Bu yazımızda askeri, ticari ve turizm amacıyla insan eliyle inşa edilen ve deniz taşımacılığın can damarı olan dünyanın en büyük su kanallarından bahsedeceğiz. Dünya üzerinde ilk kıtalar arası ticaret "İpek yolu" üzerinden yapıldı ve zamanla bu ticaret yolları genişledi, büyüdü ve yeni ticaret yolları oluşturuldu. Yakın geçmişimizde su yolları ilk olarak Birinci Dünya Savaşı öncesi, askeri lojistik ayağının güçlenmesi için yoğun olarak kullanılmaya başlandı. Askerlerin daha güvenli ve hızlı bir şekilde gidecekleri noktaya varmaları için yeni yollar haritalandı. Bu yeni güzergahların zamanla ticari ve turizm amacıyla da kullanım ihtiyacı oluşunca insanoğlu doğaya müdahale etme ihtiyacı hissetti ve yeni su kanalları için inşaat çalışmaları başlatıldı.
Dünyanın en büyük su kanalları
Günümüzde hala bu ticaret yolları üzerinden ticari ve askeri lojistik sevkiyatları yapılmaya devam ediliyor. Kıtalar arası lojistik taşımacılığında en avantajlı taşıma yöntemi su yollarını kullanmaktan geçer. Bunun nedeni, 400 bin tona kadar yük taşıyabilen gemiler ile yapılan ithal taşımacılığın hem maliyet açısından hem de tek seferde taşınabilir yük miktarı açısından diğer alternatif lojistik yöntemlerine göre avantajlı olmasıdır.
Yunanistan Korint Kanalı
Sadece küçük yelkenli gemilerin tek başına geçmesine izin verilen Korint Kanalı sadece 21,3 metre genişliğindedir. İlk olarak Roma döneminde Adriyatik'teki Korint Körfezi ile Ege'deki Saronik Körfezi arasındaki hızlı bir rota olarak kullanılmıştır. Bu su kanalı oluşturulmadan önce Mora yarımadasından yelken açan bir geminin Korint körfezine varması için ekstra 343 km yol yapması gerekiyordu.
Korint Kanalı, kıstak (denizde iki karayı bağlayan dar parça) istikameti boyunca kazılarak oluşturuldu ve eski Mora Yarımadası'nı tam ada haline getirdi. Muhteşem görünüşünün yanında barındırdığı dar ve dik uçurumları 63 metreye kadar yükseliyor. Bugün Seabourn, Silversea ve SeaDream gibi turizm amacı ile kanala gelen gemiler küçük kruvazörler tarafından kontrollü şekilde çekilerek kanaldan geçiyorlar.
İsveç Göta Kanalı
İsveç'te şimdiye kadar yapılmış en büyük inşaat projelerinden biri olan 190 kilometrelik Göta kanalı, Stockholm ile Göteburg'u birbirine bağlıyor. 1810-1832 yılları arasında inşaatı tamamlanan projenin baş mimarları Baltzar ve Planten adında iki mühendisti. Rüya gibi manzarası ile aşıkları birbirine bağlayan Göta kanalı 60.000 asker ile inşa edildi. 58 adet su göletini birbirine bağlayarak yapılan bu mühendislik harikası kanal, Gothlv ve Trollhätte nehri üzerinden Göteborg'un batı sahilindeki Söderköping'e kadar bağlanmıştır. 190 km uzunluğundaki kanalın genişliği ise sadece 14 metre.
Almanya Kiel Kanalı
1895 yılında kullanıma açılan Brunsbuttel'deki Kiel kanalı, Kuzey Denizi ile Baltık Denizi'ni birbirine bağlıyor. Yapımı sekiz sene süren ve başlangıçta askeri lojistik destek için inşa edilen Kiel kanalı 98 kilometre uzunluğunda olup 1907 ile 1914 yılları arasında savaş gemilerinin daha rahat ilerlemesi için genişletildi. Kanalın yapımından önce Baltık Denizi'ne açılmak isteyen gemilerin Jutland yarımadasının çevresinden dolaşmaları gerekiyordu. Bu da 460 kilometrelik ek mesafeye neden olduğu gibi bu güzergahı takip eden gemiler fırtınalı sularda ilerlemek zorunda kalıyorlardı.
