Roma ordusu, olağanüstü disiplini, etkin organizasyonu ve korkutucu ünü nedeniyle dünya tarihindeki en zorlu askeri güçlerden biri olarak kabul edilmektedir. Antik ordunun temel birimi olan Roma lejyonu, güç ve etkinliğin en iyi örneğiydi. Kökleri Roma'nın ilk günlerine kadar uzanmasına rağmen lejyonun en parlak dönemi Roma Cumhuriyeti'nin son günlerinde yaşanmıştır. Yurttaş-askerlerden oluşan bir ordudan daimi bir profesyonel güce dönüşüm, bu simgesel askeri varlığın işlevinde ve özelliklerinde önemli bir değişimle sonuçlandı. İmparatorluğun sınırları artık lejyonerler tarafından korunuyordu.
Lejyonların ya da birliklerin yer değiştirmesi bir yana, sınırda var olmanın getirdiği zorunluluklar farklı bir asker kişiliği ortaya çıkarmıştır. Dahası, her lejyonun birincil amacı Roma İmparatorluğu'nu korumak ve genişletmek olsa da, her biri benzersiz bir grup kimliği sergiliyordu. Her birim kendi soyadı, amblemi ve kurucusu ile ayrılıyordu. Bir lejyonun askeri sicili, günümüz askeri alaylarının deneyimlediğine benzer bir gurur duygusu uyandıran başarılar ve takdirlerle doluydu. Lejyonlar standart özelliklere uygun ekipmanlar kullanır ve benzer stratejiler uygulardı, ancak etkinlikleri farklılıklar gösterirdi. Bazı oluşumlar yüzyıllara yayılan uzun dönemler boyunca istikrarlı bir güvenilirlik sergilerken, diğerleri nihai başarısızlık yaşamıştır.
Roma İmparatorluğu aynı anda yaklaşık 30 lejyon bulunduruyordu ancak bu sayı yeni lejyonların ortaya çıkması ve mevcut lejyonların çatışmalar sonucunda dağılması nedeniyle dalgalanmalara maruz kalıyordu. Bununla birlikte, birkaç lejyon günümüze kadar uzanan bir saygınlığa ulaşmıştır.
Legio V Macedonica (Beşinci Makedon Lejyonu)
Geçmişi Cumhuriyet'in yıkılışından önce başlayıp Orta Çağ'ın başında sona eren az sayıdaki Roma lejyonundan biri de Beşinci Makedon Lejyonu'dur. Bu uzun ömürlü askeri birliğin kuruluşu MÖ 43 yılında, daha sonra İmparator Augustus olarak tanınacak olan Octavian (Octavianus)'a atfedilebilir. Beşinci lejyonun katılmış olması muhtemel Aktium Muharebesi'nin ardından, söz konusu askeri oluşum Roma İmparatorluğu'nun daimi bir bileşeni olarak kurulan 28 lejyondan biri olarak belirlenmiştir. Birlik kısa bir süre Makedonya'da ikamet etmiş, bu da Tuna limesine taşınmadan önce kendi soyadını almasına neden olmuştur. Lejyonun sembolü, Jüpiter'in en sevdiği kuş olarak kabul edilen kartaldı.
Roma lejyonlarının çoğuna benzer şekilde, Beşinci Makedonya da müfrezeleriyle birlikte Roma İmparatorluğu'nun çeşitli bölgelerindeki kargaşa alanlarına yerleştirilmiştir. MS 1. ve 2. yüzyılları kapsayan dönemde, Beşinci lejyon Yahudiye'deki Birinci Yahudi-Roma Savaşı, İmparator Trajan'ın Daçya Savaşları, Lucius Verus'un Part İmparatorluğu'na karşı seferi ve Marcus Aurelius'un Tuna boyunca Quadi ve Marcomanni ile çatışması gibi çeşitli askeri seferlere katılmıştır.
