Rus-Japon Savaşı, 1904'ten 1905'e kadar Rus İmparatorluğu ile Japonya İmparatorluğu arasında yapılan askeri bir çatışmaydı. Çatışmaların çoğu bugünkü kuzeydoğu Çin bölgesinde gerçekleşti. Rus-Japon Savaşı, aynı zamanda, bir deniz savaşıydı ve gemiler Kore yarımadasını çevreleyen suda çatıştılar. Batı Pasifik'teki bu acımasız çatışma, Asya'daki güç dengesini değiştirdi ve I. Dünya Savaşı için zemin hazırladı.
"Sıfırıncı Dünya Savaşı"
Uzak Doğu'daki Rus ve Japon yayılmacılığının neden olduğu 1904-1905 Rus-Japon Savaşı'nda Rusya karada ve denizde beklenmedik utanç verici yenilgiler aldı. Savaş iki ülkede iç karışıklıkları körükledi ve 1905'te Rusya'da devrimle sonuçlandı. Japonya ise yükselişe geçerek adını dünyaya duyurdu. Kore Yarımadası'ndaki deniz savaşında Asya'daki güç dengesi değişti ve I. Dünya Savaşı'na zemin doğdu.
Bu savaştaki temel meselelerin sonraki dünya savaşlarının da merkezinde olmasından ötürü Rus-Japon Savaşı'nın I. Dünya Savaşı ve nihayetinde II. Dünya Savaşı'na temel olduğu düşünülür. Rus-Japon Savaşı için bu yüzden Sıfırıncı Dünya Savaşı denir.
Rusya, 20. yüzyılın başlarında, Doğu Avrupa ve Orta Asya'daki geniş toprakları kontrolüne almış önemli bir dünya gücüydü ve Japonya o zamanlar Asya'da baskın güç olarak görülüyordu. Bu nedenle savaş küresel boyutta büyük ilgi topladı ve etkileri 1905'te son mermi atıldıktan çok sonra bile hissedilmeye devam etti.
Rus-Japon Savaşı'na giden yol
Rus-Japon Savaşı stratejik ve kişisel nedenlerle yaşandı. Ruslar yayılmacıydı ve Japonlar ise askeri yönden büyüyordu. İkili kendisini Doğu Asya'da bir askeri, siyasi ve ticari çıkar çatışmasında buldu.
1904'te otokratik Çar II. Nikolay tarafından yönetilen Rus İmparatorluğu, dünyanın en büyük bölgesel güçlerinden biriydi. Bununla birlikte Vladivostok'taki Sibirya limanı kış aylarının çoğunda kapalı kaldığından imparatorluk hem ticaret hem de büyüyen donanması için üs olarak Pasifik Okyanusu'nda sıcak bir liman arıyordu.
Çar Nikolay, gözünü günümüz Çin'inde bulunan Kore ve Liaodong yarımadalarına dikti. Rusya, Çin'den Liaodong Yarımadası'nda bir liman kiraladı: Arthur Limanı. Ancak sadece kendi kontrolü altında olan bir askeri üsse de sahip olmak istiyordu.
Bunlar olurken Japonlar 1895'teki Birinci Çin-Japon Savaşı'ndan bu yana bölgedeki Rus etkisinden endişeliydi. Rusya bu çatışma sırasında Çin'deki Çing İmparatorluğu'na askeri destek sağlamıştı ve bu durum iki Asya gücünü birbirine düşürmüştü: 1894-1895 Çin-Japon Savaşı ile Japonya, Çinlileri Kore'den kovarak Mançurya'daki Liaotung Yarımadası'nı kendisine aldı. Ruslar buna karşılık Fransızlar ve Almanlar ile ittifak kurarak Japonlardan yarımadayı tazminatla Çin'e geri vermesini istediler. Açılan Rus-Kore Bankası ile Liaotung Yarımadası Çin'den 25 yıllığına kiralandı. Ancak bu dönemde Boxer Ayaklanması başladı ve yanıt olarak Mançurya'ya (kuzeydoğu Çin) bir Rus destek birliği girince Japonlar artık alarma geçti.
