Doğu Ekspresi (Orient Express) adı bile lüks ve sofistike imgeleri çağrıştırıyor. Bu efsanevi tren, Asya'ya ve mistik Doğu'ya açılan kapı olan Paris'i İstanbul'a bağlayarak yolcuları uzak mesafelere taşıyan ilk trenlerden biriydi (adı da buradan geliyor). Belle Epoque dönemindeki ilk seferinden bu yana ünlü trenin güzergahı değişmiş olsa da Viyana, Budapeşte, Bükreş ve Belgrad gibi Avrupa'nın önemli merkezlerini her zaman kapsamıştır. Demiryolu, elverişli konumu ve birinci sınıf hizmetleri nedeniyle zengin tatilcilerin, kraliyet mensuplarının, diplomatların ve casusların gözdesiydi.
Ancak Doğu Ekspresi bir trenden çok daha fazlasıydı. O aynı zamanda bir idealdi, Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlayan efsanevi bir trendi ve bu nedenle edebiyat ve beyazperde de ölümsüzleştirildi.
Doğu Ekspresi kim tarafından ve nasıl inşa edildi?
Belçikalı mühendis Georges Nagelmackers 1865 yılında "2.500 km'den fazla bir mesafe boyunca kesintisiz bir metal şerit üzerinde hareket ederek bir kıtayı kat edecek bir tren" hayal ettiğinde, Doğu Ekspresi'ne dönüşecek olan rotayı düşünüyordu. Nagelmackers, Amerika Birleşik Devletleri'ni ziyaret ederken karşılaştığı çeşitli modern yolcu treni hizmetlerinden, özellikle de George Pullman'ın görkemli "yataklı vagonlarından" çok etkilendi.
Zengin bir bankacının oğlu olan Nagelmackers, fikirlerini hayata geçirecek kaynaklara ve iradeye fazlasıyla sahipti. Nagelmackers'ın Compagnie Internationale des Wagons-Lits (vagon-lits Fransızca'da "yataklı vagon" anlamına gelir) şirketi, Fransa-Prusya Savaşı, mali güçlükler ve farklı ulusal firmalarla yapılan müzakereler gibi ilk başlardaki zorluklara rağmen 1883 yılında Paris'ten İstanbul'a bir hat inşa etti.
Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlayan tren
Yeni uzun mesafeli demiryolu, basın tarafından kısa sürede "Doğu Ekspresi (Orient Express)" olarak adlandırıldı. Üstelik İstanbul Avrupa'nın bir parçasıyken. Ancak Nagelmacking topluluğu yeni takma adı coşkuyla benimsedi. Doğu Ekspresi ilk seferine 4 Ekim 1883'te, zengin yolcuları ve macerayı anlatacak bir gazeteciyi taşıyarak çıktı. Trene binenler trenin ne kadar güzel ve lüks olduğunu belirttiler. Nagelmackers, pırıl pırıl yeni lüks treninin yanına stratejik olarak bir dizi yıkık dökük vagon yerleştirerek akıllara kazınacak bir ilk izlenim bıraktı. Dünyanın tekerlekler üzerindeki en büyük oteline yapılan yolculuğun başlangıç noktası Paris Gare de l'Est oldu.
İpek yatak çarşafları, yün örtüler ve güzel meşe paneller de dahil olmak üzere lüks mobilyalara dikkat çekiyorlardı. Sonuç olarak, Paris'ten İstanbul'a 80 saatlik yolculuk bir rüyadan çıkmış gibi görünüyordu (ne yazık ki, daha az varlıklı yolcular şanssızdı, çünkü bir biletin maliyeti 1880'lerde ortalama bir Fransız'ın yıllık maaşının dörtte birini temsil ediyordu).