Günümüzde ağırlıklı olarak ticari yük taşıyan gemilerin kullandığı Almanya'daki bu kanaldan yıl bazında ortalama 40.000 adet gemi geçiyor. Kanal boyunca yükseklik sınırı 42 metre olan 11 adet köprü var. Holland America Line'ın Prinsendam, Oceania's Insignia ve Fred. Olsen'in Braemar gemileri Kiel kanalını yaklaşık sekiz saatlik yolculuk sonunda geçebiliyorlar.
Panama Kanalı
Muhtemelen dünyadaki en ünlü insan yapımı gemi yolu olan Panama Kanalı, Atlantik Okyanusu ile Pasifik Okyanusu'nu birbirine bağlamaktadır. Gemiler böylece 12.875 km uzunluğunda olan ve genellikle tarz eden Güney Amerika'nın en güney ucundaki Ümit Burnu deniz yolunu kullanmak zorunda kalmıyorlar.
77 kilometrelik Panama Kanalı kanlı bir tarihe sahip: İnşaat 1881 yılında Süveyş Kanalı'nı geliştiren ekip tarafından başlatıldı. Ancak sağlıksız ve tehlikeli çalışma şartlarından dolayı birkaç bin işçinin ölmesinden sonra 1894'te proje durma noktasına geldi. Proje sahibi Fransız yüklenici firmanın işçilerin sıtma, umma ve toprak kaymalarıyla ölmesi sonucu yarım bıraktığı projeyi 1914 yılında ABD tamamladı.
Gemiler için yeni bir nakliye yolu oluşturan Panama Kanalı'nın en büyük genişleme projelerinden biri Haziran 2016'da tamamlandı. Yılda yaklaşık olarak 14.000 bin geminin geçiş yaptığı bu kanaldan deniz aşırı ülkelere 430 milyon ton yük taşınıyor.
Almanya Rhine-Main-Danube Kanalı
Europa Kanalı olarak da bilinen bu 171 kilometrelik kanal, üç büyük nehri (Rhine, Main, Danube) birbirine bağlar ve toplam uzunluğu 3500 kilometredir. Kanalın coğrafik uzunluğunu anlatmak adına, Amsterdam'dan yelken açan bir gemi ilk olarak Ren Nehri'nden geçiyor arkasına Bavyera'da bulunan Main Nehri üzerinden Main-Danube kanalına varıyor ve son olarak bu kanal üzerinden Tuna Nehri'nin sonuna kadar gelip Suina Liman yolunu takip ederek Karadeniz'in kuzeybatısına kadar varmış oluyor.
15 adet ülkeyi kapsayan Europa Kanalı'nda 16 adet liman durağı var. Bu projeyi inanılmaz yapan en büyük özellikse deniz seviyesinden 406 metre yükseklikte olmasıdır. Tasarım planı 8. yüzyılda Charlemagne tarafından hayal edildi; 1837'de Bamberg ve Kelheim arasındaki Ludwig kanalında çalışmalar başladı ve Europa Kanalı bugünkü haline 1992'de geldi.
Mısır Süveyş Kanalı
Akdeniz ve Kızıldeniz'i birbirine bağlayan 193 kilometrelik kanal, 17 Kasım 1869'da Port Said'de büyük bir kalabalıkla açıldı. Planlamanın tamamlanması yaklaşık 15 yıl sürdü ve inşaat çok zor çalışma şartları altında başladı. Binlerce Mısırlının kanalın inşaatı sırasında koleradan öldüğü bilinir.
Kuzeydeki Port Said'den güneydeki Port Tewfik'e giden bu yol, gemilerin Afrika Kıtası çevresindeki 7000 kilometre uzunluğundaki deniz yolunu kullanmak yerine direk olarak Avrupa ve Asya arasında seyahat etmelerine olanak sağlıyor. Kanal boyunca köprüler veya zorunlu bekleme alanları bulunmadığı için gemiler kanalı transit olarak aşabiliyorlar. Tarihi görsellik açısından eşsiz zenginlikler sunan Süveyş Kanalı turistlerin yoğun ilgisini çekiyor.