Ardından ekonomik çıkarlar geldi. 1897'de Rusya, Çin'de tren yolları kurmaya başladı. Japon generaller 1902'de Britanya ile saldırmazlık antlaşması yapılmasını önerdiler. Böylece Rusya ile çıkacak bir savaşta Rusların Avrupa'dan destek almasını önleyeceklerdi.
Rusların askeri saldırı yapma geçmişi olsa da Japonlar önce Ruslardan Mançurya'nın kontrolünü bırakmalarını istedi. Antlaşmadaki teklifin şartlarına göre Japonya, Kore üzerindeki nüfuzunu koruyacaktı. Ancak Rusya, Japonya'nın teklifini reddetti ve 39. paralelin kuzeyindeki Kore'nin tarafsız bölge olmasını talep etti.
Rusların artık Mançurya'dan çıkma zamanı gelmesine rağmen Yevgeni Ivanoviç Alekseyev gibi Rus yetkilileri aksine Rusya'ya Doğu Asya'daki kuvvetlerini güçlendirmesini talep etmişti. Japonya ile Rusya arasındaki Mançurya müzakereleri başarısızlıkla sonuçlanınca ve barış olasılığı kalmayınca Japonlar Rus donanmasına sürpriz bir ani saldırı düzenledi: 8 Şubat 1904'te Japon savaş gemileri Mançurya'daki Arthur Limanı ve Kore'deki İncheon'da bulunan Rus savaş gemilerine baskın yaptılar.
Port Arthur Baskını
Japonya, Arthur Limanı saldırısının başlayacağı gün Rusya'ya resmen savaş ilan etmişti. Ancak Rus İmparatorluğu Japonların ne yapacağından tam olarak emin olamadı. Hatta danışmanları Çar Nikolay'a Japonların Rusya'ya askeri olarak meydan okumayacağını bile söylemişti.
Uluslararası hukuka göre taraflar aslında saldırıdan önce savaş ilan etmek zorunda değildi. Bu durum Ruslarla Japonlar arasındaki savaşın sona ermesinden iki yıl sonra düzenlenen 1907 İkinci Lahey Barış Konferansı ile değişmiştir.
Japon İmparatorluk Donanması'nın Arthur Limanı'ndaki Rus Uzak Doğu Filosu'na saldırısı Rusları etkisiz hale getirmek için tasarlanmıştı. Amiral Togo Heihachiro liderliğindeki Japon İmparatorluk Donanması, Rus deniz gemilerine saldırmak için torpido botları gönderdi ve en büyük üç gemiye önemli ölçüde zarar verdi. Port Arthur Savaşı ile Japonlar Rus savaş gemilerini Port Arthur'a kilitledi.
Rus Uzak Doğu Filosu'nun çoğunluğu Arthur Limanı'nda korunmasına rağmen ve Japonların abluka denemesi başarısız olmasına rağmen saldırılar Rusları savaşı açık denize çıkarmaktan alıkoydu. Japonlardan kaçan Rus gemileri de zarar görmekten kurtulamadı. 12 Nisan 1904'te Petropavlovsk ve Pobeda savaş gemileri Port Arthur'dan ayrılmayı başardı ancak denize açıldıktan hemen sonra mayınlara çarptılar. Petropavlovsk batarken, Pobeda ağır hasarla limana geri döndü. Ruslar da kendi mayınlarıyla iki Japon savaş gemisine ciddi hasar verdi ancak Japonlar limanı ağır bombardımana tutup üstünlüğünü korudular.
Japonlar 13 Nisan 1904'te bir Rus amiral gemisi olan Petropavlovsk'i mayınla batırıp amirali Stepan Makarov ve 662 mürettebatını suya gömmüştü. Rus gemilerinin başına şimdi amiral Wilgelm Vitgeft geçmişti. Port Arthur'dan çıkan amiral kaçarak Vladivostok'a ulaşmaya çalıştı. Japon gemileri Rus gemilerini kovalamaya başladılar. 10 Ağustos 1904'te yaşanan Sarı Deniz Muharebesi'nde Japonya Rusya'ya önemli bir yenilgi daha yaşattı.
