Uluslararası Kadınlar Günü, kadınların kültürel, sosyal ve politik başarılarını kutlamaya adanmış bir gün. Kadınların küresel olarak hala karşı karşıya oldukları sorunları düşünmeye ayrılan bir zaman. Peki Dünya Kadınlar Günü ne zaman başladı, kim başlattı ve neler yaşandı? Gerçekten de yüzyıllık Rus monarşisinin yıkılmasına yol açtı mı? Kadınlar Günü'nün gerçek tarihi 100 yıldan fazla bir zamanı kapsıyor ve ilk ipuçları 1900'lerde ortaya çıkıyor.
Kadın sorunlarını tartışalım
Alman Sosyal Demokrat Partisi kadın sorunlarını tartışmak için konferanslar düzenliyordu. Tıpkı kadınların oy kullanmasına izin verilmemesi gibi. 1907'de Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı Almanya'nın Stuttgart kentinde toplandı. Toplantı Alman Sosyal Demokrat Partisi'nden Alman Marksist Clara Zetkin tarafından yönetildi. Öncelikli hedeflerinden biri kadınların işçi hakları örgütlerine katılması için işe alınmalarıydı. Böylece kendi koşullarını iyileştirme şansına sahip olacaklardı. Konferansta mülkiyet, vergi, eğitim veya işçi sınıfı üyelerinin siyasi haklarından yararlanmalarını engelleyecek unsurlara karşı kadınlara evrensel oy hakkı talep ettiler.
Okyanusun diğer tarafında, ABD'de Sosyalist Parti ve Kadın Ulusal Komitesi ilk Kadınlar Günü'nü 28 Şubat 1909'da ilan etmişti. New York sokaklarında yürüyüş yaparak daha iyi ücret ve çalışma koşullarını protesto ettiler. 8 Mart tarihi henüz belirlenmemişti. Bunu takiben 1910'da ikinci Uluslararası Emekçi Kadınlar Konferansı Kopenhag'da toplandı. Dünyanın her yerinden 100'den fazla delege bir araya geldi. Clara Zetkin, Uluslararası Kadınlar Günü fikrini öne sürdü. Her yıl bir gün kutlanacaktı ve her ülkeden kadınlar eşit haklar için örgütlenip baskı yapabilecekti.
Oybirliğiyle yapılan oylamanın ardından Dünya Kadınlar Günü ilan edildi. Konferanstaki bu kadınlar başka devrimci düşünceleri de öne sürüyorlardı. Sekiz saatlik çalışma zamanı talep ettiler. Hamile kadınların doğumdan önce sekiz hafta çalışmayı bırakmalarını ve eğer çocuk yaşarsa kadınlara sekiz haftalık "annelik sigortası" ödenmesini ve tarım işçileri, ev işçileri ve hizmetçiler dahil tüm çalışan kadınların bu yardımlardan yararlanmasını istediler. Bu poliçeler, vergi gelirinden alınan özel annelik fonuyla ödenecekti. Bu politikalar yalnızca anneleri güvene almıyor, ücretsiz yaptıkları ancak toplumu ileri taşıyan bir işten ücret alarak işgücünde kalmalarını sağlıyordu.
Bu politikalar, günümüzde neredeyse tüm gelişmiş ülkelerde yaygın olan annelik ve babalık izni fikirlerini etkiledi. Dünya Kadınlar Günü en başından çalışan kadınlara hazırlanmış bir gündü ve amacı onların sorunlarına çözüm bulmaktı. Sonraları Dünya Kadınlar Günü Avrupa'da kutlanmaya başladı. Avrupa'da ilk Dünya Kadınlar Günü kutlaması 18 Mart 1911'de Viyana'da yapıldı. Kadınlar, Paris Komünü şehitlerini anan kızıl bayraklar içeren pankartlar taşıyarak ve eşit oy hakkı talep ederek ünlü Ringstrasse'nin etrafında yürüdüler.
Türkiye'de 8 Mart Dünya Kadınlar Günü ilk kez 1921 yılında iki komünist kız kardeş Rahime Selimova ve Cemile Nuşirvanova sayesinde gerçekleştirildi.
