Grönland ve Kanada Arasında Yeni Bir Mikrokıta Keşfedildi

Tam olarak yarılmamış ve su altında kalmış bir mikrokıta, kendisini doğuran tektonik değişimlerin başlamasından on milyonlarca yıl sonra fark edildi

Yazar Burcu Kara
Grönland'ın batısındaki Davis Boğazı
Grönland'ın batısındaki Davis Boğazı kıyısı. Görsel: Algkalv/Wikimedia, CC BY-SA 3.0

Grönland'ın batısındaki Davis Boğazı, yaklaşık 58 milyon yıl önce tam olarak oluşmamış neredeyse bir kıtanın uzun süredir kayıp olan bir parçasını barındırıyor.

Mikrokıtaların nasıl doğduğunu anlamak, depremler sırasında felaketlerin önlenmesine yardımcı olabilir.

Yeni tespit edilen mikro kıta, Kanada ile Grönland arasında Davis Boğazı'nı oluşturan tektonik levha sınırında yer almaktadır. Bu boğaz Labrador Denizi ile Baffin Körfezini birbirine bağlamaktadır.

Bilim insanları Grönland'ın batı kıyısındaki okyanusta Davis Boğazı proto-mikrokıtası olarak adlandırılan yaklaşık 400 km uzunluğunda 19-24 kilometre kalınlığında bir kıta kabuğu parçası tespit etti.

Mikro kıtanın oluşumuna ilişkin bir çalışma Gondwana Research dergisinde yayımlandı.

Jeologlar, proto-mikrokıtanın oluşumuna yol açan ve yaklaşık 30 milyon yıl süren levha tektoniği hareketlerinin bir rekonstrüksiyonunu oluşturdular.

Labrador Denizi Baffin Korfezi ve Davis Bogazinin Paleojen boyunca evriminin sematik gosterimi
Labrador Denizi, Baffin Körfezi ve Davis Boğazı'nın Paleojen boyunca evriminin şematik gösterimi. Kısaltmalar: Ungava Öncesi Dönüşüm Marjini (Pre-UTM), Davis Boğazı proto-mikrokıtası (DSPM), Ungava Kırılma Bölgesi (UFZ). Kaynak: Longley ve ark. 2024.

Proto-mikrokıtalar yazarlar tarafından "büyük kıtalardan daha ince bir kıtasal litosfer bölgesi ile ayrılan nispeten kalın kıtasal litosferin ilgili bölgeleri" olarak tanımlanmaktadır. Litosfer basitçe gezegenimizin sert, kayalık dış kabuğunu ifade eder.

Yazarlar bu oluşumun kabuk üzerinde kıtasal şerit gibi başka bir özellik olduğunu göz ardı etmektedirler.

Kanada ve Grönland arasındaki ilk yarılma yaklaşık 118 milyon yıl önce başladı. Deniz tabanı yayılması yaklaşık 61 milyon yıl önce başladı ve Davis Boğazı'nı oluşturmak için yaklaşık 33 milyon yıl önce durdu.

Bilim insanları, yaklaşık 58 ila 49 milyon yıl önce Kanada ve Grönland arasındaki deniz tabanı yayılmasının kuzeydoğu-güneybatıdan kuzey-güneye kaydığını söylüyor. Bu da Davis Boğazı proto-mikro kıtasını ikiye ayırdı. Bu deniz tabanı yayılması Grönland'ın kuzeydeki Ellesmere Adası ile çarpışmasıyla durdu.

Kanada ve Gronland arasindaki levha tektonik evrimi modeli
Kanada ve Grönland arasındaki levha tektonik evrimi modeli, Davis Boğazı proto-mikrokıtasının (DSPM) konumunu tanımlamanın yanı sıra Orta Atlas okyanus ortası sırtı boyunca dönüşüm faylarının yerini ve kıtasal kabuk kalınlıklarını gösterir. Kaynak: Longley ve ark. 2024.

Araştırma, İzlanda'nın kuzeydoğusundaki Jan Mayen mikrokıtası, Tazmanya'nın güneydoğusundaki Doğu Tasman yükselmesi ve Batı Avustralya kıyılarındaki Gulden Draak Knoll da dahil olmak üzere dünyadaki diğer mikrokıtaların nasıl oluştuğunu anlamak için kullanılabilir.

İngiltere'deki Derby Üniversitesi'nden Dr. Jordan Phethean Phys.org'daki makalesinde, "Bu mikrokıtaların nasıl oluştuğunun daha iyi bilinmesi, araştırmacıların levha tektoniğinin Dünya'da nasıl işlediğini anlamalarına olanak tanıyarak, levha tektoniği tehlikelerinin azaltılması ve yeni kaynakların keşfedilmesi için yararlı sonuçlar doğuracaktır" diyor.