Amiral Vitgeft ölürken hiçbir Rus gemisi Vladivostok'taki takviye gücüyle buluşamadı. Port Arthur'a geri dönmek tek yoldu.
Karada Liaoyang Savaşı
Karadaki Rus tahkimatlarına saldırı girişimleri başarısız olduktan ve Japonlar için önemli kayıplara mal olduktan sonra bile Japonların ısrarı meyvesini verdi. 25 Ağustos'ta Kuzey Rusya'dan Arthur Limanı'ndaki filoya yardım etmek için gönderilen kuvvetler Liaoyang Savaşı'nda Japonlar tarafından geri püskürtüldü. Liaoyang Savaşı, Rus-Japon Savaşı'nın ilk büyük kara savaşıydı ve yeni ele geçirilen limana yakın mevzilerden yapılan Japon bombardımanı ile körfeze demirleyen Rus savaş gemileri Aralık 1904'te acımasızca batırıldı.
Japon donanması Rusya'nın Pasifik filosuna ait tüm gemileri batırmıştı ve limana bakan tepedeki garnizonun kontrolünü ele geçirmişti. 1905 Ocak ayının başlarında Arthur Limanı garnizonunun komutanı olan Rus tümgeneral Anatoly Stessel kayıplardan endişe ederek limanın artık savunmaya değer olmadığını belirtti ve hem Japonları hem de Moskova'daki üstlerini şaşırtarak teslim olmaya karar verdi.
Bununla birlikte Japonlar savaşta önemli bir zafer elde etmişti ve Stessel ise vatana ihanetten mahkum edildi. Verdiği karardan dolayı ölüm cezasına çarptırıldı ancak sonradan affedildi.
Mançurya ve Kore'deki savaşlar
Dikkati dağılan ve morali bozuk olan Ruslar karşısında Japon kara kuvvetleri günümüz Güney Kore'sindeki İncheon'a çıkarma yaparak Kore yarımadasını kontrol etmeye koyulmuştur. İki ay içinde Seul'u ve yarımadanın kalanını ele geçirmiştir.
Rus-Japon Savaşı'nın ilk büyük kara savaşı Nisan 1904'teki Yalu Nehri Muharebesi'dir. Çatışma Kore-Mançurya sınırında yaşandı. Rus ordusu kısmen teslim oldu ve Rusya Kore'den atıldı. Japonya, Port Arthur'un kuzeyindeki Liaotung Yarımadası'na serbestçe ayak bastı. Aynı 2. Ordu sıradaki Nanshan Muharebesi'nde Rusları ağır kayıplara uğrattı. Ruslar ticari Dalny limanından çekildi.
Temmuz 1904'te Japonya Port Arthur'daki kale kasabasını hedef aldı. Bölgedeki Ruslar 2 Ocak 1905'te beyaz bayrak açtılar. Ayrıca Japon birlikleri 1904'te Mançurya'ya ilerlemiş ve Aleksey Nikolayeviç'in büyük ordusunu itmişti. Bir Rus karşı atağı olan Shaho Muhaberesi ise yine ağır Rus kaybıyla sonuçlandı.
Ruslar Ocak 1905'te yeniden karşı atağa çıktı ve Sandepu Muharebesi ile Mançurya'nın Mukden'e 58 km uzağındaki köylerinde büyük savaşlar verildi. Bir Rus kaynağına göre Sandepu'da 1.781 Rus askeri ölürken bir diğer kaynağa göre en az 20.000 Rus ölmüştür. Japon kayıpları ise 2.000'dir. Savaşın Mukden kasabasındaki kolu iki tarafın destek kuvvetleriyle uzamış ve Mukden Muharebesi 2 hafta 4 gün sürmesiyle zamanın en uzun modern kara savaşı olmuştur. Japon birlikleri Aleksey Nikolayeviç'in güçlü ordusunu püskürtüp Mukden'i ele geçirdiler.
