MS 12. yüzyılda genç Norveçli Kali Kolsson Orkney adalarını ziyaret etti. Yeteneklerine o kadar güveniyordu ki, bunlardan dokuz tanesini sıraladı: "Satranç oynamakta çok becerikliyimdir… Rünleri neredeyse hiç unutmuyorum çünkü sürekli onları inceliyor ya da sanatım üzerinde çalışıyorum. İyi bir atıcıyım ve iyi bir kürekçiyim ve şiirin özünü anlıyorum; ayrıca kolaylıkla kayak yapabilirim." Kolsson'un becerileri Viking Çağı'nın (MS 793-1066) geleneksel eğlenceleriyle benzerlikler taşıyor. Kolsson, Viking oyunlarının sadece bir eğlence olmadığını, aynı zamanda belirsizliklerle dolu Orta Çağ'da hayatta kalmak için değerli strateji dersleri de verdiğini gösteriyor.
Orta Çağ Masa Oyunları: Eşsiz Viking Oyunları
Kökeni Eski Norsçaya dayanan tafl terimi Viking efsanesinde önemli bir rol oynar. "Masa" anlamına gelen tafl kelimesi sıklıkla kart oyunları ve diğer masa oyunlarına atıfta bulunmak için kullanılır. Vikingler arkalarında çeşitli oyun tahtaları ve oyun bileşenleri bırakmışlardır. Stratejik oyunlar gibi görünen bu oyunların kuralları henüz keşfedilmemiştir. Görünüşe göre en çok ahşap oyun tahtaları kullanılmıştır, ancak boyutları çok çeşitlilik göstermektedir. Birçok Viking oyununda dama veya satranç tahtası gibi kareli tahtalar kullanılırken, diğerlerinde dairesel mandal delikleri olan tahtalar kullanılmıştır.
Yeni bir araştırmaya göre, Viking yerleşimlerinde keşfedilen oyun parçalarının çoğu balina kemiğinden yapılmıştır. Arkeologlar tarafından balina avcılığının Viking Çağı'ndan önce gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Vikingler Norveç ve Batı Avrupa kıyılarında balina avlama seferlerine çıkmışlardı. Oyun parçalarının bazıları taştan, bazıları ise cam, kehribar, kil ve hatta taştan yapılmıştı. Bunları yapmak için gereken kaynaklar, Viking dünyasının genişliğini ve birbirine bağlılığını, kurnaz planlama ve ileri görüşlülüğün güçlü olanlara fayda sağlayabileceği bir yer olduğunu kanıtlamaktadır.
Vikinglerin Ziyafet Ritüelleri
Aynı zamanda aç olan bir Viking, öfkeli bir Viking'den çok daha kötüydü. Birçok İzlanda destanının merkezinde ziyafetler vardır. Düğünler, cenazeler, ayinler, bayramlar ve hasat gibi mevsimsel olayların hepsi şölenlerin arka planında gerçekleşirdi. Viking Çağı ritüellerle doluydu ve Gotland'dan bir imgesel taş bu ritüellerden birini tasvir ediyor: İçkili bir ziyafet.
İzlanda'daki arkeolojik kazılarda Viking Çağı çiftliklerinde sığır, koyun ve domuz kalıntıları ortaya çıkarıldığından, evcilleştirilmiş hayvanların İskandinavlar için önemli olması muhtemeldir. İzlanda'daki çiftliklerde bulunan polen ve tohumlarda arpa tohumlarının yoğun olarak bulunması, Vikinglerin ziyafetleri için yeterince bira bulundurduklarını göstermektedir. Buluntulara göre Vikingler bira içmek için tahta bardaklar ya da inek boynuzları kullanıyordu. Bazı Vikingler gümüş ya da altın içki boynuzları, özenle süslenmiş metal bardaklar ya da cam bardaklara para harcamıştır.
Ziyafetler, daha büyük sosyopolitik hedeflerin bir parçası olarak hizmet ederken, aynı zamanda hoş bir eğlence ve kutlama nedeni de sağlıyordu. Yöneticiler gösterişli akşam yemeği partilerine ev sahipliği yaparak sosyal hiyerarşiler kurmuş ve bir karşılıklılık kültürünü teşvik etmişlerdir. Vikingler cömertçe paylaşarak otoritelerini sağlamlaştırmış ve bağlarını derinleştirmişlerdir.
