Doğrudan Avrupa'dan Asya'ya geçen bir deniz yolu olduğunu bulan ve Afrika'yı dolaşarak Hindistan'a yelken açan ilk Avrupalı olan Vasco da Gama (1460-1524) Portekizli bir kaşif ve denizciydi. Vasco da Gama Avrupa'dan Hindistan'a yelken açtı. Asya'daki altın ve baharat gibi zenginlikler Avrupa'da değerliydi ancak Asya'daki bu zenginliklere ulaşmak için karada çok uzun yollar kat etmek gerekiyordu. Avrupalılar bu yüzden Afrika'yı dolaşarak Hindistan'a ulaşmanın daha hızlı bir yolunu bulmaya istekliydi. Bu görevi da Gama başardı. Bunu başararak Asya'ya büyük bir ticaret yolu açtı. Keşfi dünya ticaretinde yeni bir çağ başlattı.
Vasco da Gama'nın İlk Yılları
Vasco da Gama'nın kesin doğum tarihi ve yeri bilinmiyor. 1460 ile 1469 yılları arasında Portekiz'in Sines kentinde doğduğuna inanılır. Anne ve babasının üçüncü oğluydu. Babası Estevao da Gama, Viseu Dükü'nün sarayında şövalyeydi; annesi ise Isabel Sodre adında soylu bir kadındı. Vasco da Gama babasının saraydaki rolüyle iyi bir eğitim alabilirdi ancak o bir liman kasabasına yakın yaşamasıyla gemilere ve denizciliğe meraklıydı. Sines'e yaklaşık 110 km uzaklıktaki Evora adlı büyük bir köyde okula gitti. Burada ileri matematik öğrendi ve navigasyon ilkelerini inceledi. 15 yaşına geldiğinde limana yanaşmış ticaret gemileriyle iç içeydi. 20 yaşında bir gemiye kaptan oldu.
Vasco da Gama'nın denizcilik kariyeri Portekiz'in Afrika'dan Hindistan'a ticaret yolu aradığı dönemde başladı. Osmanlı İmparatorluğu Asya'ya açılan neredeyse tüm Avrupa ticaret yollarını kontrol ediyordu. Dolayısıyla limanlardan geçen gemilerden yüksek ücretler talep ediyorlardı. Gemici Henrique lakaplı Portekiz Prensi Henrique Portekiz'in büyük keşif çağını başlatan adam oldu: 1419'dan 1460'taki ölümüne dek Afrika kıyılarına deniz seferleri gönderdi. 1481'e gelindiğinde Portekiz Kralı II. Joao bu geleneği sürdürdü ve Afrika'nın güney kıyılarında deniz yolu aranmasını istedi. Kaşifler çeşitli girişimlerde bulundular ve Afrika'nın etrafından geçip 1488'de Hint Okyanusu'na ulaşan ilk kişi Bartolomeu Dias oldu. Kendisi Ümit Burnu'nu keşfetti. Ancak Hindistan'a varamadan Portekiz'e geri dönmek zorunda kaldı. I. Manuel 1495'te Portekiz kralı olduğunda Afrika'yı dolaşarak Hindistan'a ticaret yolu açma çabalarını sürdürdü. Bu iş için çeşitli adlar düşünülmesine rağmen I. Manuel'in karar kıldığı kişi 37 yaşındaki Vasco da Gama'ydı.
Vasco da Gama'nın Seferleri
8 Temmuz 1497'de Vasco da Gama 170 kişilik bir mürettebat ve 4 gemiyle Lizbon'dan yola çıktı. Da Gama, Sao Gabriel gemisini komuta ediyordu. Vasco'nun kardeşi Paulo da Gama ise üç direkli bir gemi olan Sao Rafael'i yönetti. Diğer gemiler Portekiz yapımı karavel gemisi Berrio ve depo gemisi Sao Maria'ydı. Da Gama'nın yanında ayrıca Bartolomeu Dias da vardı. Afrika kıyılarından geçerken için yararlı öneriler sundu.
