Evet, ilk ampul Thomas Edison tarafından icat edilmiş olabilir. Ancak bu ürünleri çok daha geniş bir kitleye ulaştırabilmenin yolunu bulan iki yenilikçi isim daha var ve ne yazık ki yeterince saygı gösterilmedi. Hep beraber, bu harika üç beynin rekabetçi yapıları, elektrik teknolojisinde ve modern yaşamlarımızda inanılmaz ilerlemeler sağladı.
Thomas Edison'dan çok daha az kitlelerce bilinen bu mucitler George Westinghouse ve Nikola Tesla idi. Westinghouse tanınmış bir mucit, Tesla ise farklı fikirlerle motive olmuş bir Sırp mühendisti. İlk milenyum kuşağının lüks insan yapımı lambaların etrafında dolaşmalarından yüz yılı aşkın bir süre önce, bu üç arzulu adam benzersiz bir elektrik teknolojisi için sıkı sıkıya rekabet içindeydi.
Modern tarihteki yeri çarpıcı derecede önemli olan Nikola Tesla'nin eidetik bir hafızası vardı. Bu nedenle icatlarını bir kağıda çizmeden önce kolaylıkla zihninde yaratır ve geliştirirdi. Dolayısıyla çizim yapmak için çok az zaman ayırdığı için çalışma yöntemi diğer iki rakibinden daha etkiliydi.
Aşırı Rekabet Etkili Sonuçlar Doğurur
Üç isim bir konuda aynı amacı paylaşıyordu: Elektrik "evrenini" geliştirmek, insan ırkını ileriye taşımayı ifade ediyordu. Fakat üzerinde hemfikir olmadıkları şey, bunun hangi yöntemle yapılacağıydı.
Hedefleri elektriği kentlere daha geniş çaplı olarak getirmekti ve Thomas Edison bunu yapmanın en doğru yolunun doğrusal akım (DC) kullanmaktan geçtiğini düşündü. Tam aksi şekilde, George Washington bunun için alternatif akım (AC) kullanılmasının gerektiğine inanıyordu.
ABD Enerji Bakanlığı (US Department of Energy) da kendi sayfasında, fizik diline hakim olmayanlar için AC ve DC kavramlarını kısaca açıklamış. Basit olarak, doğrusal akım elektriği bir yönde çalıştırırken, alternatif akım bir transformatör kullanarak iki yönde – ileri ve geri – çalıştırır.
Ancak doğrusal akım yönteminde bir zayıf zincir halkası tespit edildi: Buna göre elektrik ne kadar uzağa giderse, o kadar fazla enerji kaybediyor. Empires of Light: Edison, Tesla, Westinghouse, and the Race to Electrify the World kitabının yazarı Jill Jonnes, alternatif akımın transformatörler kullanarak uzun mesafeler yol alma yeteneğinden dolayı şüphesiz üstün olduğunu belirtmektedir.
Edison, doğrusal akım sistemlerine bir motor dahil edilerek tasarımdan gelen zayıflıkları telafi edeceğini biliyor olsa da, aslında aklındaki makineyi inşa etmesi gerekiyordu. Edison ve Tesla kısa bir süre için bir motor tasarlamak için ortaklık yaptılar. Fakat Tesla, DC kullanan elektrikten ziyade AC tarzı elektriği geliştirmeye yönelik bir motor yapmakla ilgileniyordu. Bu nedenle fikir ayrılığı yaşadılar.
Tesla'nın Edison'ınkilerle çatışmıştı. Fakat toplumla da çatışıyordu. Tesla'nın fikirleri insanların beklentileri, istekleri ve ihtiyaçları ile henüz uyumlu değildi. Çünkü zihin yapısı ve düşünceleri zamanının çok ötesindeydi. Bu durum ne yazık ki onu genel olarak "başarısızmış" gibi gösterdi.
Tesla'nın çalışmalarının büyük bölümü, hareketli görüntüleri ve sesleri kablosuz olarak iletecek bir sistem tasarlamayı içeriyordu. Bu şu an herkesin zihninde televizyon ve radyo olarak oluşacaktır. Zaten araştırmacı yazar Marc Seifer'ın kitabı Wizard: The Life and Times of Nikola Tesla'da da, insanların günümüzdeki karmaşık kitle iletişim araçlarını Tesla'ya borçlu olduğu açıkça belirtiliyor.