Vikinglerin Paten Ayakkabıları
Vikingler dünyayı dolaşmış olabilirler ama her zaman soğuktan donuyorlardı. O zamanlar Anglo-Sakson Northumbria krallığının bir parçası olan York, 9. yüzyılın sonlarında Vikinglerin eline geçti. York'taki ticaret merkezleri Jorvik'te yapılan kazılarda patenler ve diğer zanaat endüstrilerine ait eserler keşfedildi. Kemik patenlerin kullanımı sadece York'a özgü değildi. İsveç'te arkeologlar tarafından 670'ten fazla antik paten keşfedilmiştir. Vikingler bir at bacağı kemiğinin alt kısmını düzleştirip pürüzsüz hale getirdikten sonra bir ucuna delik açmışlardır. Kemik deliğinden deri bir tanga geçirerek ve ardından tahta bir mandal kullanarak pateni ayak bileğine tutturmuşlardır.
Kemikten yapılmış patenler muhtemelen hem yetişkinler hem de çocuklar tarafından kullanılıyordu. Arkeologlar donmuş göletlerden geçmek için Vikinglerin bir sırık kullandığına inanmaktadır. Patenler buz üzerinde daha hızlı hareket etmek için faydalı olmuş olabilir. Alternatif olarak, elit yarışlar patenlerde yeni bir yuva bulmuş olabilir. Ne olursa olsun, Kali Kolsson buz sporlarının hazırlık ve uzmanlık gerektirdiğini savunuyor. Patenciler muhtemelen Viking toplumunda büyük saygı görüyordu.
Hnefatafl (Oyun Tahtası)
Vikingler hnefatafl adında bir oyun oynarlardı. Her oyuncunun iki ordudan birini kontrol ettiği iki kişilik bir oyundur ve İzlanda Sagalarında sıkça bahsedilir. Rünik kuralların tamamı bulunamamış olsa da, tarihçiler ve arkeologlar oyunun temelleri hakkında iyi bir fikir sahibi olduklarını düşünüyorlar. Oyunun amacı aldatıcı bir şekilde basittir: Bir kral ya da reis taşı olan hnefi'yi ele geçirmek.
Hnefi ilk olarak oyun alanının güvenli merkezine yerleştirilir. Rakipleri oyun yüzeyinin etrafında bir elmas oluşturur. Oyuncuların taşları 90 derecelik dönüşler yapabilir. Oyuncular, bir hücum oyuncusunu ele geçirmek için onu çevreleyen iki komşu dikey veya yatay kareyi işgal etmelidir. Hnefi ancak dört komşu karenin tamamı işgal edilirse alınabilir. Hnefi ancak ve ancak dört köşeden birine ulaşırsa galip gelir. Bu, Vikinglerin saldırganlığı ve stratejik hünerlerinin düşük riskli bir testiydi.
Hnefatafl tahtaları arkeologlar tarafından birçok mezarlıkta ortaya çıkarılmıştır. Norveçli arkeologlar Gokstad gemisinde (yaklaşık MS 900) Hnefatafl adında, bir tarafı dokuz kişilik morris (merel olarak da bilinir) için ayrılmış bir tahta oyunu keşfetmişlerdir. Kemik, diş, kehribar ve hatta cam oyun parçaları antik mezarlardan çıkarılmıştır. Hnefatafl ve diğer tafl (masa oyunları) Vikinglerle ilişkilendirilse de aslında Orta Çağ'dan çok daha eskilere dayanmaktadır. Romalıların Ludus Latrunculorum (bazen latrones olarak da yazılır) adında oldukça benzer bir masa oyunu vardı. İskandinavya'daki kültür, bölgede konuşlanmış Roma birliklerinden etkilenmiş olabilir. Hnefatafl, planlamaya dayalı bir medeniyete işaret etmektedir ve bu da akademisyenleri Vikinglerin ancak seçeneklerini dikkatlice değerlendirdikten sonra denize açıldıklarına inandırmaktadır.
