Üç Köşeli Ticaret ya da Üçgen ticaret, siyahi köleliği küresel ölçekte kolaylaştıran bir sistemdi. Sistemin işleyiş şeması üç kıtayı kapsıyordu: Mal yüklü gemiler Avrupa'dan Afrika'ya gönderiliyordu. Orada tüccarlar bunları satıyor ve Amerika'ya yelken açmadan önce siyah kölelerle dolduruyor, onlar satılırken tüccarlar da ambarlarını pamuk, rom, kahve, kakao, şeker gibi egzotik ürünlerle dolduruyordu. Son olarak, gemiler Avrupa'ya geri dönüyor ve döngü yeniden başlıyor.
Kölelik üç köşeli ticaretten önce de var olsa bile, bu organizasyon ölçeği ve lojistiği açısından tarihte bir dönüm noktasıdır. Bu, 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar birkaç yüzyıl boyunca devam eden ve 18. yüzyılda yoğunlaşan iyi işleyen bir sistemdi. Bu ticaretten en kazançlı çıkan üç ülke İngiltere, Fransa ve Portekiz olmuştur. Üç köşeli ticaretin tanımı, kölelik sayesinde büyük ve özgür bir işgücünden yararlanan Amerika'da kurulan Avrupa kolonilerinin temellerini anlamamıza da yardımcı olmaktadır.
Üç Köşeli Ticaretin Nedenleri
Üçgen ticaretin ana nedeni dayanıklı işgücüne duyulan ihtiyaçtı. İşte 15. yüzyıl Portekizlilerini siyah Afrikalıları satın almaya motive eden şey buydu. Bu köleler sadece Portekiz'de değil, ticaret gemilerinde de çalıştırılıyordu. Portekizliler dünyanın her yerinde ticaret yapan büyük gezginlerdi. Bu uzun yolculuklar yüksek ölüm oranlarına yol açtı, çünkü Portekizliler Afrikalıların aksine kolonilerin (Cape Verde, Sao Tomé, Principe…) tropikal iklimine tahammül edemiyordu. İspanyollar da Portekizlilerin izinden giderek Amerika'daki mülklerini tarlalarda ve madenlerde çalıştırmak üzere kölelerle doldurdular. Mevcut yerliler bu yorucu işlere dayanamazken, Afrikalılar daha dayanıklı olduklarını göstermişlerdi.
Üç Köşeli Ticaretin Üç Aşaması
Adından da anlaşılacağı gibi, üçgen ticaret üç ana aşamada gerçekleşti. Avrupa limanlarında tüccarlar silah, şarap, alkollü içki ve cam eşya olarak bilinen, genellikle ıvır zıvır (Pacotille) olan çeşitli nesneler stokladı. Bu mallar Afrika'da siyah kölelerle takas ediliyordu. İnsan gücüyle yüklü gemiler Amerika'ya yelken açtı ve tüccarlar bu köleleri satarak baharat, şeker, rom, tütün, kakao ve kahve satın aldılar, daha sonra talep patlamasıyla Avrupa'da bunları yeniden satabildiler. Böylece tüccarlar yeni bir ticaret döngüsü başlatmış oluyordu.
Üç Köşeli Ticaret Ne Zaman ve Nerede Gerçekleşti?
15. yüzyıl ile 16. yüzyılın ortaları arasında üçgen ticaret şekillenmeye başlamıştı. Kölelere olan talep henüz düşüktü ve İspanya ile Portekiz, çoğunlukla Amerika'daki Hispaniola'da (bugünkü Dominik Cumhuriyeti) satılan kölelerin ana tedarikçileriydi. Fransız ve İngilizlerin 1674'te Afrika kıyılarına gelmesiyle durum değişerek rekabet arttı: Köle fiyatları yükseldi, tedarik kaynakları değişti ve köleler şeker kamışı üretimini artırmak için ağırlıklı olarak Jamaika, Santo Domingo, Barbados, Guadeloupe ve Martinik'te satıldı.
18. yüzyıl üçgen ticaret için büyük bir genişleme dönemiydi. İngiltere'de Liverpool, Fransa'da Nantes ve Bordeaux, Avrupa'nın başlıca köle ticareti limanlarıydı ve sadece dünyanın önde gelen limanı Rio de Janeiro tarafından geride bırakıldı. Köle ticareti 19. yüzyılda düşüşe geçti: Danimarka ve Norveç Kralları 1803'te köle ithalatını yasakladı, Fransa 1794'te köle ticaretini kaldırdı (1802'de Napolyon Bonapart tarafından yeniden yürürlüğe kondu) ve ardından 1807'de sıra İngilizlere geldi. Ancak köle ticaretinin kaldırılması köleliğin kaldırılması anlamına gelmedi ve ticaret birçok yerde yasadışı olarak devam etti.
Üç Köşeli Ticaretin Kölelerine Nasıl Davranıldı?
Avrupalılar yanlarında getirdikleri mallar karşılığında iç bölgelerde siyah köle ticareti yaparak işe başladılar. Ancak kısa süre sonra Afrika'da köleleri yakalamak için askeri seferler düzenlendi. Tüccarların işini kolaylaştırmak için aracılar bile silahlandırıldı. Kalkış ve varış limanına bağlı olarak 30 ila 80 gün sürebilen Amerika'ya yolculuk sırasında koşullar içler acısıydı. Köleler çiftler halinde zincirleniyordu. Erkekler kadınlardan ve çocuklardan ayrı tutuluyordu. Ölüm oranı 16. yüzyılda %22,6 ile zirve yapmış, ardından 1750 ile 1864 yılları arasında %10 civarında sabitlenmiş ve ortalama %11,9 olmuştur.
