaçırdınız,
rüzgara dört nala sürdünüz,"
Çiledu, Merkit boyundandı ve Merkitler, Yesügey ve halkından gelen bu kışkırtmayı unutmadı. Yıllar sonra Merkitler, Yesügey'nin Çiledu'nun karısını kaçırmasına misilleme olarak Cengiz Han'ın karısı Börte'yi kaçıracaktı.
Yesügey ve Höelin'in dört çocuğu oldu – üç oğlu ve bir kızı.
Yesügey'nin büyük amcası Ambakay Han, kızını evlilik için teslim etmeye çalışırken rakip bir Tatar boyu tarafından yakalanıp öldürülmüştü. Yesügey ve iki aile üyesi Kutula Han ve Kadagan, Yesügey'in büyük amcasının intikamını almak için yola çıktılar.
Kutula Han ve Kadagan, Tatarları yenmede ve Ambakay Han'ın intikamını almada başarılı olamadı. Ancak verilen savaşta Yesügey, Timuçin Uge adında bir Tatar hanını yakalamıştı.
Timuçin Uge yakalanırken, Höelin ilk oğullarını doğurdu. Moğolların Gizli Tarihi'ne göre, bu bebek "sağ elinde mafsal kemiği büyüklüğünde bir kan pıhtısı tutarak" doğdu.
Yesügey, yakaladığı Tatar hanının zaferi adına oğluna Timuçin adını verdi. Bir Tatar adı aldığı düşünülürse Timuçin'in büyük bir kağana dönüştüğünde adını Cengiz Han yapması doğaldır.
Temuçin'i evlendirmek
Timuçin dokuz yaşındayken, Yesügey ona müstakbel bir gelin aradı. Höelin'in boyu Olkunut boyundan bir gelin aramak istedi. Bilge Dey adında bir adamla konuştu, Bilge Dey kendi kızını önerdi.
Bilge Dey, gelmeden önce Güneş'i ve Ay'ı tutarak Yesügey halkını ziyarete gelen beyaz bir doğan gördüğünü Yesügey'e söyledi. Beyaz doğan Bilge Dey için iyi bir imdi.
Bilge Dey'in boyu, kızlarının güzelliği ve torunlarının sevimliliği nedeniyle hep korunmuştu. Bu durum Olkunut'un savaştan uzak durmasına ve bir barış obası olmasına yardımcı oldu. Ne zaman yeni bir Han seçilse, Bilge Dey'in boyu güzel kızlarını hana hatun olarak sunardı.
"Uluslara meydan okumuyoruz;
komşularımızla savaşa girmeyiz.
Biz sadece kızlarımızı büyütüp onları arabalara koyuyoruz."
Bilge Dey, obadaki erkeklerin genellikle zenginliğiyle, kızların ise güzelliğiyle değerlendirildiğini söyledi. Sonra Yesügey'i kızı Börte ile tanıştırdı.
Yesügey'e çok zeki bir kız olduğunu söyledi. 10 yaşındaydı ve Timuçin'den sadece bir yaş büyüktü.
Yesügey ve Dey nişan yapılmasına karar verdi. Aynı zamanda çocuklarını değiştirmeye karar verdiler. Timuçin bir süre Dey ile ve Börte ise bir süre Yesügey ile yaşayacaktı. Böylece iki adam müstakbel oğulları ve gelinlerini tanıyacaktı.
Yesügey, Dey'i Timuçin'in köpeklerden çok korktuğu konusunda uyardı; tarihin en güçlü savaş beyi ve fatihi olduğu düşünüldüğünde ilginçtir.
Yesügey Dey'e hediye olarak en iyi atını verdi ve Timuçin'i teslim etti. Ancak Yesügey'in eve dönüşü yaptığı son yolculuk olacaktı.
Yesügey'in zehirlenmesi ve ölümü
Eve dönüş yolunda Yesügey bir obaya rastladı. Aç, susuz ve yorgun halde obada verilen yemeğe katılmak istedi. Ancak burası bir Tatar obasıydı. Dahası obanın üyeleri onun kim olduğunu ve Yesügey'in savaşta öldürdüğü Tatarları biliyordu.
Onu öldürmeye karar verdiler. İçkisini zehirlediler ve Yesügey üç gün boyunca acı çekerek çok yavaş biçimde öldü. Ölümünden önce, Munglig adında bir adam ona geldi. Yesügey, Munglig'e Tatarlar tarafından zehirlendiğini söyledi. Yesügey, Munglig'den çocuklarına ve karısına bakmasını istedi. Ayrıca Munglig'den Timuçin'i Dey'den almasını diledi.
Munglig sözünde durmuş ve gerçekten de Timuçin'i ailesine geri getirmiştir.
Timuçin yoksulluk içinde
Babasının henüz dokuz yaşındayken ölmesi Timuçin'in yetiştirilmesinde büyük rol oynadı. Cengiz Han, dul bir anne tarafından büyütülecekti. Bir dul olarak, Höelin, Yesügey'in ailesinden fazla destek almadı. Bir alt boy olan Tayçiut boyu da Höelin'i kaderine terk etti.
Ambakay Han'ın iki dul eşinin sözlerine göre, Höelin'in oğulları için yiyecek istemesiyle çıkan bir anlaşmazlıktan sonra obanın toplanmasına karar verildi. Obanın yönetimi başka bir aileye geçtiğinden ölen Yesügey'in dul karısı ve çocukları artık istenmiyordu.
"Yapılacak en iyi şey bu insanları terk etmek,
Bu anneleri ve oğullarını.
Obayı dağıtmalı ve onları geride bırakmalıyız."
Timuçin ve ailesi obadan uzakta, avlanarak ve bulabildikleri yiyeceklerle karın doyurarak umarsız bir yoksulluk içinde zor şartlarda yaşamak zorunda kalmıştır. Höelin, armut, yabani meyve ve yabani soğan toplayarak dört çocuğunu tek başına büyüttü. Oğulları balık tutarak aileyi beslemek için derme çatma olta kullandı.
Yoksulluk Timuçin'in ailesi üzerinde büyük stres yarattı. Temuçin'in Hazar Kasar, Kaçiun ve Temüge adında üç erkek kardeşi ve Temulin adında bir kız kardeşi vardı. Ayrıca Bekter ve Belgütey isimli iki üvey kardeşi vardı. Timuçin ve kardeşi Hazar Kasar üvey ağabeylerinden Bekter'in aileden balık çaldığını öğrenince çıkan kavgada onu öldürdüler.
6 yıl sonra Tayçiut bir baskın sırasında Höelin ve ailesiyle tekrar karşılaştı. Tayçiut tarafından tutsak alınıp köle yapılan Timuçin dışında ailedeki herkes kaçmayı başardı. Yıllar sonra Temuçin, Cengiz Han adını alarak büyük bir han olacak ve babasının kan kardeşi Tuğrul'un yardımıyla kağanlığa yükselmeye başlayacaktı.
Ancak Cengiz Han'ın babasının ölümü, yalnızca yetişmesinde değil, özellikle Tatarlara karşı beslediği kinde de müthiş rol oynadı. Yesügey'in Merkitlere karşı eylemleri (bir Merkit hanının karısını çalmak) Timuçin'e karşı misillemeye yol açmıştı. Babası Timuçin küçük yaştayken ölmesine rağmen, Yesügey'in bıraktıkları oğlunun yaşamını şekillendirdi ve Cengiz Han'a dönüşmesini belirledi.
