Mantis karidesi aslında karides değildir ve eklem bacaklı olması haricinde peygamber devesiyle yakınlığı yoktur. Mantis karidesleri genel olarak Stomatopoda takımına ait 500 farklı türden biri. Onları gerçek karideslerden ayırmak için mantis karideslerine bazen stomatopod deniyor. Mantis karidesleri avlarını yakalamak için kullandıkları güçlü pençeleriyle tanınıyor. Pençeleri bir Afrika aslanının çenesi kadar güçlüdür. Şiddetli avlanma yöntemlerine ek olarak, mantis karidesleri olağanüstü görme duyusuna sahipler. Yaptıkları saldırı hareketinin hızı çevrelerindeki suyu kaynatır.
Mantis Karidesinin Özellikleri
- Bilimsel adı: Stomatopoda (örneğin, Odontodactylus scyllarus)
- Diğer isimleri: Peygamberdevesi karidesi, deniz çekirgesi, parmak ayıran, büyük karides katili
- Ayırt edici özellikleri: Birbirinden bağımsız hareket edebilen saplı gözler
- Ortalama boyu: 10 santimetre (en fazla 38 cm)
- Beslenmesi: Etçil
- Ömrü: 20 yıl
- Habitatı: Sığ tropikal ve subtropikal deniz ortamları
- Korunma durumu: Ölçülmedi
- Şubesi: Eklem bacaklılar
- Alt Şube: Kabuklular
- Sınıfı: Malacostraca
- Takımı: Stomatopoda
- İlginç bilgi: Mantis karidesinin pençesiyle yaptığı saldırı akvaryum camını paramparça edecek kadar kuvvetlidir.
Çeşitli ebat ve renklerde 500'den fazla mantis karides türü var. Diğer kabuklular gibi mantis karidesinin de kabuğu bulunuyor. Renkleri kahverengiden göz alıcı gökkuşağı tonlarına kadar değişir. Ortalama yetişkin mantis karidesi yaklaşık 10 santimetre uzunluğunda olur. Fakat bazıları 38 santimetreye kadar ulaşabiliyor. Hatta bir tanesinin 46 santimetre uzunluğunda olduğu belgelendi.
Mantis Karidesinin Yumruk Gücü
Mantis karidesinin pençeleri en belirgin özelliği. Türlere bağlı olarak, ikinci çift uzantıları tokmak ya da mızrak gibidir. Mantis karidesi pençelerini ya avına batırır ya da avını tokmaklar. Uzuvları o kadar dayanıklıdır ki araştırmacılar uzuvlarının hücre yapısını inceleyerek yeni bir vücut zırhı tasarlamakla meşgul. Pençeleriyle yaptığı saldırı bir 22 kalibre tüfekten çıkan mermi kadar hızlıdır ve avı çoğunlukla tepki veremez.
Mantis karidesi, hayvanlar alemindeki en güçlü yumruğa sahip. Mantis karidesinin yumruğu saatte 80 km hızla hareket ediyor ve 150 kg güce sahip olmasıyla yalnızca 90 gramlık karidesin kendi vücut ağırlığının 2.500 katıdır. Sopa benzeri uzantıları ile yaptığı tek bir vuruş bir yengecin kolunu koparabilir veya bir salyangozun kabuğunu parçalayabilir.
Mantis Karidesinin Görme Yeteneği
Mantis karidesleri hayvanlar alemindeki en karmaşık görme duyusuna sahip. Hatta bizi hayrete düşüren kelebekleri bile büyük farkla aşıyorlar. İnsanlarda üç ve kelebekte beş tür fotoreseptör varken, mantis karidesinin gözünde 12 ila 16 tür fotoreseptör hücresi vardır.
Köpeklerdeki renk reseptörleri sadece yeşil ve mavidir. Yani kırmızıyı göremezler. İnsanlardaki üç renk reseptörü ise kırmızı, yeşil ve mavidir. Ancak mantis karidesinde 16 adet fotoreseptör bulunuyor ve tıpkı kelebekler gibi beynimizin algılamadığı yeni renkleri görüyorlar.
Üç renk reseptörü bize turuncu, sarı veya mor gibi çeşitli renkler verirken 16 reseptörün ortaya çıkardığı yüzlerce yeni rengi düşünün. Bizler sadece üç fotoreseptörle gökkuşağının renklerini görürken, mantis karidesleri gökkuşağına baktığında sıra dışı çeşitlilikle renkler görür.
Mantis karidesi, sapları olan bileşik bir göz yapısına sahip ve çevresini görmek için her birini birbirinden bağımsız şekilde döndürebiliyor.