Gemiler Kanarya Adaları'nı geçtiler ve 26 Temmuz'da Yeşil Burun Adaları'na ulaştılar. Yaklaşık bir hafta sonra 3 Ağustos'ta yola devam ettiler. Da Gama ve filosu Gine Körfezi yakınlarındaki fırtınalardan ve güçlü akıntılardan kaçınmak için Güney Atlantik'e çıkıp oradan Ümit Burnu'na indi. Fırtınalar yine de onları geciktirecek kadar güçlüydü. 22 Kasım'da burnu dönmüş oldular ve üç gün sonra Güney Afrika'daki Mossel Körfezi'ne demir attılar. 8 Aralık'ta ise tekrar yola çıktılar. Ocak ayında Mozambik yakınlarında Rio do Cobre'de (Bakır Irmağı) bir süre demirlediler. Vasco da Gama ve filosu daha sonra Rio dos Bons Sinais'e (İyi Alametler Irmağı) ulaştı. Burada Portekiz adına bir heykel diktiler.
Ancak mürettebatın çoğu C vitamini eksikliğiyle iskorbüt hastalığına yakalanmıştı ve bu yüzden bölgede bir ay kadar kaldılar. Vasco da Gama'nın filosu sonunda yeniden denize açıldı. 2 Mart'ta diğer Mozambik Adası'na ulaştılar. Oradaki Müslüman tüccarlarla ticaret yaptıktan sonra bir kez daha yola çıktılar ve Malindi'de (bugünkü Kenya'da) kısa süre durdular. Hint Okyanusu'nda gezinmesine yardımcı olması için kendisine bir kaptan tuttu. 23 gün boyunca yelken açtıktan sonra 20 Mayıs 1498'de Hindistan'a ulaştı.
Buradan Büyük Kalikut kenti yakınlarındaki Kappad'a yola çıktı. Da Gama Kalikut'ta kralla bir araya geldi ancak Kalikut kralı ne Gama'dan ne de adak olarak getirdiği armağanlardan etkilenmedi. Ticaret yapmak ve gelenekleri incelemek için Hindistan'da birkaç ay kaldılar ve Ağustos sonunda ayrıldılar.
Vasco da Gama, Goa yakınlarındaki Anjidiv Adası'nı ziyaret ettikten sonra Ocak 1499'da yeniden Malindi'de durdu. Bu noktada mürettebatının çoğu iskorbütten ölüyordu. Vasco da Gama, hastalığı kontrol altına almak için Sao Rafael gemisini yaktırdı ancak aslında boşunaydı. Filo nihayet Eylül 1499'da Portekiz'e döndü ve I. Manuel, da Gama'yı başarısı için kutladı ve ona para ve yeni bir amiral unvanı verdi.
Evinden iki yıl uzak kalmış, denizde 300 gün geçirmiş ve 38.000 km gitmişti. 170 kişiyle çıktığı yoldan 54 adamla döndü. Kardeşi Paolo dahil tayfanın çoğu iskorbütten ölmüştü.
Şimdi Gözdağı Zamanı
Vasco da Gama bundan sonraki seferlerinde tanıştığı insanlara daha tehditkar oldu. Şubat 1502'de 10 gemiden oluşan bir filoyla yeniden yola çıktı. Mozambik'teki Yeşil Burun Adaları'nda durdular ve ardından Kilwa'ya (günümüz Tanzanya) gittiler. Da Gama bölgelerdeki liderleri tehdit etti ve onları ve halkını Portekiz kralına bağlılık yemini etmeye zorladı. Kalikut'a vardığında limanı bombaladı ve birkaç Müslüman tüccarın ölümüne neden oldu. Yine Hindistan, Koçi'de Arap gemileriyle savaşıp onları kovdu.
Vasco da Gama Portekiz İmparatorluğu'nu genişletmenin yolunu açıyordu. Ancak bunun için Doğu Afrika ve Güney Asya halkına karşı kıyıcı oldu. Vasco da Gama sonunda 20 Şubat-11 Ekim 1503 arasında eve dönüş yolunu tuttu. Kral I. Manuel 1521'de öldükten sonra Kral III. Joao, da Gama'yı Hindistan'ın Portekiz valisi yaptı. Kral ülkedeki yolsuzluğu durdurmak ve Portekizli yetkililerin idari sorunlarını çözmek için Vasco da Gama'yı Hindistan'a gönderdi ancak da Gama'nın bu üçüncü yolculuğu onun son yolculuğu olacaktı.