Ancak aynı yıl 25 Mart 1911'de New York'taki Triangle Shirtwaist fabrikasında 146 kadın işçi yanarak öldü (123 kadın ve kız ve 23 erkek). Trajedi basitçe önlenebilirdi; işçiler ihmal edilen güvenlik önlemleri ve fabrika binasındaki kapıların kilitli olmasıyla öldü. Çoğu 14-23 yaşları arasında İtalyan veya Yahudi göçmen kadın ve kız çocuklardı. O zamanlar işçilerin izinsiz mola vermesini önlemek ve hırsızlığı azaltmak için kapı kilitlemek yaygın bir uygulamaydı. İşçilerin çoğu yanan binadan kaçamadı ve yüksek pencerelerden atladı.
Ekmek ve Güller grevi
Milyonlarca broşür kısa sürede tüm Almanya'yı sarmıştı. Kadınlar bağırarak "Yoldaşlar! çalışan kadınlar ve kızlar! 19 Mart sizin gününüz. Sizin hakkınız." sokakları inletti. "Bütün ülkelerin sosyalist kadınları sizinle dayanışma içindedir." diye eklendi. Almanya'da bir milyondan fazla kadın sokaklara döküldü. Eşitlik için haykırdı. Bu ateş 1912'de "Ekmek ve Güller Grevi" olarak bilinen ABD'deki Lawrence Tekstil greviyle devam etti. Ekmek ve Güller, Rose Schneiderman tarafından icat edilmiş bir slogandı. Polonya doğumlu bir Amerikalı sosyalist ve feministti. Konuşmasında "İşçinin ekmeği olmalı ama gülü de olmalı" dedi.
İşçilerin yaşamak için ihtiyaç duyduğu ücreti ekmeğe ve haysiyet ile iyi çalışma standartlarını güllere benzetti. Kadınlar Günü kutlanmaya devam ederken gösteriler arttı. Ama sonra dünyada bir savaş patlak verdi. Birinci Dünya Savaşı. Avrupa'da Kadınlar Günü gibi politik gösteriler içte barışı korumak için bastırıldı. Bu savaşa karşı çıkmak için Clara Zetkin, Nisan 1915'te üçüncü ve son Sosyalist Kadın Konferansı'nı düzenledi. Bu konferansa Nadezhda Krupskaya ve kocası Vladimir Lenin gibi dünyanın dört bir yanından delegeler katıldı. Savaşın sadece zenginlerin ve silah imalatçılarının işine yaradığını ve annelerin oğullarını ve kocalarını çaldığını belirttiler. Bu kadınların tüm çabalarına rağmen savaş devam etti ama Kadınlar Günü düşüncesi sürdü. Dünya Kadınlar Günü'nün en bilinen kutlaması 1917'de Rusya'da gerçekleşmiştir. Arkasında feminist Alexandra Kollontai vardı. Aztek Kartalı Nişanı sahibi olmasıyla bilinen biriydi.
Kadınlar Günü çarı devirir
Kadınlar Günü halihazırda Rusya'da bir kargaşaya neden olmuştu. Rus kadınları ilk Uluslararası Kadınlar Günü'nü 1913'te kutladılar. Ertesi yıl Rusya'daki Dünya Kadınlar Günü'nün tüm organizatörleri kelepçelendi. Kutlama bastırılmıştı. Ancak savaş işleri hızlı değiştirdi. 1917'ye gelindiğinde, erkekler savaşa giderken fabrikalarda çalışan kadınların sayısı arttı. Onların yerine geçen kadınlara yarısı kadar maaş veriliyordu. Kadınlar kendilerini çoğunlukla tekstil ve kimya endüstrilerinde çalışırken buldular. Uzun saatler ve korkunç koşullara sahip yerlerdi. 1917 Dünya Kadınlar Günü'nde kadınlar kendilerine gösterilen kötü muameleyi protesto etmek için sokaklara dökülünce işler boyut değiştirdi.
