HBO'nun gişe rekorları kıran yeni dizisi "The Last of Us", 2013 tarihli aynı adlı bilgisayar oyunundan uyarlanan bir kıyamet kabusu ve eğer dünyanın bir ucunda yaşamıyorsanız mutlaka görmüş ya da duymuşsunuzdur. Bir Ophiocordyceps mantarı evrimleşerek insanlara bulaşıyor ve dizide geriye kalan son insanları izliyoruz. Buraya kadar geldiyseniz, muhtemelen bundan sonra ne olacağını tahmin edebilirsiniz, ancak endişeleniyorsanız korkmayın; herhangi bir spoiler vermeyeceğiz.
Zombilerin bu kadar korkutucu olmasının iyi bir nedeni var; aslında birkaç nedeni var. Zombiler birkaç nedenden ötürü korkutucudur, ancak bunlardan biri, insanların eylemleri üzerinde özerklik sahibi oldukları yanılsamasını sevmeleridir.
Korku filmlerindeki zombiler çoğunlukla zihinleri korkunç bir virüs tarafından ele geçirilmiş normal insanlardır. Tek hücreli parazit Toxoplasma gondii beyin üzerinde şu anda fark ettiğimizden daha derin etkilere sahip olsa da, Dünya'daki diğer bazı türler tüm vücutlarının bir mantar tarafından ele geçirilmesi riski altındadır.
Korku filmleri bağlamında zombi, zihni şeytani bir hastalık tarafından ele geçirilmiş bir insandır. Tek hücreli parazit Toxoplasma gondii beyin üzerinde şu anda anladığımızdan farklı olarak daha köklü etkilere sahip olsa da insan türünde dizideki gibi bir etki yapmadığını biliyoruz. Diğer yandan Dünya üzerinde bu hastalığa yakalanmaları halinde vücutları bir mantar tarafından ele geçirilebilecek bazı hayvan türleri bulunmaktadır.
Ophiocordyceps unilateralis ile Tanışın
Tropikal marangoz karıncalar (Camponotus) üzerinde parazitlenen mantar Ophiocordyceps unilateralis'tir. Böceklerin mantarlar tarafından parazitlenmesi 105 milyon yıl öncesine kadar uzanmaktadır ve şu anda binden fazla mantarın konakçı olarak böceklere sahip olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte, Ophiocordyceps vücudu ele geçirmekten daha fazlasını yapar; karıncanın ömrünün son günlerindeki davranışlarını da kontrol eder. İngiliz bilim adamı Alfred Russell Wallace 1859 yılında Endonezya'yı ziyaret ettiğinde, ormandaki bazı karıncaların önemli bir sorunu olduğunu fark etti. Sonuçta, marangoz karıncalar genellikle davranışlarında oldukça tutarlıdır: hepsi yuvayı inşa etmek, yiyecek toplamak ve kraliçeye bakmak için üzerlerine düşeni yaparlar.
Bir Karınca Enfekte Olduğunda Ne Olur?
Ophiocordyceps mantarı, enfekte olmuş bir karıncanın vücudunda uzun süre fark edilmeden gelişir ve mantar hücreleri karıncanın toplam kütlesinin %50'sinden fazlasını oluşturana kadar karıncanın dokularını tüketir. Karınca her zaman olduğu gibi çalışmakta ve yaşamaktadır, ancak aniden son derece farklı davranmaya başlar. Koloniden bir Ophiocordyceps koptuğunda, gece gündüz amaçsızca dolaşır, sonunda ağaçların en yüksek dallarına ulaşır ve ona adını veren "zirve hastalığına" yenik düşer. Karıncanın güçlü çeneleri bir yaprağın etrafını sarar ve karınca yaralarına yenik düşer. Kanıt olarak, en az 48 milyon yıl öncesine ait fosiller, bir karıncanın ölüm kavramasının neden olduğu yaprak izlerini ortaya çıkarmış ve böylece bu tür davranış değiştiren mantar parazitliğinin oldukça eski olduğuna dair daha fazla kanıt sağlamıştır.
