HDR nedir bundan bahsedelim. Oyun, film ve grafikler için Windows 10'a gelen yüksek dinamik aralık (HDR) hakkında son zamanlarda pek çok şey duyuyoruz. İçerikler şu anda yeterince zengin değil ve HDR'ı çalıştırmak kimileri için hala karmaşık. Ancak video ve fotoğraf düzenliyor; hem Netflix izlemekten hem de oyun oynamaktan hoşlanıyorsanız, bir HDR monitör satın almak oldukça iyi bir fikir olabilir. Yine de özellik Windows 10'da hala tam anlamıyla geniş kitlelere yayılmaya hazır değil; zira kurulum süreci henüz o pratikliğe ulaşmadı.
HDR Ne İşe Yarar?
HDR bir görüntünün daha zengin, daha renkli görünmesini sağlar. Loş ışıklı veya parlak dış mekan sahnelerinde daha fazla detayı görmenize olanak tanırken, sahnenin hem gölgeli hem de açık tonlu noktalarındaki ayrıntıyı artırır. Sonuç olarak daha fazla renk, kontrast ve çok daha fazla parlaklık sunar. Birçok sinema sever HDR'ın, görüntüyü 4K'nın sunduğu ekstra çözünürlükten daha fazla geliştirdiğini düşünüyor.
Bir filmi SDR'da (standart çözünürlükte) izlerken, bir oyuncunun arkasındaki penceredeki parlak ışık beyaz bir leke gibi görünebilir. HDR'da ise aynı sahnede bulutlar, dağlar ve daha fazlasını görebilirsiniz. Renkler daha parlak ve daha doygun hale gelirken, renkler arasındaki geçişler de pürüzsüz bir hal alacaktır. HDR maksimum 60 fps hızında çalışır. Bu da oyun oynarken karelerin yeterince akıcı görünmesi için yeterlidir.
HDR Türleri
Video dünyasında, HDR'ın farklı çeşitleri vardır. Bunlar özellikle Dolby Vision, HDR10+ ve en temel versiyon olan HDR10 olarak sıralanır. PC oyunları şimdilik biraz daha düşük performans veren ancak daha fazla kontrast ve renk sunan HDR10 ile sınırlı. En iyi HDR'ın hangisi olduğunu söylemek için daha güzel görsellere mi yoksa daha akıcı oyun deneyimine mi önem verdiğinizi seçmeniz gerek.
Bir hatırlatma olarak, VESA bir süre önce DisplayHDR sertifikasını tanıttı. Bu sertifika yalnızca BT.709 gamının yüzde 95'inde, 8 bit renkte bazı minimum standartları karşılayan ve 400 nit parlaklık sunan ekranlara veriliyor. Ancak bu sertifikayı karşılamayan monitörlerin hala birçok kullanıcı için yeterli olduğu söylenebilir.
TV'de HDR içerik oynatmak oldukça kolay: İhtiyacınız olan tek şey uyumlu bir TV ve Blu-Ray oynatıcı olacak. Netflix'e göre HDR dizi ve film izlemek için 25 Mbps gibi hızlı bir internet bağlantısı kesinlikle şart. Diğer taraftan Sony PlayStation 4 Pro veya Xbox One X'iniz varsa, HDR oyunları çalıştırmak için gerekli özelliklerin çoğuna sahipsiniz demektir.
Windows 10 PC'de HDR çalıştırmak ise biraz daha zor. Masaüstünüzdeki veya dizüstü bilgisayarınızdaki tüm bileşenlerin; CPU, GPU ve monitör veya TV dahil olmak üzere HDR uyumlu olması gerekiyor. Windows 10'un en doğru sürümüne sahip olmanız ve ayarları doğru şekilde seçmeniz gerek. HDR Netflix desteği Windows 10'a henüz geçtiğimiz yıl geldi. O nedenle HDR dünyasında işlerin biraz hızlı değiştiğini belirtelim:
- Windows 10 Fall Creators güncellemesi veya üstü
- Windows 10 HEVC medya uzantısı
- 4K ve HDR akışını destekleyen Netflix çoklu ekran planı
- Microsoft Edge (evet) veya Windows 10 Netflix uygulaması
- HDR YouTube akışı için Chrome veya Edge tarayıcı
- En az 25 Mbps internet bağlantı hızı
- HDCP 2.2 özelliğine sahip 4K ekran
- HDCP 2.2 sertifikalı kablo
- HDCP 2.2 ve 4K özellikli bağlantı yuvası (HDMI 2.0, DisplayPort 1.4 veya USB-C)
- HDR destekli ayrık veya tümleşik GPU (PlayReady 3.0 ve HDCP 2.2 çıkışı)
- Uyumlu grafik sürücüsü
Windows 10'da en üst düzey HDR keyfine 10 bit (1 milyar) renk, 4K (3,840 x 2,160) çözünürlük ve 60 fps RGB (4:4:4) video ile ulaşılıyor. Böyle bir videonun çalışması içinse daha pahalı bir PC ve kesinlikle daha pahalı 10 bitlik bir monitör gerekiyor. İkincisi için, renkleri 10-bit'e çeviren 8 bitlik bir monitör de kullanabilirsiniz. Buna aynı zamanda frame-rate control veya kare hızı kontrolü adı veriliyor.
HDR Destekli Donanımlar
Intel, entegre HD grafiklere sahip 7. nesil Kaby Lake CPU'ları ile HDR'ı destekleyen ilk marka oldu. Bu kuşaktan veya daha yeni nesilden herhangi bir işlemciyle HDR YouTube videolarını, Netflix ve Blu-Ray filmleri izleyebilirsiniz. Bununla birlikte, dizüstü veya masaüstü bilgisayarınızda uygun BIOS'a ve diğer donanımlara da sahip olmanız şart.
Birçok oyunu HDR'da oynamak için güçlü bir grafik kartı gerekiyor. NVIDIA, HDR'ı 900 serisi Maxwell GPU'ları ile desteklemeye başladı; HDR desteğine sahip en ucuz grafik kartı GeForce GTX 960'dır. HDR'ın sisteminizi epey yorabileceğini göz önünde bulundurarak, daha modern bir 10 veya 20 serisi GPU satın almayı düşünebilirsiniz. AMD, Vega Ryzen APU'larına ve en yeni Polaris ve Vega GPU'larına tam HDR desteği ekledi. Bununla beraber özelliği destekleyen donanım ve oyunların sayısı da hızlı bir şekilde arttı.
Pek çok modern dizüstü bilgisayar gerekli dahili donanıma sahip olmasına rağmen, neredeyse hiçbir dizüstünün ekranı HDR uyumlu değildir (CES 2019'da gördüğümüz yeni örnek dışında). Bu nedenle, harici bir HDR monitör veya TV kullanmak şart. Örneğin 4K HDR uyumlu monitör BenQ EW3270U ve gerçek 10 bit destekli SW271 bunlardan biri.
Microsoft, 2017'de Fall Creators güncellemesi ile Windows 10'a tam HDR desteği ekledi. İlk başta, standart tüm içerikler (yani, tarayıcılar ve hemen hemen her şey) çok parlak veya soluk göründüğünden çok kullanışlı değildi. Daha sonraki güncellemeler ile SDR içerikler için parlaklık kontrolü sunuldu ve özellik, günlük kullanım için daha pratik hale getirildi. Kullanıcılar geçtiğimiz yıl Windows 10 HDR güncellemesini yüklemelerine rağmen YouTube HDR veya Netflix HDR içeriklerini oynatmada sıkıntı yaşadılar. Bu sorun şimdi neredeyse ortadan kalktı.
Tüketici odaklı oyun dizüstülerinin çoğu, ayrık NVIDIA veya AMD GPU'lara ve tümleşik Intel HD grafiklere sahip. Gigabyte dizüstü bilgisayarlarında daha az güç tüketimi için Optimus adında bir özelliği sunuyor. Gerektiğinde Nvidia grafik kartı ile Intel grafik birimi arasında otomatik geçiş yapabiliyor. Ancak, Gigabyte mühendislerine göre Optimus, HDR ile çalışırken problem yaratabilir. O nedenle özellik açıkken Optimus'u kapatmakta yarar var.
HDR Kablo Desteği
Hangi bağlantı kablolarının bu özelliği desteklediğini bilmek önemli. DisplayPort 1.4 üzerinden 10 bit renk alınabiliyor. HDMI 2.0 ve USB-C ise şu anda 4K 60 fps'te 8 bit renk ile sınırlı. 4K, 10 bit, 60 fps ve tam RGB bir video 25 Gbps civarında kablo bağlantı hızı gerektiriyor. HDMI 2.0 hızı maksimum 18 Gbps ile sınırlı. NVIDIA'nın en yeni RTX kartları HDMI 2.0b'yi destekliyor, ancak bu standart versiyonla aynı maksimum hıza sahip.
| HDR video standardı | Gereken hız | HDMI 2.0 | DisplayPort 1.4 | USB Type-C alt DP |
| 4K 30 fps RGB 10-bit | 11.14 Gbps | ✔ | ✔ | ✔ |
| 4K 60 fps 4:2:2 RGB 10-bit | 17.82 Gbps | X | ✔ | ✔ |
| 4K 60 fps RGB 8-bit | 17.82 Gbps | ✔ | ✔ | ✔ |
| 4K 60 fps RGB 10-bit | 22.28 Gbps | X | ✔ | ✔ |
Bunun için kullanılabilecek en iyi kablo seçeneği, özellikle yeni nesil grafik kartları için, DisplayPort – USB Type-C dönüştürücü olarak görünüyor. Bu özellikle dizüstülerde standart halini almaya başladı. USB Type-C alt. DP modunda Type-C'deki dört yüksek hızlı hat Display Port için kullanılmaya başlıyor. Her hat 8.1 Gbps hızında veri gönderebiliyor. Eğer monitör DisplayPort 1.4 destekliyorsa, dört hat için bu 32 Gbps hız demek. 25.6 Gbps kadarı ise yeterli olacak.
2017'nin sonlarında yayınlanan Fall Creators güncellemesi ile Windows 10 artık HDR'ı otomatik olarak tanımaya başladı. Örneğin, BenQ SW271 gibi bir monitörde "HDR ve WCG" ayarını Açık hale getirmek HDR'ın çalışmaya başlaması için yeterli oluyor.
HDR Destekli Uygulamalar
HDR'ı çalıştırmayı deneyen hemen herkes ilk seferde başarısız olduğunu düşünür. Çünkü bu uygulamalarda dikkat edilmesi gereken bazı püf noktalar var. YouTube'taki HDR içeriklerini çalıştırmak kolay. Ancak birçokları için daha önemli olan şey Stranger Things ve Altered Carbon gibi Netflix dizileri. Bu dizileri 4K HDR'da açmak için Chrome veya Firefox'u değil Edge tarayıcısını kullanmak gerekiyor. Diğer taraftan YouTube HDR için durum bunun tam tersi. Standartın hala oturmadığına dair güzel bir örnek.
Netflix HDR'ın çalışmasını sağlamak için HEVC kodeklerini kurmak, Edge tarayıcısını güncellemek, Microsoft'un UAP Netflix uygulamasını kurmak ve HDR'ı etkinleştirmek yapılması gereken işlemler arasında yer alıyor. Tüm bu uzun adımların ardından birçokları için Netflix'i HDR'sız izlemek artık imkansız hale gelir. DisplayHDR ve Microsoft gibi platformların desteği standardın yerleşmesi adına önemli.
Netflix'in ardından sırada HDR oyunlar var. Hitman 2, Shadow of the Tomb Raider ve Assassin's Creed: Odyssey, Steam'de bu özelliği destekleyen oyunlar arasında. Oyunları HDR'da açmak Netflix'e kıyasla çok daha basit. Bunda belki de Steam arayüzünün başarısı fazla. 4K HDR içerikleri oynatmak için NVIDIA GTX 1070'den daha fazlası gerekiyor. Bu kart yalnızca 1440p ve 1080p için uygun. Diğer taraftan GTX 1080 ile daha düzgün bir 4K deneyimi elde etmek mümkün.
YouTube'daki içerikler biraz yanıltıcı olabilir. Zira videolar genellikle çarpıcı biçimde doygun renkler ve parlak görsellerle hazırlanıyor. En iyi seçenek aynı videoları özellik açık ve kapalıyken görmek. Zira o zaman HDR'ın aslında 4K'dan daha önemli olduğu anlaşılabiliyor. En azından oyunlar ve videolar için böyle.
Netflix'te ise SDR ile HDR arasındaki farkı görmek neredeyse imkansız. Ancak nereye bakacağınızı biliyorsanız bu durum değişebilir. Avantaj karanlık sahnelerde ortaya çıkıyor. Zira HDR'ın özelliği daha fazla ayrıntı göstermesidir. Bu da ışıklandırma ve sinematografiyi takdir etmeyi kolaylaştırır. Parlak ve kontrastı yüksek dış mekan sahneleri neler olup bittiğini görmeyi kolaylaştırıyor. Ancak NVIDIA'nın ışın izleme (ray tracing) özelliği ile birlikte açıldığında performansı ciddi oranda etkilediğini belirtmek gerek. Neyse ki NVIDIA, DLSS gibi çözümleriyle bu sorunu aşmayı planlıyor.
Sonuçlar
HDR, TV'lerde çok az sorunla çalışıyor ve görüntüde 4K veya 8K'dan daha büyük fark yaratıyor. Aynı şeyi PC'ler kurulumu için söylemek zor. Kurulum hala pratik değil. Tüm bu zorlukları aştıktan sonra bile standardın tüm özelliklerinden faydalanmak için oldukça güçlü bir makineye sahip olmanız şart (GTX 1070 veya daha iyisi). HDR, oyunlarda görüntüyü daha iyi hale getirse de harcadığı performans göz önüne alındığında (tıpkı Ray Tracing gibi) birçok kullanıcı bu özelliği kullanmaya değer bulmuyor.
Ancak bu özelliğin Hitman 2 ve Shadow of the Tomb Raider gibi oyunlarda nefes kesici sahnelere yol açtığını değiştirmiyor. DisplayHDR ile NVIDIA ve AMD grafik kartları arasındaki HDR ayrımının giderilmesi planlanıyor. Microsoft, bu bölünmeyi ortadan kaldırmak için büyük çaba sarf ediyor. Bu deneyim, tak-çalıştır seviyesine ulaştığında PC endüstrisi için bir dönüm noktası olacak.