Vikinglerde Müzik Etkinlikleri
Bir Viking savaşçısı hayal edin. Başında boynuzlu bir başlık mı var? Viking dünyasında yapılan arkeolojik kazılarda hiçbir zaman boynuzlu miğferlere rastlanmamıştır. Bazıları, İsveç'te boynuzlu bir insanı tasvir eden bronz bir levhanın keşfine dayanarak Vikinglerin kült bir ritüelin parçası olarak boynuz taktığını tahmin etmiştir. Boynuzlu miğfer yavaş yavaş arkeolojik yazılarda ve popüler kültürde görülmeye başlanmıştır. Richard Wagner bu konsepti aldı ve opera sahnesine ayrıntılı miğferler giyen İskandinav divalarını getirdi. Dolayısıyla müzik, klişeleşmiş Viking tipinin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır.
Vikingler çok çeşitli müzik aletlerini erken benimsemişlerdir. Oseberg gemisinin enkazında ahşap bir lur ve beş çıngırak vardı. İnek, geyik ve kuş kemiklerinden yapılmış antik flütler de arkeologlar tarafından keşfedilmiştir. Vikingler günümüzde yaygın olandan daha az parmak deliği (3-7) olan daha kısa enstrümanlar kullanmışlardır. York'taki kazılar sırasında keşfedilen panpipes diğerlerine hiç benzememektedir. Panpipe'ı oluşturan dikdörtgen biçimli şimşir ağacındaki beş delik havalandırma içindir.
İskandinav destanları ve mitolojileri sıklıkla müzikal referanslar içerir. Ragnarök zamanında, İskandinav tanrısı Heimdallr Gjallarhorn'u üflerdi. Eski İskandinavlar destanlarda sık sık şarkı söylerken ve ayaklarıyla arp çalarken gösterilirdi. Ynglinga efsanesi Odin'in İskandinavları şarkı söylemeyle tanıştırdığını iddia eder. Yine bir başka destanda, bir arp ustası hükümdar için "Ogress-tune", "The Dreamer" ve "Plundering-song" çalar. Zenginlerin gözüne girmenin yanı sıra, güçlüler de yetenekli Vikingler tarafından bu tür eğlencelerle büyülenmiş olabilir.
Vikinglerde Hikaye Anlatıcılar
Vikingler hemen hemen her şey hakkında hikayeler anlatabilirdi. Skaldlar şairler ve büyük olayların anlatıcıları olarak eserleriyle ünlenmişlerdir. Skaldlar dünyayı gezen, görkemli salonlarda ve hükümdarların saraylarında çalan Viking müzisyenleriydi. Skald'ların hikayeleri özellikle kutlamalarda ve büyük toplantılarda aranırdı. Kahramanlık efsaneleri genellikle skaldlar tarafından ev sahiplerine bir tür övgü olarak anlatılırdı. Buna karşılık kral ya da lord da skald'ı hediyelere boğardı. Özellikle altın yüzükler çok değerli hediyelerdi ve skald'ın başarısını temsil ederlerdi. Zengin patronlarını memnun etmek için, skaldlar hem eğlenceli hem de tarihsel olarak doğru hikayeler anlatmak zorundaydı.
Zar Oyunları
Viking kazılarında boynuz ve kemikten yapılmış zarlar keşfedilmiştir. Arkeolojik bulgulara göre zarların çeşitli hayvan kemiklerinden ve daha değerli olan mors fildişinden yapıldığı da tespit edilmiştir. Norveç'teki Demir Çağı mezarlarında bulunan zarlar, Vikingler gelmeden çok önce var olduklarını kanıtlamaktadır. Mezarlarda zarlar sıklıkla hnefatafl tahtalarıyla birlikte bulunur. Zarların stratejik oyunlarda önemli bir rol oynamış olması muhtemeldir. Ayrıca bahislerde de rol oynamış olabilirler. Vikingler çok seyahat etmiş ve evlerine egzotik eserler, gümüş ve altın sikkeler ve diğer hazinelerle dönmüşlerdir. Şanslı bir Viking, zarın olumlu bir şekilde atılması sayesinde zengin ve nüfuzlu hale gelebilirdi.