Lejyon, övgüye değer performansı nedeniyle, özellikle de sırasıyla sadakat ve bağlılık ile sadakat ve güvenilirlik anlamına gelen Pia Fidelis ve Pia Constans unvanlarıyla çeşitli takdirlere layık görüldü. Askeri birlik, 4. yüzyılda Mısır'a taşınmadan önce Doğu bölgesinde Sasani Perslerine karşı savaşmaya devam etti. 5. Makedonya karargâhını Mısır'da kurmuş ve ardından lejyonunu 636 yılında Yermük'e konuşlandırmış (Yermük Muharebesi) ve burada Arap istilacılara karşı bir savaşta yenilgiye uğramıştır. Legio V Macedonica, olağanüstü dayanıklılığı nedeniyle tarihte en uzun ömürlü Roma lejyonu olma özelliğini taşır.
Legio III Gallica
Üçüncü Gallica, Roma İmparatorluğu'nun en seçkin lejyonlarından biri olarak kabul edilmektedir. Birliğin kuruluşu MÖ 49 yılına kadar uzanır ve Jül Sezar'a atfedilir. Lejyonun amblemi, genellikle Venüs ile ilişkilendirilen bir boğa ile temsil edilmiştir (ancak boğa, ünlü general tarafından kurulan çoğu lejyonun da amblemiydi). Sezar'ın soyunun bu tanrıdan geldiğini iddia ettiğini belirtmek önemlidir.
Birliğin soyadı olan Gallica, Jül Sezar'ın en ünlü zaferlerinden bazılarını kazandığı (Galya Savaşları) bölge olan Galya'dan gelmiş olabileceğini ima eder. Üçüncü Gallica'nın birincil işlevi, Büyük Pompey ile olan çatışması sırasında Sezar'ın silahlı kuvvetlerinin merkezi desteği olarak işlev görmekti. Söz konusu oluşum, yukarıda bahsi geçen çatışmanın önemli çarpışmaları olan Pharsalus Muharebesi ve Munda Muharebesi sırasında büyük cesaret ve yiğitlik sergilemiştir.
Kurucusunun ölümünün ardından Üçüncü Gallica, Partlar'a karşı yürüttüğü talihsiz seferde ona yardımcı olması amacıyla Marcus Antonius'a emanet edilmiştir. Roma İmparatorluk Dönemi boyunca lejyon görevine devam etmiştir. Söz konusu birlik Kuzey Afrika ve Arap Yarımadası bölgelerinde askeri operasyonlara katılmış ve geçici olarak Tuna'da konuşlandırılmıştır. Ancak Üçüncü Gallica askeri birliği, görev süresinin büyük bir bölümünde Doğu bölgesinde konuşlandırılmıştır. Kuruluş yeri, Roma'nın Suriye eyaletinde yer alan Raphanaea'ydı. Bu nedenle, Partlar ve ardından Sasani İmparatorluğu ile çatışmalar sırasında Roma ordusunun birincil askeri tümeni olarak görev yapmıştır.
Legio III Gallica, Doğu bölgesinde Perslere ve Batı bölgesinde çeşitli barbar kabilelere karşı yürüttüğü askeri mücadelelerin yanı sıra, birçok iç çatışmada da aktif olarak yer almıştır. Bu özel Roma lejyonu Geç İmparatorluk dönemine kadar varlığını sürdürmeyi başarmıştır ve son referansı 4. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır.
Legio XII Fulminata
On İkinci Yıldırım Lejyonu Jül Sezar tarafından kurulan bir başka Roma lejyonuydu. On ikinci birliğin geçmişi MÖ 58 yılına kadar uzanmaktadır ve adını sembolü olan yıldırımdan almıştır. Lejyon, Alesia Muharebesi gibi Sezar'ın Galya'daki ünlü çatışmalarının birçoğunda yer almıştır. Söz konusu birlik Pompey'e karşı yürütülen iç savaş sırasında da önemli askeri çatışmalara katılmış, özellikle de Pharsalus'taki önemli karşılaşmada yer almıştır. Sezar bu çatışmada zafer kazandıktan sonra lejyonun unvanını Victrix olarak değiştirmeyi tercih etmiş ve böylece lejyonun zafer kazanan taraf olduğunu vurgulamıştır. Marcus Antonius daha sonra "eski" ya da "güvenilir" olma kavramını çağrıştıran Antiqua adında bir isim daha ekledi.
