Stockholm şehrinin civarlarındaki Björkö Adası'nda yer alan Birka kasabasında, bir Viking savaşçısının mezarı olarak belirlenen dokuzuncu yüzyıldan kalma bir mezarlık var. Burada yapılan kazı sırasında ele geçirilen antik parçalar arasında bir kılıç, bir balta, iki mızrak, bir bıçak, 20'den fazla ok ucu, iki kalkan ve iki adet at ele geçirildi. Fakat mezarın içindekiler sadece bunlar değildi. Araştırmacılar, mezarda yatan kişinin üstünde bir torba dolusu zar ve hayvan kemiklerinden yapılmış oyun taşları buldular. Cesedin yanına ise Viking oyunu hnefatafl oynarken ihtiyaç duyulan bir tahta konulmuştu. Mezardaki Viking yalnızca bir oyuncu değildi. Bu savaşçı – DNA çözümlemelerine göre yüksek sınıfta bir kadın – büyük olasılıkla bir komutandı. Yanında diğer seçkin askeri liderler vardı. Peki, Viking satrancı olarak isimlendirilen hnefatafl nedir? Hnefatafl hakkında daha fazlasını öğrenme zamanı.
Hnefatafl veya tafl oyunu nedir?
Üst düzey kişileri değerli eşyalarla gömmek Antik Çağ ve Orta Çağ'da sık görüldü. Bu elit Viking askeri küçük birliğin kullanabileceği kadar silahla gömülmüştü. Peki, Hnefatafl veya tafl denilen Viking oyunu tam olarak nasıl oynanıyordu? Hnefatafl veya tafl 1000 yıllık bir Viking masa oyunudur. Vikingler bu masa oyununu savaş stratejilerini geliştirmek için oynadı. Fakat 12. yüzyılda "satranç" adıyla çıkan yeni bir oyun tarafından tahtından edildi.
Satranç ve hnefatafl aynı anda var olamazdı. Çünkü birbirlerine benzer yanları vardı. Tafl aynı satranç gibi bir savaş oyunuydu, bu sebeple kültürel kökleri çok yakındı. Tavla gibi birçok popüler Orta Çağ oyunu günümüze kadar hayatta kalırken tafl satranca yenildi.
Masa oyunlarının kökeni
Birçok "tafl" oyunundan biri olan Hnefatafl'daki "tafl" sözcüğü Antik İskandinav dilinde "masa" anlamına gelir. Hnef ise "yumruk" demektir. Bugün çok az bilinen birçok önemli tarihi oyundan biri. Kuzey Avrupa'da Orta Çağ kültürünün en belirgin oyunlarından oldu. Bunu daha iyi anlamak için masa oyunları tarihinin başlangıcına gidebiliriz.
Tüm masa oyunlarının kökenleri antik dünyalara aittir. Senet denilen Antik Mısır oyunu neredeyse 5.000 yaşındadır. Tutankamon'un mezarında birkaç örneği bulundu ve oyun o öldüğünde henüz 1.500 yaşındaydı. Aztekler patolli oynarken, Afrika'da oware gibi mancala türü oyunlar popülerdi. Antik Mezopotamya'da insanlar Ur Kraliyet Oyunu'nu sevdi. Bu oyun Tunç Çağı'na kadar gidiyor ve Büyük Giza Piramidi kadar eski.
Antik dünyada, masa oyunları genellikle tanrılarla özdeşleştirildi ve bugün neredeyse önemsiz eğlenceler gibi görülseler de o zaman için üst aklın ürünüydüler. Hem Odise destanı'nda hem de İlyada destanı'nda masa oyunlarından bahsedilir – öyle ki bir 6. yüzyıl Yunan çömleğinde Truva Savaşı sırasında Ajax ve Aşil'in bir masa oyunu oynadığını gösteren ünlü bir an vardır.
Romalılar, modern tavlanın öncüsü olarak bilinen duodecim scripta'yı keşfetmişken, Goose Kraliyet Oyunu gibi ilk eski modern oyunlar Monopoly gibi çağdaş oyunlara esin verdi. İskandinavya'nın yanı sıra İrlanda, İngiltere, İskoçya, Galler ve Fransa'nın Vikinglere ait kısımlarında hnefatafl vardı.
Kuzey ve Batı Avrupa'da oynanan tafl, Roma oyunu ludus latrunculorum ve Yunan oyunu petteia'nın uyarlanmış biçimiydi (Ajax ve Aşil tarafından oynanan oyun). Ticaret ve akınlarla bu yeni oyun yavaş yavaş Avrupa'nın Vikingler tarafından işgal edilen bölgelerine yayıldı ve kısa süre sonra dönemin masa oyunu haline geldi. Hnefatafl 12. yüzyılda satranç ortaya çıkana dek böyle kaldı.
Tafl oyununun kuralları
Satranç ilk kez Hindistan'da chaturanga adıyla ortaya çıktı. Ardından Avrupa'ya geldi ve zenginler Hindistan gibi yerlerden ithal edilen takımları satın almaya ve ticaretini yapmaya başladı.