Takvimimize göre 23 Şubat veya 8 Mart'ta Petrograd (Petersburg) sokaklarını basan kadınlar savaşa, açlığa ve Çar'a karşı greve gittiler. Binlerce kadın, erkek ve kadın fabrika işçilerini kendilerine katılmaya çağırarak sokaklarda yürüdü. İki gün sonra Petrograd'daki hemen hemen her sanayi durma noktasına geldi. Protestolar artık yalnızca işçilerden ibaret değildi. Öğrenciler, öğretmenler, herkes katıldı. Çar Nikolay gerekli görürlerse orduya ateş açmasını emretti. Askerler ve polis göstericilere saldırdı. Ama boşunaydı. Kadınlar, bütün askerleri taraf değiştirip kendilerine katılmaya ikna etmişti.
Erkeklerden daha cesurca kordonlara çıkıyor, askerlerin tüfeklerini tutuyor, yalvarıyor, neredeyse emrediyorlardı: "Süngülerinizi indirin; bize katılın!" Rusya'nın Şubat Devrimi başlamıştı. 23 Şubat (8 Mart) Dünya Kadınlar Günü'ydü ve toplantılar ve eylemler öngörülüyordu. Ancak kimse "Kadınlar Günü"nün bir devrim başlatacağını düşünmemişti. Uluslararası Kadınlar Günü'nden 7 gün sonra Çar II. Nikolay tahttan çekilerek Rusya'daki 304 yıllık Romanov egemenliğine son verdi. Geçici hükümet, kadınlara oy hakkı varan ilk hükümetlerden oldu. 1921'de Moskova'daki Clara Zetkin ve İkinci Uluslararası Komünist Kadınlar Konferansı 8 Mart'ın artık resmi tarih olacağını açıkladı. Lenin, Zetkin'in yardımıyla 1922'de Dünya Kadınlar Günü'nü komünist bayramı haline getirdi.
Çin'deki komünistler de o yıl kutlamaya başladılar. Ancak kutlamalar sonunda Stalin tarafından bitirildi. 1936'da özgürlükçü politikaları tersine çevirdi ve kürtajı yasakladı. Kadınların oy kullanma hakkı işe yaramaz kılındı. Ancak ne düşünce ne de devrimci ruh yok olmamıştı. Komünizm ve Rusya ile olan ilişkisi nedeniyle Kadınlar Günü Batı'da gözden düştü. Kadınlar seçme ve seçilme hakkını elde ettiğine göre hak mücadelesi sona erdi diye düşünüldü ve komünizmin de varlığıyla panik ve korkuya kapılan ABD, Kadınlar Günü'nü kaldırdı. 1922'den sonra kutlama yavaşça unutulurken 1940'larda adı Kadın Günü'nden Kadınlar Günü'ne çevrildi.
Kadınlar Günü uzaydan Dünya'ya iner
Dünya Kadınlar Günü 1970'lere dek yalnızca sosyalist ülkelerde düzenlenen önemli bir kutlamaydı. Vietnam Savaşı'yla ortaya çıkan pasif direnişin ve şiddetsizliğin sembolü "Çiçek Gücü"nün popülerliği ile feministler kutlamayı geri getirdiler ve kadın hareketi büyüdükçe kutlama yeni bir anlam kazandı. Uluslararası toplumlar 1975'e dek günü resmi görmedi. Ancak Birleşmiş Milletler o yıl uzayda görev yapan ilk kadın olan Rus Valentina Tereshkova adına Uluslararası Kadınlar Yılı'nı ilan etti. BM sayesinde o yıldan beri Dünya Kadınlar Günü 8 Mart'ta kutlanıyor.
Dünya Kadınlar Günü artık birçok ülkede resmi tatil. Bu gün birçok ülkede feminist gösteriler düzenlenir. Çünkü 20. yüzyılın ilk devrimci kadınları kadın haklarında görülmemiş başarılar elde etse de küreselde kadınlar hala erkek meslektaşlarından az kazanıyor, iş ve politikada daha az temsil ediliyor. Üstüne daha fazla şiddete maruz kalıyor ve aile bakımının yükünü neredeyse tek başlarına üstleniyorlar. Ancak her yıl ilerleme kaydediliyor. Dünya Kadınlar Günü 100 yıldan fazla bir süre önce olduğu gibi bugün de kadınlara güç vermeye ve daha cesur kadınlara yol açmaya devam edecek.
Referanslar:
- https://www.jacobinmag.com/2017/03/international-womens-day-clara-zetkin-working-class-socialist/
- https://en.wikipedia.org/wiki/Bread_and_Roses