Tsushima Muharebesi
Japonlar Mukden Muharebesi ile önemli bir zafer elde etmiş olsa da onlar da önemli kayıplar vermişti. Ancak nihayetinde savaşı kazanan onların donanmasıydı. Ruslar yeni bir pasifik filosu kurmuş ve Ekim 1904'te Baltık'tan yola çıkmıştı. Kuzey Denizi'ndeyken İngiliz balıkçı gemilerini Japon gemisi sanan Ruslar balıkçılara saldırarak diplomatik sorun yaratmıştı.
Filo Mayıs 1905'te yaklaşık 20.000 deniz mili (37.000 kilometre) yol kat ederek (1900'ler için anıtsal bir başarı) takviye kuvvet olarak Arthur Limanı'na ulaştılar. Ancak Arthur Limanı artık Ruslara kapalı olduğundan Vladivostok'a varmak için zorlu Japon Denizi'nden geçmek zorundaydılar.
Rus takviye kuvvetleri tespit edilmemek için gece yelken açtı. Geçiş başarılı gidiyorken hastane gemileri karanlıkta ışıklarını yakınca Japonlar tarafından fark edildiler. Amiral Togo Heihachiro komutasındaki Japon donanması Rusların Vladivostok'a giden yolunu kapatmaya çalıştı ve 27 Mayıs 1905'te onlarla Tsushima Boğazı'nda savaşa girdi.
Heihachiro Togo ile Rus tuğamiral Zinovy Rozhestvensky arasındaki Tsushima Muharebesi Rus-Japon Savaşı'ndaki son büyük çatışmadır. Rus filosu Japonya'ya vardığında yakıt sorunu, isyan ve hastalıklar filoyu zayıf düşürmüştü. Japonlar filoya saldırdı ve Rozhestvenskii'yi ağır durumda yakaladı. Binlerce Rus ölmüş ve esir alınmıştı. Ancak Japonlardan yalnızca üç torpido botu battı ve 700 kişi öldü ve yaralandı.
Ruslar yalnızca bu savaşta sekiz savaş gemisi kaybetti ve 5.000'den fazla adamı öldü. Sadece üç Rus gemisi varış noktasına gidebildi. Tsushima Muharebesi'ndeki büyük Japon zaferi Rusları barış görüşmesine itti.
Barış: Portsmouth Antlaşması
Japonlar Mukden ve Tsushima'da Rusları küçük düşüren zaferler aldı. Ancak savaşlar Japonları da yıpratmıştı. Ordu kaynakları azalmıştı ve ekonomi cansızdı. Japonların aksine Rusya'nın hala önemli takviye gücü vardı ancak ülke iç karışıklığa girmişti.
Rus-Japon Savaşı ile her iki tarafın toplam 150.000'den fazla kayıp verdiğine ve yaklaşık 20.000 Çinli sivilin de öldüğüne inanılıyor. Sivil ölümlerinin çoğu Rusların Mançurya'daki acımasız taktiklerinden geldi. Savaşı aktaran gazeteciler Rusların köyleri yağmalayıp yaktığını ve birçok kadına tecavüz edip öldürdüğünü belirtti.
Rus-Japon Savaşı'nın barış görüşmesi Ağustos 1905'te ABD'de yapıldı. Rusya müzakereye Çar Nikolay hükümetinin bakanı Sergei Witte ile katıldı. Harvard mezunu Baron Komura ise Japonya'yı temsil etti. Roosevelt görüşmelerdeki rolü nedeniyle Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.
Portsmouth Antlaşması Eylül'de imzalandı ve Japonya'nın Kore'deki hakları resmileşti. Yine Port Arthur ve Dalny artık Japonya'nındı. Buna Güney Mançurya Demiryolu dahildi. Ruslar Mançurya'dan çıktı. Japonya Rusya'dan tazminat istedi ancak olumsuz karşılandı. Japonlar, iki ülkenin ortasındaki Sahalin Adası'nı savaş sonlanmadan ele geçirmişti ancak antlaşmayla Rusya ile paylaşmak zorunda kaldılar.