Bazı türler renkleri görme duyarlılıklarını bile değiştirebiliyor. Ommatidia adı verilen fotoreseptör kümesi, paralel sıralar halinde üç bölgeye ayrılmıştır. Bu durum her göze kendi derinlik algısını ve trinoküler görme özelliğini verir; yani tam gelişmemiş bir üçüncü göz.
Mantis karidesleri, derin ultraviyole dalgalarından, görünür spektruma ve uzak kırmızıya kadar dalga boylarını algılayabiliyor. Kutuplanmış (polarize) ışığı da görürler. Bazı türler dairesel olarak polarize olmuş ışığı dahi algılar ve bu başka hiçbir hayvan türünde olmayan bir yetenektir. Olağanüstü görme yeteneği mantis karidesine aydınlık ile bulanıklık arasında değişen bir ortamda hayatta kalma avantajı sağlıyor. Parlayan veya yarı saydam nesnelere olan uzaklıkları kolayca hesap edebilirler.
Mantis Karidesi Nerelerde Yaşıyor?
Mantis karidesi dünya çapında tropikal ve subtropikal sularda yaşıyor. Çoğu tür Hint ve Pasifik Okyanusu sularında bulunur. Bazı türler ılıman deniz ortamlarında görülür. Bu stomatopodlar yuvalarını resifler, kanallar ve bataklıklar dahil olmak üzere sığ sulara inşa ediyor.
Mantis Karideslerinin Beslenme ve Avlanmaları
Peygamberdevesi karidesi olarak da bilinen bu hayvan çoğunlukla münzevi bir avcıdır. Bazı türler aktif olarak avını takip ederken, bazıları ininde bekler. Hayvan, yırtıcı pençelerini saatte 82 kilometre (saniyede 22 metre) hızla savurabilir. Saniyenin 3000'de birindeki bu hareket o kadar hızlı gerçekleşir ki karides ile avının arasındaki su kaynar ve baloncuklar çıkarır. Karşılaştırmak gerekirse, eğer kolumuzu bu hızın 10'da birinde hareket ettirsek avcumuzdaki topu uzaydaki yörüngeye gönderebilirdik. Mantis karidesinin yumruğu göz kırpmamızdan 50 kat hızlıdır.
Kavitasyon baloncukları çöktüğünde ortaya çıkan şok dalgası 1500 newton (150 kilogram) kuvvetle ava çarpar. Dolayısıyla, karides hedefini kaçırsa bile, şok dalgası avı sersemletebilir veya öldürebilir. Çöken baloncuklar suyu binlerce santigrat dereceye çıkartarak Güneş'in yüzeyi kadar sıcak yapar ve sonolüminesans olarak bilinen zayıf bir ışık meydana gelir.
Mantis karidesinin yediği şeyler arasında balık, salyangoz, yengeç, istiridye ve diğer yumuşakçalar var. Kendi türlerinin üyelerini de yerler.
Mantis Karideslerinin Karakteri
Mantis karidesleri çok zekidir. Hayvanları, görme ve koku duyuları ile tanır ve hatırlarlar. Ayrıca öğrenme yeteneklerine sahipler. Tek eşli (monogamous) çiftler arasında süre gelen törensel dövüşler ve koordine edilmiş karmaşık faaliyetler vardır. Birbirlerine ve bazen de başka türlere sinyal vermek için floresan desenlerini kullanırlar. Tüm bu davranışları gizli bir iletişim diline sahip olduklarını gösteriyor.
Mantis Karidesinin Ömrü ve Üremesi
Ortalamada bir mantis karidesi 20 yıl yaşar. Ömrü boyunca 20 ila 30 kez üreyebilir. Bazı türlerde, erkekler ve dişiler sadece çiftleşme sırasında etkileşir. Dişi yumurtaları ya yuvaya bırakır ya da yanında taşır. Diğer türler de ömrü boyunca tek bir eşe sahip olunur ve yumurtalarını beraber taşırlar. Yumurtadan çıktıktan sonra, yavrular yetişkin formlarına erişmeden önce üç ay boyunca zooplankton olarak yaşar. Erkek çiftleşme döneminde homurtuya benzer bir ses çıkartmaya başlar. Bu sesin karşı cinsi çektiği ve rakipleri ise kışkırttığı düşünülüyor.
Mantis Karidesini Avlayan Hayvanlar
Mantis karidesinin yumurtadan yeni çıkmış zooplankton halini ve genç halini avlayan denizanası, balık ve balinalar dahil çeşitli hayvanlar var. Ancak yetişkin formuna erişen mantis karidesini avlayan artık pek bir yırtıcı kalmaz.
Mantis karidesinin çeşitli türleri deniz ürünleri olarak yeniyor. Etleri lezzet olarak karideslerden çok ıstakozlara yakın. Mantis karidesi yemek, kirli sulardan yenilen deniz mahsulleri ile benzer riskler taşır.
