Bir dahaki sefere birisi 10 yıllık bir filme "oldukça eski" ya da 1950'lere "çooook uzun zaman önce" dediğinde, elinizi kaldırıp "Aslında" demekten çekinmeyin ve Dünya'yı 4,5 milyar yaşında olarak tanımlamaya devam edin. Ya da tüm evreni 13,8 milyar yaşında olarak tanımlayın. Başka bir deyişle, buraya gelmek çok ama çok uzun zaman aldı. Carnegie Doğa Tarihi Müzesi, Dünya'nın tüm tarihini 24 saate sıkıştırdığında, yaşamın sabah 5'te, omurgasızların sabah 8'de ve 20'den fazla insan türünün gece yarısından bir saniye önce ortaya çıktığını söylüyor.
Gezegenimizin 4,5 milyar yıllık yaşam döngüsünü gerçekten uzun süre dayanan bir malzeme sayesinde takip edebiliyoruz: Kaya. Jeolojiden başlayarak paleocoğrafya (eski yeryüzü oluşumları), paleontoloji (eski yaşam formları), paleoekoloji (eski ekosistemler) ve paleoklimatoloji (eski iklimler) disiplinlerini de ekleyerek Dünya tarihinin resmini oluşturabiliriz.
Dünya'nın yaşamı boyunca geçirdiği tüm değişimler arasında, araştırmacılar 1,8 milyar ila 750 milyon yıl önceki dönemi oldukça olaysız olarak değerlendiriyor. Her şey istikrarlıydı – çok istikrarlıydı – ve pek bir şey olmadı. Bu yüzden paleontolog Martin Brasier akılda kalıcı terimi olan "sıkıcı milyar "ı icat etti. Ancak The Conversation'ın söylediği gibi, sıkıcı milyar sıkıcı olmaktan çok uzaktı. Okyanus yaşamıyla dolu bir dönemdi ve bildiğimiz yaşamın gelişimi için kesinlikle kritik bir öneme sahipti.
Dünya'nın Kaynayan Yahnisini Beklerken
"Dünya tarihinde hiçbir zaman bu kadar az şey, bu kadar uzun süre bu kadar çok şeyin başına gelmemiştir." Hayır, bu söz topal ördek bir başkanın dönemine ya da yanlış bir şekilde "Karanlık Çağlar" olarak adlandırılan döneme atıfta bulunmuyor. II. Dünya Savaşı'nda İngiltere ve Almanya arasında 1940 yılında gerçekleşen bir hava muharebesinden bahseden Winston Churchill'in sözünün değiştirilmiş bir versiyonu. Paleontolog Martin Brasier bu ifadeyi alıp Dünya'nın "sıkıcı milyarı "na indirgedi. Doğru olsun ya da olmasın, bu fikir tuttu.
Peki bu kadar uzun bir zaman dilimi neden sıkıcı olarak kabul edildi? Dünya yaklaşık bir milyar yıl boyunca kaynayan dev bir yahni fıçısı gibiydi. Gezegenin çekirdeği soğumuştu ve üstteki sıvının – okyanus – süzülüp gelişmiş yaşam için uygun rafine kimyasal güzelliğe dönüşmesi için zamana ihtiyacı vardı. O zamanlar Dünya'nın okyanusları neredeyse sıfır oksijen içeren, sülfür ve demir açısından zengin, pis kokulu fıçılardı.
İlk hayvan hücreleri – ökaryotlar – çoktan evrimleşmişti ve suyun içinde takılıyorlardı. Dışarıdan bakanlar için bu durum oldukça olaysız görünüyordu. Ancak okyanusun içinde, derin ve yoğun moleküler değişimler alglerin büyümesine ve sonuç olarak gezegende devrim yaratacak oksijenin oluşmasına neden oluyordu.
Süperkıta Döngüsü
İnsanlar Dünya'nın süper kıtası Pangea'yı (300 ila 200 milyon yıl önce) duymuş olabilirler, ancak bunun Vaalbara, Ur, Kenorlan, Colombia, Rodinia, Pannotia'dan önce gelen toplam yedi süper kıtanın yalnızca en sonuncusu olduğunu fark etmeyebilirler. Kıtasal sürüklenme, yaşam tek hücreli organizmalardan bizim gibi hominidlere kadar evrimleştikçe, Dünya'nın kabuğunun dev parçalarını gezegenin yüzeyi boyunca ileri geri, yakınlaşarak ve uzaklaşarak taşımıştır.
Sıkıcı milyarın sonundan başlayarak yaklaşık 750 milyon yıl önce, ilk kabuklar 540 milyon yıl önce ve ilk kara bitkileri 430 milyon yıl önce ortaya çıktı. Dinozorlar yaklaşık 220 milyon yıl önce, yani ilk çiçeklerden tam 100 milyon yıl önce ortaya çıkmıştır. Çimenler 35 milyon yıl öncesine kadar var olmamıştı bile.
Yani eğer Dünya'nın sıkıcı bir milyarı dinozor kavgalarıyla dolu değilse, çok daha kritik bir şeyin gelişmesine izin vermiştir: Algler. Algler, Dünya'nın tüm besin ağının belkemiği ve bitki ile hayvan arasındaki evrimsel bir bağlantı noktasıdır. Algler aynı zamanda Dünya'nın oksijeninin çoğunu üretir. Bir milyar yıl boyunca Dünya'nın atmosferini dönüştürdü ve yaşamın bugün gördüğümüz tüm çeşitli formlara ayrıldığı Kambriyen devriminin yolunu açtı. O olmasaydı, Dünya çok daha sıkıcı olurdu.
Fırtına Öncesi İstikrar
Pek çok bilim insanı 1,8 milyar ila 750 milyon yıl önceki dönemin "sıkıcı" olarak adlandırılmasına karşı çıktı. Örneğin 2020 yılında İskoçya'daki Aberdeen Üniversitesi'nden araştırmacılar, Dünya'nın bu dönemde beklenenden daha önce buzullarla kaplı olduğuna dair kanıtlar keşfetti. Sıkıcı milyar yıl boyunca İskoçya, şu anda Güney Afrika'nın bulunduğu yerde, buzulların şu anda imkansız olduğu bir enlemdeydi.
Buzullar, tektonik plakalar çarpıştıkça, dağlar çöktükçe ve okyanus ile kara arasındaki elementler karıştıkça, sıkıcı milyarın istikrarının bozulmasında ayrılmaz bir rol oynamış olabilir. Bu zaman dilimi – yaklaşık 700 milyon yıl önce – muhtemelen Dünya'nın ilkel okyanusunda mayalanmakta olan birçok farklı yaşam varyasyonunun yükselişine ve düşüşüne tanık oldu.
Dünya milyarlarca yıllık büyük ve şiddetli faaliyet durgunluğuna girmeden hemen önce, bahsettiğimiz gibi ilk ökaryotları üretti. Ökaryotlar – bakteriler gibi prokaryotların aksine – günümüzdeki tüm bitkileri, hayvanları ve mantarları oluşturan aynı tür hücrelerdir. Ökaryotik hücreler, DNA barındıran çekirdekler ve enerji üreten mitokondriler gibi zarları olan yapılarla doludur. Ökaryotik hücreler olmadan ağaçlar, köpekler, elmalar veya insanlar gibi çok hücreli organizmalar var olamazdı.
Dünya sıkıcı milyar yılına girdiğinde şanslı olduğumuzu düşünmek mantıksız değil. Okyanusun kaynamaya devam ettiği böylesine uzun bir istikrar dönemi olmasaydı, sadece algler değil, o zamandan bu yana tüm çok hücreli yaşam evrimleşemeyebilirdi.