Marcus Antonius, Partlara karşı yürüttüğü askeri harekâtı desteklemek için Onikinci Yıldırım'ı Doğu cephesinde görevlendirdi. Seferin nihai başarısızlığına rağmen lejyon imparatorluk dönemi boyunca Doğu bölgesinde kalmaya devam etmiş, Part ve Sasani İmparatorluklarına karşı süregelen çatışmalara katılmıştır. Lejyon 5. yüzyılın başlarında, kendi üssü olan Melitene'nin bitişiğindeki Fırat geçişini korumaya devam etmiştir. Legio XII Fulminata'nın kalıcı varlığı, onu tarihte belgelenmiş en uzun ömürlü Roma lejyonlarından biri haline getirmektedir.
Legio IX Hispana: Roma'nın "Kayıp Lejyonu"
Dokuzuncu İspanyol, imparatorluk döneminde Roma ordusu içindeki en eski birliklerden biri olarak kabul edilir. Lejyonla ilgili kaydedilen en eski referans MÖ 58 yılına, Sezar'ın Galya seferine katıldığı döneme dayanmaktadır. Ancak lejyonun bu tarihten önce kurulmuş olması muhtemeldir. Galya'da bulundukları süre boyunca Dokuzuncu lejyon birçok askeri çatışmaya girmiş, bunlardan en önemlisi de Nervii'lere karşı verdikleri mücadeledir. Lejyonerlerin savaş sırasında sergiledikleri kahramanlık Sezar üzerinde kalıcı bir etki bıraktı. İç savaş patlak verdikten sonra, Dokuzuncu Lejyon Ilerda'da ve kader belirleyici Pharsalus Muharebesi'nde Pompey'in kuvvetlerine karşı savaştı. Lejyonun soyadının İspanya'da bulunduğu ve Kantabrialılara karşı önemli bir askeri operasyona katıldığı sırada kazanılmış olması muhtemeldir.
MS 43 yılında, söz konusu askeri birlik Britanya topraklarını ele geçirmeyi amaçlayan askeri harekâta katılmak üzere kuzey bölgesine taşınmıştır. Dokuzuncu İspanyol askeri birliğinin ününü (ya da rezilliğini) kazanacağı yer burasıydı. 120'li yıllarda Roma lejyonu tüm resmi ordu kayıtlarından aniden kayboldu. Birliğin kuzey sınırındaki çatışmalar sırasında sonunun gelmiş olması muhtemeldir.
Buna ek olarak, söz konusu toprakların potansiyel kaybı İmparator Hadrianus için meşhur duvarın (Hadrian Duvarı) inşasında motive edici bir faktör olmuş olabilir. Daha sonraki çalışmalar Dokuzuncu Lejyon'un ya da bir kısmının 121 yılında Nijmegen'de bulunduğunu göstermiştir. Bu noktadan sonra, lejyon mevcut tüm kaynaklarda yer almaz hale gelir. Legio IX Hispana, Marcus Aurelius'un (161-180) görev süresi boyunca lejyonların listesinde bulunmamaktadır. Bu bilgi, birliğin söz konusu kişinin hükümdarlığından önce ya da hükümdarlığı sırasında yok edildiğini düşündürmektedir.
Legio X Equestris
Jül Sezar tarafından MÖ 61 (ya da 59) civarında, Hispania valiliği sırasında teşkil edilen Onuncu Atlı, Sezar'ın ilk komutanlık göreviydi. Sezar'ın diğer lejyonları gibi Onuncu Lejyon'un da amblemi bir boğaydı. Onuncu Atlı lejyon Sezar'ın gözdesi ve en güvenilir birliği olarak kabul edildiğinden, Sezar'ın gözünde özel bir yere sahipti. MÖ 58 yılında Onuncu lejyon Galya'nın işgali sırasında ünlü komutanın yanında yer almıştır.