Edison'ın Ahlaksız Engelleme Çabaları
Tesla, toplumun idrak edebileceğinden çok daha ileri bir şekilde yenilik peşindeyken, Edison doğrusal akıma gözlerini dikmişti – AC elektriğin sıkıntılı olduğuna ikna oldu, çünkü eksiksiz çalışması için daha yüksek akımlar istiyordu. AC elektriğine yönelik samimi uyarılarıyla bilindi ve AC'nin insanları öldürmekten sorumlu tutulabileceğini öne sürdü.
New York Eyalet komisyonu 1800'lerin sonlarında mahkumları asarak idam etmek yerine alternatif teknikler arıyordu. Komisyondan bir üye Edison ile yakınlaştı. Ölüm cezasını desteklemese de, ateşli rakiplerinin itibarını sarsmak onun daima önceliği olmuştu.
Sonuç olarak, Edison insanları idam etmek için AC yönteminin kullanılmasını önerdi. Daha sonra çabalarını AC elektriğin bir insanı öldürebileceği fikrini daha da kusursuzlaştırmaya yönlendirdi. AC sistemilerinin DC sistemlerden daha tehlikeli olduğunu göstermek için, Westinghouse'un rakiplerinden Harold Brown ile ortaklık kurdu.
İkisi beraber, AC jeneratörleri kullanarak bir elektrikli idam sandalyesi geliştirdiler. Bu sandalyeyi William Kemmler üzerinde test edeceklerdi. Bu kişi karısını öldürmekten idam cezası almıştı. Ancak tam 17 saniye boyunca Kemmler'e verilen AC elektrik onu öldüremedi. İkinci defa işlemi tekrarladıklarında Kemmler yanarak, tam dört dakika sonra öldü. Thomas Edison'ın etik dışı ahlaksız girişimlerine rağmen, Westinghouse ve Tesla, kendi teknolojilerinin bu şekilde tanıtılmasından etkilenmeden, çalışmalarına devam ettiler.
Tüm insanlık için elektrik
Tesla henüz birkaç sene önce, AC motor tasarımını patenti satın almış olan Westinghouse'a getirmişti. Sonraki planları AC teknolojisini ticareti zemine oturtmaktı. Bu noktada AC yönteminde çalışan bir motor bir kez kurulduktan sonra, AC elektriğin daha gelişmiş bir teknoloji olduğuyla ilgili hiçbir soru işareti kalmadı.
Westinghouse'un şirketi 1893'te bütün ülkeyi elektrikle donatma imkanını elde etti. Bundan kısa zaman önce, Niagara Şelaleleri'ne AC jeneratörler yerleştirmiş ve böylece ilk hidroelektrik santrali kurmuşlardı.
Bütün bunlar geniş ölçüde şüphesiz Nikola Tesla'nın zamanın ötesindeki fikirleri sayesinde gerçekleşti. Ne acıdır ki, dizaynları yeterince itibar görmedi ve Edison, ampülü yapan kişi olarak tarihe adını yazdırdı.
Bu iki kişi arasındaki en ayırt edici fark maddi güçleriydi. Kısacası söylemek gerekirse, Edison'ın çok parası vardı. Çünkü bu işlerle ilgilenmeden önce de patentleri vardı. Fakat Tesla kesinlikle parasız birisiydi. Edison, halihazırda patentlenmiş ürünleri satın alarak, daha doğru pazarlamayla satmayı başardı. Tesla birikimlerini kaybettikten sonra, çalışmaları için yeterince saygınlık elde edemeden yaşamını yitirdi. Eğer Elon Musk, Tesla isminde bir şirket kurmasaydı, kimse merak edip araştırma çabasına girmeyecekti.
Birkaç sene önce yapılan The Current War filmi sayesinde birçok tarihsel yanlışlık düzeltiliyor. Bugün artık insanlar, hem Tesla hem de Westinghouse'un dünyamıza yaptığı katkıları daha fazla merak ederek araştırmalılar.