Trenlerin Kralı, Kralların Treni
Doğu Ekspresi'nin ışıltısına kapılan varlıklı müşteriler arasında Avrupa'dan kraliyet mensupları da vardı. Bu da bazı tuhaf durumlara yol açıyordu. Örneğin, Bulgaristan Kralı Ferdinand'ın bir suikast girişiminden korktuğu için kendini tuvalete kilitlediği ortaya çıktı. Rusya İmparatoru II. Nikolay Fransa seyahati için özel vagonlar talep etti. Buna ek olarak, Belçika Kralı II. Leopold (hattın kurulmasında Nagelmackers'a yardımcı olan tanınmış bir demiryolu meraklısı) bir keresinde bir Türk erkeğinin haremine girmek için başarısız bir girişimde bulunmuştur. Bir başka ilginç olay da Fransa Cumhurbaşkanı Paul Deschanel'in, hareket halindeki trenden düşmesiydi.
Casuslar Treni
"Casuslar Ekspresi", kraliyet mensuplarının yanı sıra casuslar arasında da çok popüler olduğu için Doğu Ekspresi'ne takılan bir diğer isimdi. İngiliz casus Robert Baden-Powell en tanınmış gizli yolculardan biriydi. Böcek örnekleri çalmak için Balkanlar'da bir lepidopterist gibi davranmıştır. Ancak kelebek kanat şekilleri ve renkleri üzerine yaptığı detaylı resimler aslında Dalmaçya Sahili boyunca uzanan ve I. Dünya Savaşı'nda İngiliz ve İtalyan filolarına önemli destek sağlayan savunmaların şifreli tasvirleriydi.
Tarihin en kötü şöhretli çifte ajanlarından biri olan Mata Hari de Doğu Ekspresi'nin yolcuları arasındaydı. Bu arada, ünlü tren Soğuk Savaş boyunca Demir Perde'nin her iki tarafından da casusların uğrak yeri oldu.
20'nci yüzyılda Doğu Ekspresi
Doğu Ekspresi'nin 19. yüzyılın başındaki refahı, I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle kısa sürdü. Sonuçta, ünlü trenin yolculuğu boyunca geçtiği ülkelerin çoğu Fransa ve İtilaf Devletleri'ne karşı cephe aldı. Savaş bittikten sonra yol onarılarak "Altın Çağı" başlatıldı. Zürih'ten Budapeşte'ye, oradan da Bükreş ve Atina'ya uzanan Arlberg Orient Express, ünlü trenin 1930'larda aynı anda işleyen üç hattından biriydi.
Hizmet II. Dünya Savaşı nedeniyle tekrar kesintiye uğradı ve 1940'ların sonunda yeniden başladı. Doğu Ekspresi, komünist ülkelerden uzak durmak için hattın değiştirilmesi gerektiğinde bile başarılı olmaya devam etti.
Doğu Ekspresi efsanesi
Nagelmackers'ın treni 1977'de son seferini tamamladıktan sonra, rota 1980'lerde Venice Simplon-Orient-Express adı altında farklı bir operatör tarafından yeniden tanıtıldı. Trenler önemli olsa da, Doğu Ekspresi her zaman bundan daha fazlası olmuştur. Agatha Christie'nin "Doğu Ekspresinde Cinayet" gibi eserleri ve bu romanın birçok film ve televizyon uyarlaması sayesinde edebiyatta ve filmlerde efsane haline gelmiştir. Bram Stoker'ın "Drakula" romanının kahramanları, vampirle yüzleşmek için Doğu Ekspresi'yle Transilvanya'ya giderler. Ünlü tren, aynı adlı filme uyarlanan James Bond romanı "From Russia with Love" da da önemli bir rol oynar.
Oyuncunun trene binerken gerçek zamanlı olarak bir cinayet vakasını çözmesi gereken popüler bir bilgisayar macera oyunu olan "The Last Express", ünlü treni bir dekor olarak kullanmaktadır. Egzotik Doğu'nun savaş öncesi ve sonrası dönemlerdeki cazibesi ve kurgusal tasvirleri, belki de tarihin en ünlü tren ve demiryolu yolculuğu olan Doğu Ekspresi'nin ruhumuzda ve kültürel hafızamızda sağlam bir şekilde yer etmesini sağlamıştır.
