Araştırmacılar sineklerin insanları ısırmasını engellemenin pahalı ve ilginç bir yolunu keşfettiler. İnsanlara özgü 'diyet ilaçları' ile sinekleri, kendilerini tok hissetmelerini sağlayacak şekilde kandırdılar. Bilim adamları, bu ilaçların bir gün sinek ısırması nedeniyle oluşan hastalıkların yayılmasını kontrol altına almak için kullanılabileceğine inanıyor. Sonuçlar, 7 Şubat'ta dünyaca ünlü Cell dergisinde yayımlandı.
Sinekleri Kana İsteksiz Hale Getirmek İnsanları Isırmaktan Vazgeçiriyor
Sivrisinekler için bir tür diyet planı olarak tanımlanabilecek yöntem, sivrisinek biyologları tarafından da olumlu yorumlar aldı. Diğer sivrisinek türleri gibi, dişi Aedes aegypti, yumurtalarını üretmek için ihtiyaç duyduğu proteini elde etmek için kanla beslenir ve bu süreçte dang hastalığı gibi tehlikeli hastalıklar yayar. Ancak sivrisinekler 'doyduktan' sonra yumurtalarını üretene dek bir süre ısırmayı bırakırlar. Nörobiyologlara göre yöntem sivrisineğin kana olan iştahını sıfırlıyor.
Önceki araştırmalar, sivrisineklerin beslenme arzusunun, sinir sistemindeki nöropeptid molekülleri tarafından kontrol edildiğini göstermişti. Araştırmacılar nöropeptid Y (NPY) reseptörlerinin özellikle önemli olabileceğini düşünüyor. Çünkü insanlar da dahil olmak üzere birçok hayvan için yiyecek arama davranışını kontrol eden süreçte görev alıyorlar.
İştah bastırıcı ilaçlar halihazırda NPY reseptörlerini hedef aldığından, bu ilaçları sivrisineklere vermek insanları ısırmalarını ve hastalık yaymalarını önlüyor.
Teori sonuç olarak gerçeğe dönüştü ve NPY aktive edici ilaçlar içeren bir çözelti ile beslenen sivrisineklerin, insan kokusuna sahip bir 'ava' yaklaşma olasılıkları kontrol grubundan daha az çıktı. Sineklerin iştahları iki gün boyunca bastırıldı.
İlacın Geliştirilmesinde Kullanılan Gen Düzenlenme Yöntemi
İlaçlar aslında insan reseptörleri üzerinde çalışmak üzere tasarlandığından, ekip bunun neden sivrisinekler üzerinde işe yaradığını merak ettiler. Doku kültürüne 49 farklı sivrisinek proteini yerleştirdiler ve hangisinin ilaca yanıt verdiğini incelediler. İçlerinden biri göze çarpıyordu: NPY benzeri bir reseptör olan reseptör 7 (NPYLR7).
Ekip daha sonra, NPYLR7 geninde mutasyon olan sivrisinekler oluşturmak için CRISPR gen düzenleme yöntemini kullandı. Bu sayede NPYLR7 artık işlevini kaybetti. İlacı 'modifiye edilmiş' sivrisineklere verdiklerinde ise artık NPYLR7 geninin böceklerin iştahını düzenleme üzerinde herhangi bir etkisinin kalmadığı anlaşıldı. Sivrisineklerin ısırmayı bırakması dang ve sıtma gibi hastalıkların insanların ölümüne neden olmasının da önüne geçecek.
Ancak araştırmacılar, sivrisineklerin insanlar üzerinde istenmeyen etkiler oluşturabilecek ilaçlarla kontrol altına alınmasını endişe verici buldular. Bu nedenle sivrisineklerde NPYLR7 reseptörünü aktive eden ve insanlarda bir etkiye sahip olmayan bir molekül bulmak için yüzbinlerce küçük molekül arasında tarama yapmaya başladılar. Sonunda, sivrisineklerin kan emme iştahını bastırmak için umut verici görünen altı bileşik tanımlandılar.
İlaç Her Kullanıldığında Sinekler İnsanları Birkaç Gün Boyunca Isırmıyor
Bu altı molekül ile oluşturulan ilaç sivrisineklere verildiğinde 2-3 gün boyunca insanları ısırma istekleri ortadan kalkıyor. Daha az sinek ısırığı daha az hastalık anlamına gelir. Bu birçok bilim adamı için uzun zamandır başarılmak istenen bir rüyaydı. Ancak en güçlü bileşiğin bile sinekler üzerinde etkiye sahip olması için yüksek konsantrasyonla hazırlanması gerekiyor. Bu da üretim sürecinin pahalı hale gelmesini sağlıyor. Ekip, tıp kimyagerleri ile bir araya gelerek daha güçlü bir molekül oluşturmak için çalışmayı planlıyor.
Ekibin, sivrisinekler bu bileşikler ile beslenirken ayrıca kelebekler gibi diğer böceklerin aynı bileşiğe çekilmelerini de önlemesi gerekecek. Epidemiyolojik modelcilere göre bu tür bir tekniği vahşi doğada kullanmanın önündeki en büyük engel şu an için bu.
Örneğin, A. aegypti sineğini tuzağa çekebilmek için tuzağın insanların kokusunu ve karbondioksit konsantrasyonunu çok iyi şekilde taklit etmesi gerekiyor. Bu da çok karmaşık ve çok pahalı bir tuzak olacağı anlamına gelebilir. Belki de en iyisi, böyle bir tuzağı özellikle sivrisineklerden doğan ölümlerin çok olduğu bölgelerde kullanmak olacaktır.