Rus-Japon Savaşı'nın sonuçları
Japonya savaşı kararlı şekilde kazanmış olsa da zaferin bedeli ağırdı: Ülkenin kasası neredeyse boşaldı. Sonuç olarak Japonya pek çok kişinin beklediği o müzakere gücüne sahip değildi. 5 Eylül 1905'te her iki tarafın da imzaladığı anlaşmanın şartları uyarınca Rusya, Pasifik kıyısındaki Sakhalin Adası'nın kuzey yarısını elinde tutarken (II. Dünya Savaşı sonrasında güney yarısını alacaktı), Arthur Limanı Japonlara devredildi.
Daha da önemlisi Japonya'ya tazminat ödemeyi reddeden Çar Nikolay, Roosevelt'in desteğini aldı. Japonlar, Amerikalıları kendilerini aldatmakla suçladı ve Tokyo'da Amerikan karşıtı isyanlar başladı. Japonlar, II. Dünya Savaşı başlamadan önce Amerika'nın Asya meselelerindeki rolünü sorgulayan bir millet olmuştu.
Ruslar ayrıca Mançurya'yı terk etmeyi ve Kore yarımadasındaki Japon kontrolünü tanımayı kabul etti. Japon İmparatorluğu 5 yıl sonra Kore'yi ilhak etmiş ve II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında önemli yankı uyandıran bir eylem olmuştur.
Rus-Japon Savaşı sonrası yaşananlar
Birçok Japon, Rus-Japon Savaşı'nı bitiren antlaşmayı yeterli bulmadı ve ayaklanmalar yaşandı. İmparatorluk sıkıyönetime gitti. Rusya'da ise baskıcı rejime yönelik eleştiriler yükseldi. 1905 Rus Devrimi'ne giden süreçte muhaliflerden işçilere ve köylülerden etnik azınlıklara dek halk yönetime karşı ayaklandı. Buna ordu dahildi. Potemkin İsyanı ile Çar, Rusya'nın ilk parlamentosunu (Devlet Duması) onaylamak zorunda kaldı.
Rus-Japon Savaşı'ndaki maliyetli ve küçük düşürücü yenilgiler ile Rusların Çar II. Nikolay'ın başarısız politikasına karşı öfkesi arttı ve nihayetinde siyasi muhalefetin alevini körükleyerek 1917 Rus Devrimi sırasında hükümetin devrilmesine neden oldu.
Rusya dünya gücü olma hedeflerine ara verdi ve I. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla askeri reform ihtiyacını fark etti. Aşağılanmış hisseden Rus halkı Büyük Savaş sırasında milliyetçilik ve pan-Slavizm düşüncelerine yöneldi. Rus-Japon Savaşı'nın bir sonucu da uluslararası önemidir. Etkilediği ülkeler nedeniyle "Sıfırıncı Dünya Savaşı" adı verildi.
Bölgedeki gerilimler sona ermemiş olsa da Rus-Japon Savaşı küresel güç dengesini değiştirmiştir. Japonya Doğu Asya'daki yeni baskın güç adayı oldu ve bölgede emperyalist karşıtı fikirler yükseldi. Modern tarihte ilk kez bir Asya ülkesi bir Avrupalı ülkeye galip gelmişti ve Batı'nın üstünlüğü algısı yıkıldı. Pasifik bölgesindeki dünya güçlerini içeren savaşın da başlangıcı olmuştur.
Avrupalı ve Amerikalılar Rus-Japon Savaşı'nı yakından izlemiş ve savaşların artık hızlı taarruzlarla, hareket halinde ve kısa süreceğine karar vermiştir. Ancak II. Dünya Savaşı için doğru olsa da I. Dünya Savaşı ile tam tersinin yaşandığı görüldü.
Rus-Japon Savaşı'nın zaman çizelgesi
| 8 Şubat 1904 | Japonya, Ruslara sürpriz bir saldırı yaptı. |
|---|---|
| 1 Ağustos 1904 | Port Arthur Kuşatması başlar. |
| 2 Ocak 1905 | Port Arthur düşer. |
| 22 Ocak 1905 | Rusya'da 1905 Devrimi yaşandı. |
| 27-28 Mayıs 1905 | Tsushima Muharebesi. |
| 5 Eylül 1905 | Portsmouth Barış Antlaşması. |
| 5 Mayıs 1910 | Theodore Roosevelt Nobel Ödülü alır. |