Vasco da Gama'nın Ölümü
Vasco da Gama ilk seyahatinden döndüğü 1499'un ertesi yılı Caterina de Ataide ile evlendi. 6 oğulları olmuştu ve Evora kasabasında yaşıyorlardı. Da Gama 1524'te tekrar denizaşırı ülkelere gönderilene dek Hindistan meselelerine dair öneriler vermeyi sürdürdü. Şimdi bir kez daha Hindistan'a gitmek üzere Portekiz'den ayrılıyordu ve 1524 Eylül'ünde Goa'ya varmıştı. Portekizli liderler arasındaki sorunları hızlıca çözüp düzeni kurdu. Ancak o yıl sonu sıtmaya yakalandı ve 24 Aralık 1524'te Hindistan'ın Koçi kentinde öldü. Yakındaki kiliseye gömüldü ve 1539'da kalıntıları Portekiz'e getirildi.
Vasco da Gama'nın Tarihe Bıraktıkları
Vasco da Gama, Hindistan'a açılan bir okyanus ticaret yolu bulan ilk Avrupalı oldu. Kendisinden önceki birçok kaşifin yapamadığını başardı. Bu deniz yolunu keşfetmesi Portekizlilerin Asya ve Afrika'da uzun süreli bir sömürge imparatorluğu kurmasını sağladı. Afrika'nın çevresindeki bu yeni okyanus rotası Portekizli denizcilerin Akdeniz ve Orta Doğu'da Arap kontrolündeki ticaretten kurtulmasını sağladı. Hint baharat yollarına daha iyi erişimle birlikte Portekiz ekonomisi büyüdü. Vasco da Gama Hint Okyanusu'na rota açarak ülkesini yeni zenginliklere ulaştırdı. Yolculuğu ve keşifleri Avrupalıların dünyasını değiştirdi.
Hindistan'a yaptığı yolculuk dünyada çok kültürlülüğün başlangıcı kabul edilir ve bugün Ay'daki bir kraterin adı onun adını taşıyor.
Vasco da Gama Hakkında Sık Sorulanlar
Vasco da Gama'nın ailesi kimlerdi?
Kesin doğum tarihi bilinmemekle birlikte Vasco da Gama, Portekiz'in güneybatısındaki Alentejo eyaletinin kıyısındaki Sines kalesinin komutanı olan küçük bir taşra soylusu olan Estêvão da Gama'nın üçüncü oğluydu. Bazı kaynaklar annesi Isabel Sodré'nin de soylu bir aileden geldiğini belirtmektedir.
Vasco da Gama en çok ne ile tanınırdı?
Vasco da Gama, Afrika'nın Ümit Burnu'nu dolaşarak Avrupa'dan Hindistan'a yelken açan ilk kişi olarak bilinir. da Gama, 1497 ve 1502'de başlayan iki yolculuk boyunca, 20 Mayıs 1498'de Hindistan'a ulaşmadan önce güney Afrika kıyıları boyunca karaya çıktı ve ticaret yaptı.
Vasco da Gama neyi keşfetti?
Vasco da Gama'nın ilk yolculuğu sırasında, keşif işaretleri olarak padrões (taş sütunlar) taşıdı. Filosunun -iki adet üç direkli yelkenli gemi, 50 tonluk bir karavel ve 200 tonluk bir depo gemisi- orada bulunduğunu kanıtlamak için Güney Afrika'da Mossel Körfezi yakınlarındaki bir adaya bir tane, Mozambik'te iki tane ve Hindistan'da Calicut'ta bir tane dikti.
Kaynaklar:
- "The Discovery of the Sea Route to India" – K. M. Panikkar
- "Vasco da Gama and the Linking of Europe and Asia" – Sanjay Subrahmanyam
- "The Portuguese in the Age of Discoveries, c. 1340-1665" – Malyn Newitt