Tekerlekli paten nasıl ortaya çıktı ve popülerleşti? Tekerlekli pateni icat eden adam 18. yüzyılda yaşamış John Joseph Merlin'dir. Yüzlerce yıldır popülerliğini kaybetmeyen bir fikrin mucidi oldu; neredeyse otomobilin icadı kadar etkiliydi. Bu yepyeni ulaşım aracını 18. yüzyılın sonlarında tasarladı ve aynı tarihlerde onu halka gösterdi. Tanıtımını her zamanki gibi iddialı bir gösteriyle yaptı. Ancak o kadar abarttı ki pateni kontrolden çıktı ve üst sınıf bir maskeli baloda neredeyse paha biçilmez bir aynaya çarptı.
Tekerlekli patenin icadı
1700'lerin başında Hollanda'da kışın donan su kanallarında paten yapmak eskilerden gelen popüler bir aktiviteydi. Adı tarihte kaybolmuş Hollandalı bir mucit yazın da paten yapmak istedi. Ahşap makaraları aldı ve şeritten tahtaların altına çiviledi. Sonra onları ayakkabısına bağlayarak toprak zeminde paten yapmaya başladı. Hollanda'da buz yerine toprakta kayanlara Skeeler denildi.
Merlin 1735'te bugünkü Belçika topraklarında doğdu. Bir saat ve müzik aleti yapımcısıydı. Gençken birkaç yıl Paris'te yaşamış ve ardından ailesiyle 1760'da İngiltere'ye gelmişti. İngiltere'de tüccarlık yeteneklerini ortaya koydu.
Bir mucitti ve dünyanın aradığı yenilikçi fikirlerin peşindeydi. Pek çok prototip tasarladı. Ancak asıl sorun insanları bu fikirlere ikna etmekti. Merlin'in avantajı halihazırda adını duyurmuş biri olmasıydı. Balolar ve partiler gibi sosyal alanlarda giysileriyle dikkat çekerdi ve sonra insanlara üzerinde çalıştığı şeyleri sunardı.
Merlin ilk tekerlekli patenini 1765'te üretti ve insanlara göstermeye başladı. Elbette bugünkü tekerlekli patenden farklıydı. Ancak temel fikir aynıydı: Altında tekerleri olan ve kullanıcının ayağına bağlanan bir üründü. İcadını ünlü opera sanatçısı Teresa Cornely'nin Carlisle House'daki maskeli balosunda tüm insanlara gösterecekti.
John Merlin yine çok iddialı hazırlandı: Balonun giysi kurallarına uyarak ozan gibi giyindi ve ayağında yeni icadıyla bir yandan keman çalarak salona girdi. Her şey yolundaydı ve yeni tekerlekli pateni büyük dikkat toplamıştı. Ta ki sonraki ana dek.
Mucit henüz kendi icadında ustalaşmış değildi. Patenler üstünde ayakta durmayı ve hareket etmeyi çözmüştü ancak dönme ve durma konusunda hala eksikleri vardı. Patenini bir de keman çalarak kullanıyordu. Olanlar oldu ve gösterisi sırasında çok değerli bir kristal aynaya çarptı. Ayna 500 İngiliz sterliniydi yani bugünle 115.000 dolar. Devasa ayna paramparça oldu, mucit yaralandı ve kemanı kırıldı.
Ya bu kazadan ötürü ya da başka bir nedenle John Merlin'in tekerlekli pateni bir yüzyıl pek ortalıkta görünmedi. Ancak sonraları ABD ve Avrupa'da insanlar kitleler halinde bu yeni (şimdi eski) icadı denemeye başladılar. Mucidi belki göremedi ancak tekerlekli pateni artık popülerdi. İnsanlar için benzeri olmayan bir deneyimdi.
John Merlin başka büyüleyici icatlara da imza attı. Bir kuğu robot tasarladı. Saat dişlileri ile çalışıyordu, müzik kutusu vardı ve gerçekte olduğu gibi yüzüyor, yemek yiyor ve hatta kafasını oynatıyordu.
Modern tekerlekli pateni kim tasarladı?
İkiye iki tekerli ilk modern paten 1863'te New York'ta mobilya satıcısı olan James L. Plimpton tarafından tasarlandı. Tekerlekleri patenin tabanına değil bir pivota ve lastik yastığa bağlamıştı. Patenci ağırlığını istediği yöne vererek daha iyi dönebiliyordu. 1866'da tasarımı deri kayış ve metal yan destekle geliştirdi.
Plimpton yeni paten tasarımını önce mobilya mağazasının alt katında denedi. Sonra onu tüm insanlara değil gençlere yönelik bir eğlence aleti olarak sunmaya karar verdi. New York Paten Derneği'ni kurdu ve sonra patenlerinin yalnızca belirli kalitede insanlar tarafından giyilmesi için müşterilerini kendi seçti.
Hatta patenini satmadı, kiraladı. 1866'da bir tatil oteli olan Atlantic House'u tuttu ve yemek odasını ülkedeki ilk halka açık paten pistine dönüştürdü. Sonra daha çok pist kurdu ve 1870'lerde pistlerde turne yapmaya başladı. Paten kiralama dahil haftada 2 dolara (bugünle 45 dolar) paten dersi verdi. Yeni tekerlekli paten tasarımı ve daha çok kurnaz iş zekasıyla zengin olmuştu. Yine de kendisine en az 300 patent ihlali davası açılmış ve avukatlarına servet ödemiştir. Plimpton'dan sonra birçok farklı tekerlekli paten üretildi. Pedallı bir örnek yukarıda görülüyor ve 1910 yılına ait. Tekerlekli paten işte böyle icat edildi ve tarihte eğlenceli bir ulaşım aracı olarak ortaya çıktı.