Dahası, Ilerda ve Pharsalus'ta hazır bulunduğu için Pompey'e karşı iç savaşta önemli bir işlev üstlendi. Lejyonun tarihsel öneminin zirvesine, çatışmanın nihai nişanesi olan Munda Muharebesi sırasında ulaşıldı. Sezar'ın savaşa bizzat katılmasıyla birlikte, kendi seçtiği askerlerle birlikte savaştı ve onları cesaretlendirdi. Sonuç olarak Onuncu lejyon Pompeus kuvvetlerini başarıyla püskürttü ve nihayetinde zafere ulaştı.
Jül Sezar'ın öldürülmesinden sonra Onuncu Atlı birlik Marcus Antonius'un müttefiki oldu ve onun Part İmparatorluğu'na karşı düzenlediği askeri sefere katıldı. Octavian ile olan çatışma sırasında lejyon onun yanında yer aldı. Aktium Muharebesi'nin ardından Onuncu lejyon, daha sonra imparatorluk tahtına çıkacak olan kişiye teslim olan askeri birlikler arasında yer aldı. İsyanlarının ardından Onuncu Lejyon'a bağlı askeri personel, lejyonun unvanının kaldırılmasını da içeren disiplin tedbirlerine tabi tutuldu.
Legio X Equestris, imparatorluk Roma ordusundaki hizmetinin ardından, halk arasında "ikiz" olarak bilinen Legio X Gemina ile birleştirilerek yeni bir askeri birlik oluşturuldu. Onuncu Alay, görev süresi boyunca Tuna ve Ren su yolları boyunca konuşlanmış ve Cermen saldırganların akınlarına karşı koruyucu bir güç olarak hizmet vermiştir. Lejyona yapılan son atıf 5. yüzyılın başlarında belgelenmiştir ve bu dönemde Vindobona'da (günümüz Viyana'sı) bulunmaktaydı.
Şanssız Roma Lejyonları: Legio XVII, XVIII ve XIX
Çeşitli ünlü Roma lejyonlarının kayda değer başarıları, şanlı geçmişleri, geniş ve dikkate değer görev süreleri ve karşılaştırılabilir başarıları nedeniyle tarihe kaydedilmiştir. Bununla birlikte, Romalıların bakış açısından, bazı lejyonlar kötü ünlenmeleri nedeniyle itibarsız kabul edilmişlerdir. Roma tarihinin en onur kırıcı yenilgilerinden biri olarak kabul edilen MS 9 yılındaki Varus (Teutoburg Ormanı) Muharebesi sırasında kaybedilen üç lejyona atıfta bulunan "şanssız üçlüyü" anmak yerinde olacaktır.
Octavian'ın "şanssız üçlüyü" MÖ 41 yılında Sextus Pompeius'un Sicilya üzerindeki kontrolüne son vermek amacıyla kurmuş olması muhtemeldir. Daha sonra, Octavian (daha sonra Augustus)'ın Marcus Antonius'a karşı giriştiği ve Aktium'daki zaferle sonuçlanan çatışmaya katıldılar. Ne yazık ki, birliklerin isimlendirilmesi tarihin kayıtlarında kaybolmuştur. Eldeki bilgiler bu birliklerin talihsiz sonuçlarına işaret etmektedir.
MS 6'da, On Yedinci, On Sekizinci ve On Dokuzuncu olarak bilinen Roma lejyonları, yeni kazanılan Cermanya (Germania) topraklarının istikrarını ve korunmasını sağlamak amacıyla Ren bölgesine konuşlandırıldı. Üç yıllık bir sürenin ardından, Cherusci kabilesinin ayaklanmasını bastırma girişimi sırasında, lejyonlar beklenmedik bir şekilde saldırıya uğradı ve bugün Teutoburg Ormanı Muharebesi olarak bilinen savaşta tamamen yok edildi. Komutan ve vali Publius Quintilius Varus'un ölümü de bu çatışma sırasında gerçekleşmiştir.
Tiberius döneminde Germanicus ve Caligula tarafından üç kartal sancağının geri alınması iyi bilinen tarihi bir olaydır. Ancak lejyoner amblemlerinin nerede olduğu bilinmemektedir. . Buna ek olarak, üç lejyon resmi Roma ordusu kayıtlarından silinmiş ve daha sonra sayısal tanımlamaları asla eski haline getirilmemiştir.
