Birkaç tür hariç bakteriler gözle görünemeyecek kadar küçük canlılar olarak kabul edilir ve uzun yıllar böyle öğretildiler. Ancak biyologlar tek bir hücresi 2 cm uzunluğunda olan şimdiye dek rastlanan en büyük bakteriyi keşfettiler. Çıplak gözle görülebilen bu yeni bakteri türünün sıra dışı özellikleri onu insanlardaki gibi karmaşık hücrelerin evriminde aranan kayıp halka yapıyor.
Çoğu bakteri türünün boyu 1-5 mikrometre arasındadır ve bugüne dek keşfedilen en büyük bakteri 750 mikrometre yani 0,75 mm ile Thiomargarita namibiensis olmuştur. Ancak yeni tanımlanan bu bakteri türü diğer bakterileri cüce kılıyor: Ortalama uzunluğu 9.000 mikrometre yani 0,9 cm ve en büyük örneği 2 cm'ye ulaşır. Yani tek bir hücresi sinekten daha uzun. Mikroorganizmaların çoğundan yaklaşık 5.000 kat daha büyük.
Dev Su Kesesi
Bu devasa büyüklüğü, büyük bakterilerin ne denli iri yarı olabileceğine dair kabul gören bilimsel anlayışı sarstı. Konu bakterilerin boyutu olduğunda çevrelerinden aldıkları moleküllerin vücutta yol alabildiği uzaklık büyüklüklerini belirler. Aldıkları besinler zarlarından içeri yolculuk edemiyor ve toksinler de bunun tersi yolculuğu yapamıyorsa organizma fazla büyük olamaz.
Peki, Thiomargarita magnifica adı verilen bu yeni dev bakteri türü nasıl bu denli büyük olabildi? Bu bakteride gövde hacminin %70'ten fazlasını oluşturan ve hücresel içeriğini dış zara doğru iten suyla dolu bir kese vardır. Böylece yaşamsal molekülleri tüm gövdesi boyunca taşıması gerekmez.
Önceki en büyük bakteri olma onuruna sahip T. namibiensis gibi türlerin diğer tüm bakterilerden daha fazla büyümesini sağlayan mekanizma da buydu. Sülfür yiyen T. namibiensis ile olan bu yapısal benzerliği nedeniyle bilim insanları yeni türe Thiomargarita magnifica adını verdiler (Thiomargarita "sülfür inci" anlamına geliyor ve aldığı ışığı saçarak hücreye inci gibi parlaklık veren mikroskobik kükürt taneciklerine işaret eder). Yapısal benzerliğin yanında genetik analiz de yeni türün T. namibiensis ile aynı cins olduğunu gösteriyor. Yine de ondan 50 kat daha büyük.
Diğer Bakterilerden Farklı
T. magnifica bakterisi ilk kez yaklaşık 10 yıl önce Karayipler'deki Grande-Terre adasındaki bir bataklıkta keşfedildi. Çürümekte olan mangrov yapraklarının üzerinde büyüyen beyaz filamentler (iplik benzeri hücre iskeleti elemanı) halinde bulundu. Ne var ki dünyanın en büyük bakterisini keşfeden deniz biyoloğu Olivier Gros bulduğu şeyin bakteri olduğunu fark etmedi. Bu tanımlama sonraki analizlerle bugün ortaya çıkmıştır.
T. magnifica'yı ilginç kılan tek nokta bir bakteri için devasa olan fiziksel boyutu değil. Genetik analizler genomunun 11.000 gen ve 11 milyon baz içermesiyle çoğu bakterinden üç kat büyük olduğunu göstermiştir. Bakterinin genomundaki bazı diziler yarım milyondan fazla kopya içermesiyle kendini şaşırtıcı oranda yineler.
İlginçlikler burada bitmiyor. Bakterinin DNA'sı bir zar kesesiyle çevrilidir ve bakterilerin DNA'sı normalde hücre içinde serbestçe yüzer. Bu özellik bir bakteriye değil daha karmaşık yaşam formlarına özgü olmasıyla bilim insanlarını şaşırtıyor ve bakteriyi diğer bakteriler ve prokaryotlardan ayırıyor. Keşif, iki ana yaşam biçimi olan prokaryotlar ile ökaryotlar arasındaki çizgiyi belirsiz hale getirdi.
Kaynaklar: