Hipokampus, yeni anıların oluşumu, organizasyonu ve depolanmasında kritik rol oynuyor. Ayrıca belirli hisleri ve duyguları bu anılarımıza bağlar. Belirli bir kokunun nasıl bir anıyı hatırlatabildiğini fark etmişsinizdir. Bu bağlantıda rol oynayan faktör hipokampus oluyor. Hafızadan sorumlu hipokampusun ne olduğundan ve fonksiyonlarından bahsedelim.
Hipokampus nedir?
Hipokampus, beyindeki limbik sistemde (duygusal tepkileri yönetir) önemli bir role sahip olan küçük, kavisli bir oluşumdur. Hipokampus yeni anıların oluşumunda rol alıyor ve ayrıca öğrenme ve duygularla da ilişkili. Kısa süreli bellek bilgisinin uzun süreli bellek bilgisine dönüştüğü yer burası.
Hipokampusun işlevi
Hipokampus, kısa süreli hafıza ve prosedürel hafıza türleri (yürüme vb. gibi motor hareketlerin nasıl yapılacağına dair hafıza) ile ilgilenmez. Bunlar korteks ve beyincik tarafından ele alınıyor.
Limbik sistemi hasar gören veya büyük kısmı alınan ancak hipokampusu duran insanlar sadece uzun süreli belleğe sahip olur ve yeni anılar veya işlevleri kaydedemez. Zira beynin bu bölgesi sadece uzun süreli hafızayı saklar ve bilim adamları bunun nasıl gerçekleştiğinden hala emin değiller.
Araştırmalar hipokampusun bazı farklı alt bölgelerinin belirli hafıza türlerinde önemli roller oynadığını bulmuştur.
Uzamsal bellek
Hipokampusun arka kısmı, uzamsal belleğin işlenmesini ele alır. Londralı taksi şoförleri üzerinde yapılan çalışmalar, büyük şehir sokaklarındaki karmaşık labirentlerde gezinmenin hipokampusun arka kısmının büyümesini sağladığını gösterdi.
Bellek konsolidasyonu
Hipokampus ayrıca uyku sırasında hatıraları pekiştirmede de rol oynuyor. 2004'te yayımlanan bazı araştırmalarda, herhangi bir eğitim veya öğrenme deneyiminin sonrasında uykuda artan hipokampal aktivitenin, o materyalin ertesi gün daha iyi hatırlanmasına yol açtığı gösterilmiştir.
Hafıza transferi
Anılar uzun süre hipokampusta depolanmaz. Hipokampusun nakliye merkezi görevi gördüğüne inanılıyor. Bilgiyi aldığı, kaydettiği ve uzun süreli hafızada saklanmak üzere aktarılmadan önce geçici olarak depoladığı düşünülür. Uykunun bu süreçte kritik rol oynadığına inanılıyor.
Hipokampusun konumu
Beyin lateralize (yanal) ve simetrik olduğu için aslında iki hipokampusumuz var. İki kulağın hemen üzerinde ve kafanızın yaklaşık 4 santimetre içinde bulunuyorlar.
Teknik olarak tanımlanırsa, temporal lobun iç (medial) bölgesinde yer alıyorlar. Duygusal tepkileri düzenlemede önemli role sahip limbik sistemin parçasılar.
Anatomisi
Hipokampus, işlevi itibariyle oldukça önemli bir anatomiye sahip. Hipokampus, hipokampusun ön (frontal) bölgesinin altında bulunan ve entorhinal korteks olarak bilinen yapı aracılığıyla beyinden girdi alır ve çıktı gönderir. Hipokampusun kendi alt bölgeleri arasında cornu ammonis (CA1–4), dentat girus ve subikulum var.
Hipokampus hasarının sonuçları
Hipokampus hastalık veya yaralanma sonucu hasar görürse, kişinin hafızasını ve yeni anılar oluşturma yeteneğini etkileyebiliyor. Hipokampus hasarı özellikle uzamsal hafızayı yani yönleri, konumları ve yönelimleri hatırlama yeteneğini etkiler.
Hipokampus, yeni anıların oluşumunda çok önemli rol oynadığından, beynin bu kısmının aldığı hasar, belirli hafıza türleri üzerinde uzun vadeli ciddi etkilere sahip. Amnezi olan bireylerin beyinlerinin ölüm sonrası analizinde hipokampusta hasar olduğu gözlemlendi. Bu tür hasarlar, isimler, tarihler ve olaylar gibi "açık anılar" oluşturmada sorunlara yol açar.
Hasarın kesin etkisi, hangi hipokampusun etkilendiğine bağlı olarak değişebiliyor. Fareler üzerinde yapılan araştırmalar, sol hipokampustaki hasarın sözlü bilgilerin hatırlanmasında, sağ hipokampustaki hasarın ise görsel bilgiyle ilgili sorunlara yol açtığını gösterdi.
Hipokampusu korumak
Peki hipokampusunuzu nasıl koruyabilirsiniz? Araştırmalar, egzersizin hipokampusu yaşlanmanın zararlı etkilerinden korumaya yardımcı olabildiğini gösteriyor. Ayrıca Uzun vadeli stres hipokampus üzerinde olumsuz etkiye sahip. Bu nedenle stresi daha iyi yöneterek beyninizin bu bölümünü koruyabilirsiniz.
Bazı araştırmalar, TSSB (travma sonrası stres bozukluğu) ile ilişkili stresin hipokampusa zarar verebileceğini öne sürüyor. TSSB'si olan kişilerin hipokampusları TSSB'si olmayanlara göre daha küçüktür.
Hipokampusu etkileyen faktörler
Hipokampusun işlevini etkileyebilecek birkaç farklı faktör var. Yaşın hipokampusun işleyişi üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğu düşünülüyor. İnsan beyninin MRI taramaları, insan hipokampusunun 30 ile 80 yaşları arasında yaklaşık %13 oranında küçüldüğünü gösterdi.
Bu tür bir kayıp hafıza performansında önemli düşüşlere yol açabilir. Hipokampustaki hücre dejenerasyonu Alzheimer hastalığının başlangıcıyla ilişkilendirilir.
Hipokampusun bir başka görevi de bağımlılıkların oluşumuna katkıda bulunması. Uyuşturucu ve alkol beynin ödül sistemlerini etkilediği için, hipokampus bu tatmin edici deneyimlerin hatırasını oluşturur. Ayrıca bu bağımlılığa işaret eden çevresel ipuçlarını da hafızaya alır ve o ipucu ile tekrar karşılaşıldığında kişiyi yeniden bağımlılığa itebilir.
Hipokampusa zarar veren hastalıklar
Hipokampus, beynin oldukça hassas bir parçası. Yüksek stres seviyelerine uzun süreli maruz kalınması dahil, bu bölgeyi etkileyen ve çalışmasını aksatan hastalıklar var.
Alzheimer hastalığı
Hipokampus, Alzheimer hastalığından etkilenecek ilk alanlardan biri. Alzheimer hastalığının erken belirtileri arasında kişinin kısa süreli hafızasını kaybetmeye başlaması var. Yönergeleri takip etmekte de zorlanabilirler. Hastalık ilerledikçe hipokampus hacmini kaybeder ve günlük hayatta işlev göstermesi zorlaşır.
Epilepsi
Otopsiler, epilepsili kişilerin yüzde 50 ila 75'inin hipokampusunun zarar gördüğünü gösterdi. Ancak epilepsinin bu hasarın nedeni mi yoksa sonucu mu olduğu net değildir.
Depresyon ve stres
Şiddetli depresyonu olan kişilerde hipokampus hacmini kaybeder. Bilim adamları, küçülen boyutun depresyonun sonucu mu yoksa depresyona katkıda bulunan faktör mü olduğundan emin değiller.
Hipokampus isminin kökeni
Hipokampus terimi Yunanca hippokampus isminden geliyor. Hippo deniz atı, kampus "deniz canavarı" demek. Bu ismin seçilmesinin nedeni ise beynin bu bölgesinin deniz atını andırmasıydı. Beynin bu bölgesi ilk defa anatomist Julius Caesar Aranzi tarafından tanımlandı. Hipokampus yüzyıllardır bilindiği ve gözlemlendiği için beynin üzerinde en çok çalışılan alanlarından biridir.
Kaynakça ve ek bilgiler:
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3548359/
- https://www.pnas.org/content/111/42/15238
- https://www.pnas.org/content/108/32/13029