Bir hafta sonra karıncanın vücuduna geri döndüğünüzde, kahverengi bir kıl örtüsüyle kaplandığını ve kafasına yakın bir yerden bej bir dalın çıktığını göreceksiniz. Bu dal, milyonlarca mikroskobik sporu havaya bırakır, bu sporlar rüzgarla toplanır ve sonunda yeni karıncaların üzerinde yürümesi için yere inerek döngüyü yeniden başlatır.
Bir Karınca Enfeksiyondan Kaçınabilir mi?
Marangoz karıncalar ya da en azından bunu yapmaya çalışanlar, Ophiocordyceps'e karşı çeşitli savunmalar geliştirmiştir. Bazı karınca türleri yuvalarına mantar öldürücü zehirler püskürtüp enfekte olmuş bölgeleri kapatırken, bazıları da birbirlerini tımar ederek sporları arkadaşlarından uzaklaştırmaya çalışır. Ophiocordyceps geldiğinde, bütün bir karınca kolonisi yerinden çıkacak ve gerekirse taşınacaktır.
Peki nasıl oluyor da Ophiocordyceps karınca davranışları üzerinde bu kadar derin bir etkiye sahip olabiliyor? Bu, bilim insanlarını onlarca yıldır şaşkına çeviren bir bilmecedir. Bazıları yıllar boyunca karıncaların ele geçirilmediğini, daha ziyade mantar enfeksiyonuna tepki olarak belirli prosedürlerin geliştirildiğini ve karıncaların mantardan etkilendikleri için değil, kolonilerinin geri kalanına bulaşmasını önlemek için kaçtıklarını iddia etti.
Mantarın Beyni Korumasının Nedeni Var mı?
2017'de PNAS'ta yayımlanan bir araştırmaya göre, karıncanın beyninin bu süreçte hiçbir rol oynamaması mümkün. Araştırmaya göre karıncanın hareketleri, mantarın karınca vücudunun içinde gelişirken ürettiği bir lif ağı tarafından koordine ediliyor. Bu iplikler konakçı karıncanın neredeyse tüm vücut boşluğunu kaplıyor. Araştırmacılar yapay zekayı kullanarak, mantarın böceğin üst gövdesini, alt gövdesini ve bacaklarını kontrol etmek için muhtemelen karıncanın beynine sızmak zorunda olmadığını belirlediler.
Çalışmanın başyazarı ve Penn State'te entomoloji ve biyoloji yardımcı doçenti olan David Hughes bir basın açıklamasında şunları söyledi: "Bir konakçıdaki hücrelerin büyük bir yüzdesinin mantar hücreleri olduğunu gördük." Başka bir ifadeyle, "bu değiştirilmiş yaratıklar aslında karınca kılığına girmiş bir mantardı."
Mantar benzeri hücreler beyin dışında tüm vücudu kolonize etmişlerdir. Bu durum bilim insanlarının, mantarın karıncanın kendisine bir "ölüm ısırığı" verecek kadar uzun yaşamasına yardımcı olmak için bunu yaptığını düşünmelerine yol açtı.
Hughes ve meslektaşları, Plos One dergisinde 2017 yılında yayınlanan bir başka makalede, Ophiocordyceps'in karınca konağını yönetmek için gündüz ve gece boyunca farklı genleri aktive etmesine izin veriyor gibi görünen genleri araştırdı.
Bu sonuçlar ilgi çekicidir, ancak Ophiocordyceps ile kurbanları arasındaki ilişki hakkında kesin sonuçlara varmak için yeterli bilgi sağlamamaktadır. Bir mantar, Ophiocordyceps'in karıncalara yaptığı gibi insan bedenlerini kolayca ele geçiremez. En azından bu, teselli bulabileceğimiz bir şey.