Fakat Hnefatafl satrançtan biraz farklıdır. Birincisi, asimetriktir – atak yapan oyuncunun, defanstaki oyuncunun iki katı fazla sayıda taşı vardır ve her ikisinin de farklı hedefleri vardır. Atak yapan, defans oyuncusunun şah taşına ulaşmayı isterken, defans oyuncusunun arzusu o taşı oyun tahtasının en köşesine taşımaktır.
Hnefatafl ile ilgili kabul edilen iki tanım var. İlki Galceden geliyor, diğeri İsveçli botanikçi Carl Linnaeus'un yazdığı bir kaynaktır. Fakat Linnaeus, Laponlar denilen kuzey yerlilerini Hnefatafl oynarken izlemişse de dillerini anlamadığını belirtmiştir. Bu yüzden hiçbir tanım Hnefatafl'ı kapsamlı ve eksiksiz olarak açıklayamıyor ve oyuncuları kendi kurallarını belirlemeye itiyor. Bundan ötürü modern kuralların çoğu bir tarafı avantajlı kılar.
Dolayısıyla hnefatafl veya tafl'ın tam olarak nasıl oynandığı kesin olarak bilinmiyor. Düz çizgilerde mi yoksa çapraz yönlerde mi? Tek seferde bir kare mi yoksa birden fazla kare mi ilerleniyor? Nasıl taş kazanıldığı da bilinmiyor. İki yönden mi yoksa dört yönden mi? Yoksa rakibin taşının üzerinden mi atlanıyor? Kurallar, birçok eski oyunda olduğu gibi, bölgeden bölgeye ve dönemden döneme değişti ancak hnefatafl yüzlerce yıl Kuzey Avrupa'nın en popüler masa oyunu olmayı sürdürdü.
Hnefatafl'da iyi bir oyun ortaya koymak krallara ve soylulara yakışan bir şeydi ve zengin insanlar mezarlarına daima hnefatafl tahtasıyla gömüldüler. Özel hnefatafl setleri adeta bir sınıf sembolüydü. Norveç ve İsveç'teki birçok arkeolojik bölgede hnefatafl setleri bulunmuş olsa da, Birka'daki Viking mezarları özellikle dikkatleri çeker. Bu mezarlardaki hnefatafl setlerindeki küre taşlar renklerine göre farklılık gösterir.
Tafl'ın mitolojik yönü
Hnefatafl'ın önemli bir sembolik değeri vardı. Dünyanın yaratılışını anlatan mitolojik bir anlatı olan antik İskandinav eseri Vӧluspá'da, tanrılar dünyayı yaratma yolu olarak tafl oyununu oynarlar ve oyunları kötü şeytani varlıklar tarafından bölünene kadar devam eder. Ragnarok'ta günler yeni bir yarına açılırken tafl oyununun parçaları dünyanın yeniden inşa edilmesinde kullanılır.
Elbette sıradan insanlar da hnefatafl oyununu severdi. İskoçya'da, hnefatafl oyun tahtasını kayaların üstüne kazıyıp oynarlardı. İrlanda'da üstünde boşlukları olan oyun tahtaları bulundu. Özellikle hnefatafl'ı gemide oynamak isteyenler bu tahtalara sahipti. Çünkü taşlar düşmüyordu.
15. yüzyılda satranç oyununa "Kraliçe" taşı eklendi. Bu yeniliğin İspanya'daki Kraliçe Isabella etkisiyle olduğu düşünülüyor. Bu dönemde bir satranç oyununu oynamak saatler alıyordu ki tafl oyunu öyle değildi. Bu özelliğiyle satranç erkeklerin ve kadınların flört edebileceği bir oyun olarak öne çıktı. Çünkü tafl oyunu flört imkanı doğuramayacak kadar hızlıydı. Satranç bu yönüyle önü alınamaz şekilde yaygınlaştı.
12. yüzyıla gelindiğinde, kuralları zamanla bozulan ve yok olan hnefatafl ve diğer birçok Viking masa oyunu, satranç etkisiyle neredeyse unutuldu.
Tafl'ın geleceği
Şimdilik tafl oyununa ne olacağı net değil. Teknik olarak tafl oyununun kuralları hala bilinmiyor ve pek ortaya çıkacak gibi görünmüyor.
Kayda geçirilmiş son talf oyunu 1889'da Laponlar (Samiler) arasında oynandı. Günümüzdeki insanlar bu eski Viking masa oyununa hala ilgi duyuyor. Çevrimiçi tafl oynanabilen pek çok oyun sitesi var. Ancak kurallar hepsinde aynı değil. Kim bilir belki birileri bir gün özgün kuralları keşfeder. Hnefatafl her zaman 1000 yıl önce hayatta olmanın nasıl bir şey olduğunu deneyimlemenin eğlenceli bir yolu olacak.