Amerika'ya vardıklarında, köleler bir karantina döneminden sonra satılır, ardından bir alışma dönemi boyunca tüm köklerinden ve ailelerinden soyutlanırdı. Daha sonra onlara yeni isimler verilmiştir. Ardından, uymaları gereken kotalar ve kırbaç cezası tehdidiyle plantasyonlarda çalışmaya başlarlar. Ancak, kıymetli bir işgücü olarak görüldükleri için, efendileri tarafından sistematik olarak kötü muamele görmüyorlardı. Dahası, onları Hristiyanlaştırmak efendilerinin göreviydi.
Üç Köşeli Ticaret Kapsamında Kaç Köle Götürüldü?
Toplamda 12 milyondan fazla siyah Afrikalı üçgen ticaretin bir parçası olarak sınır dışı edildi. Bunların yaklaşık 4,8 milyonu Orta Afrika'dan, 2 milyonu ise Benin Körfezi'nden gelmiştir. Bunlar çoğunlukla Brezilya'ya (4.8 milyon), İngiliz Batı Hint Adaları'na (2.3 milyon) ve Fransız Batı Hint Adaları'na (1.1 milyon) götürüldü. Fransa, Portekiz (4.8 milyon) ve Büyük Britanya'nın (3.2 milyon) çok gerisinde kalarak neredeyse bir buçuk milyon köleyi ülkesinden kaçırmıştır.
Emory Üniversitesi ve Henry Louis Gates Jr. tarafından sağlanan araştırmaya göre, tahmini olarak 12,5 milyon köle Afrika'dan Kuzey ve Güney Amerika'daki kolonilere nakledilmiştir. Voyages The Trans-Atlantic Slave Trade Database adlı web sitesi, geçmişte Afrika'dan yapılan köle ticaretine ilişkin verileri bir araya getirmektedir. İlk dört ülkenin Portekiz, Büyük Britanya, Fransa ve İspanya olduğunu göstermektedir.
| Varış Yeri | Portekiz | İngiliz | Fransız | İspanyol | Hollanda | Amerikan | Danimarka | Toplam |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Portekiz Brezilyası | 4,821,127 | 3,804 | 9,402 | 1,033 | 27,702 | 1,174 | 130 | 4,864,372 |
| Britanya Karayipleri | 7,919 | 2,208,296 | 22,920 | 5,795 | 6,996 | 64,836 | 1,489 | 2,318,251 |
| Fransız Karayipleri | 2,562 | 90,984 | 1,003,905 | 725 | 12,736 | 6,242 | 3,062 | 1,120,216 |
| İspanyol Amerika | 195,482 | 103,009 | 92,944 | 808,851 | 24,197 | 54,901 | 13,527 | 1,292,911 |
| Hollanda Amerikası | 500 | 32,446 | 5,189 | 0 | 392,022 | 9,574 | 4,998 | 444,729 |
| Birleşik Devletler | 382 | 264,910 | 8,877 | 1,851 | 1,212 | 110,532 | 983 | 388,747 |
| Danimarka Batı Hint Adaları | 0 | 25,594 | 7,782 | 277 | 5,161 | 2,799 | 67,385 | 108,998 |
| Avrupa | 2,636 | 3,438 | 664 | 0 | 2,004 | 119 | 0 | 8,861 |
| Afrika | 69,206 | 841 | 13,282 | 66,391 | 3,210 | 2,476 | 162 | 155,568 |
| Kayıp | 748,452 | 526,121 | 216,439 | 176,601 | 79,096 | 52,673 | 19,304 | 1,818,686 |
| Toplam | 5,848,266 | 3,259,443 | 1,381,404 | 1,061,524 | 554,336 | 305,326 | 111,040 | 12,521,339 |
Üç Köşeli Ticaret Ne Zaman ve Nasıl Sona Erdi?
18. yüzyılın sonunda köle ticaretine karşı protestolar giderek daha yüksek sesle dile getirilmeye başlandı. Köleler kolonilerde ayaklandı. Fransa'da köle ticareti önce 1794'te kaldırıldı, ardından 1802'de Napolyon tarafından eski haline getirildi ve 1815'te Viyana Kongresi ile tekrar kaldırıldı. Kölelik Fransa'da 1848 yılında kesin olarak yasaklanmıştır. Büyük Britanya'da köle ticareti 1807 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nde ise Amerikan İç Savaşı'nın ardından 1863 yılında sona ermiştir. Latin Amerika ülkelerinin bağımsızlığını kazanması süreci hızlandırmış, 1823'te Şili'de, 1886'da Küba'da ve 1888'de Brezilya'da kölelik kaldırılmıştır.
Üç Köşeli Ticaretin Sonuçları Neler Oldu?
Avrupalıları birkaç yüzyıl boyunca zenginleştiren köle ticareti, sömürgeleştirmenin önünü açtı. Üçgen ticaret, Afrika kökenli insanların bazı ülkelerde çok fazla bulunduğu Amerika kıtasının nüfus tipolojisini de değiştirdi. Köleliğin kaldırılmasından sonra entegrasyon sorunsuz bir şekilde gerçekleşmemiştir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri'ndeki ırk ayrımı buna bir örnektir.
Afrika'da genç ve çalışma çağındaki nüfusun kitlesel olarak ülkeden çıkarılması ekonomik kalkınmayı engellemiş, Afrikalılar arasında silahlanma mücadelesini teşvik etmiş ve nüfus hareketlerine yol açmıştır. Üçgen ticaretin sona ermesinden sonra, söz konusu Afrika bölgelerinde sosyal, ekonomik ve siyasi gerileme ve halklar arasında daha şiddetli etkileşimler yaşandı.