Mantis Karidesinin Korunma Durumu
500'den fazla mantis karides türü tanımlanmış durumda ancak zamanlarının çoğunu yuvalarında geçirdikleri için hayvanlar hakkında nispeten az şey biliniyor. Popülasyonları sayılamamış ve bu nedenle korunma durumları değerlendirilmemiştir.
Bazı türler akvaryumda yaşar. Zaman zaman diğer türleri yedikleri ve pençeleriyle camları kırabildikleri için istenmeyen akvaryum canlıları arasındalar. Her şeye mantis karidesi rağmen parlak renkleri, zekası ve canlı kaya denilen hayvanda delik açabilme yeteneğiyle ilgi topluyorlar.
Mantis Karidesi Hakkında Sık Sorulan Sorular
Mantis Karideslerinin Yumruğu Ne Kadar Güçlüdür?
Mantis karidesleri, hayvanlar alemindeki tüm canlılar arasında en güçlü yumruğa sahiptir. Sopaya benzeyen uzantıları silahtan çıkan bir mermiden daha hızlı ivmelenir ve tek bir vuruşla bir yengecin kolunu koparabilir ya da bir salyangoz kabuğunu kırabilir. Bu küçük ama güçlü kabukluların ahtapotlarla kapıştığı ve galip geldiği bilinmektedir.
Hiç Mantis Karidesi Yiyen Var mı?
Mantis karidesi suşi malzemesi olarak karşımıza çıkar, bütün olarak haşlanır ve kabuğundan çıkarılıp yenir ve çeşitli Akdeniz mutfaklarında görülür (İtalya'da Canocchie olarak adlandırılır).
Mantis Karidesi Neden Bu Kadar Özeldir?
Hayvanlar alemindeki en karmaşık gözlere ve şimdiye kadar keşfedilen en karmaşık görsel sisteme sahip oldukları düşünülmektedir. Başka hiçbir hayvanda belgelenmemiş olan dairesel polarize ışık adı verilen özel bir spiral ışık türünü görebiliyorlar. Ayrıca gözlerinde DVD oynatıcılarda bulunan teknolojiye benzer, ancak çok daha gelişmiş bir yapı vardır.
Mantis Karidesi İnsanlara Acı Verir mi?
Mantis karidesleri veya siriboialar Stomatopoda takımına ait kabuklulardır. Savunma ve avlarını yakalamak için kullandıkları güçlü pençeleriyle bilinirler. İki gruba ayrılırlar: Avlarını keskin çıkıntılarla parçalayan deliciler ve avlarına yüksek güçlü yumruklarla vuran parçalayıcılar. Bu hayvanlardan balıkçılar çok korkar ve bu kabukluların neden olduğu insan yaralanmalarına dair sık sık anekdot raporları vardır.
Mantis Karidesleri Saldırgan mıdır?
Mantis karidesleri yengeç ve ıstakozların saldırgan akrabalarıdır ve diğer hayvanları yıkıcı darbelerle sakat bırakarak avlarlar. Gizli silahları, başlarının altında katlanmış olan ve inanılmaz hızlarda açabildikleri bir çift menteşeli koldur.
Mantis Karidesleri Zeki midir?
Mantis karidesi oldukça zekidir. Karmaşık sosyal davranışlar sergilerler, ritüelleşmiş dövüş ve korunma hareketleri vardır. Büyük bir öğrenme ve bilgiyi muhafaza etme kapasitesine sahip olan mantis karidesi, diğer karidesleri tanıyabilir ve onlarla etkileşime girebilir.
Mantis Karidesi Bir İnsana Vurursa Ne Olur?
Mantis Karideslerinin insanların parmaklarını kırdığı bilinen vakalardır ve muhtemelen bu gerçekleştiğinde, söz konusu talihsiz insan büyük olasılıkla derhal bölgeyi terk edip tıbbi yardım isteyecek ve Mantis Karidesini kışkırtan her ne faaliyette bulunuyorsa buna son verip Karidesi rahat bırakacaktır.
Mantis Karidesi Saldırısıyla Sakatlanan İnsanlar Var mı?
Balıkçılar mantis karidesini tehlikeli bulmakta ve riskli olduğu gerekçesiyle onlarla doğrudan temastan kaçınmaktadır. Bu hayvanların neden olduğu beş insan yaralanması raporu bulunmaktadır: Dördü pençelerden ve biri kuyruk sivri uçlarından.
Kaynaklar:
- Mentalfloss – Eye-Popping Facts About Mantis Shrimp
- The Oatmeal – Mantis Shrimp