Viking Sporları
Top için kullanılan Eski Norsça kelime Knǫttr'dir. Bu toplar arkeolojik kayıtlarda iyi korunamamıştır, ancak arkeologlar bunların sert, belki de ahşap veya metal malzemeden imal edilmiş olduklarına inanmaktadırlar. MS 1300 civarında yazılmış bir İzlanda destanında korkunç bir top oyunu sırasında bir göz yuvasından çıkar, bir oyuncunun kolu yerinden çıkar, ayağı kırılır, boynu kırılır ve her ikisinin de boynu kırılır. Bazı oyunların final skorları komik olsa da, Knǫttr'ın fiziksel olarak zorlu bir spor olduğu anlaşılıyor. Vikingler iyileşinceye kadar daha kolay birkaç oyun oynarlardı.
Diğer birçok antik toplumda olduğu gibi, Yunanlılar ve Romalılar da hem yetişkinler hem de çocuklar için çok çeşitli rekabetçi sporları kesinlikle sevmiş ve bunlara katılmışlardır. Hokey sopasına benzer bir sopayla oynanan top oyunları Vikingler arasında da popülerdi. Vikingler, güreş ve diğer fiziksel etkinlikler de dahil olmak üzere fiziksel hünerlerini sergilemek için pek çok fırsata sahipti. Avcılık ve at yarışları da mevcut diğer iki rekabet biçimiydi.
Kılıç oyunları muhtemelen savaşçı kültürlerinde önemli bir rol oynuyordu ve muhtemelen bir tür rekabet olarak kullanılıyordu. Yukarıdaki Valkyrie heykelciğinde görüldüğü gibi, bir savaşçı harekete geçmeye hazırlanıyor. Her iki spor da Vikinglere rahatlama fırsatı sunarken aynı zamanda belirsiz ve tehlikeli bir ortam karşısında fiziksel hünerlerini ve zihinsel metanetlerini sergileme olanağı sağlamıştır.
Lewis Satranç Adamları ve Viking Oyunlarının Sonu
1831 yılı civarında, İskoçya'daki Lewis Adası'ndan ikonik bir ordu ortaya çıktı. Peki onları kim buldu? Ve nerede? Bu detaylar hala gizemini koruyor. Lewis Satranç Adamları keşfinde 78 satranç taşı, 14 satranç masası taşı ve bir toka, yani dört satranç takımına yetecek kadar taş vardı. Deniz aygırı fildişinden yapılan parçalar, MS 1150-1200 yıllarına ait Trondheim, Norveç tasarımlarını anımsatmaktadır.
Peki bu oyun Batı Hebridler'e nasıl geldi? Norveç, 12. ve 13. yüzyıllarda bir süre Lewis'i kendi krallığının bir parçası olarak kabul etmiştir. Bazıları Norveçli bir tüccarın Britanya Adalarına giderken zorluk çektiğini ve satranç taşlarını daha sonra geri almak üzere gömdüğünü düşünüyor. Bazıları ise satranç takımının yerel bir lidere ait olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu düşünüyor.
Lewis Satranç Adamları yetenekli zanaatkârlar tarafından deniz aygırı fildişi ve belki de balina kemiğinden yapılmıştır. Mors avı Grönland, İzlanda ve Norveç'te popüler bir Viking faaliyetiydi. İnsanlar mors elde etmek için sık sık Grönland ve İzlanda'ya seyahat etseler de mors pahalı bir kaynaktı. Lewis Satranç Adamları üzerine yapılan çalışmalara göre, koleksiyonda farklı boyut, stil ve malzemeden parçalar bulunmaktadır. Satranç taşlarının yaratıcılarının bariz yeteneklerine rağmen, uzmanlar geniş bir teknik yelpazesine ve hatta bazı vasat altı oyma örneklerine dikkat çekmişlerdir.
Araştırmacılar Hint oyunu chaturanga'nın satrancın atası olduğunu keşfetmişlerdir. Hnefatafl'a benzeyen chaturanga, askeri bileşeni olan bir strateji oyunuydu. Satrancın Avrupa'daki popülaritesi MS 8. ve 12. yüzyıllar arasında zirveye ulaşmıştır. Lewis Satranç Adamları birçok kültürün buluşmasını sembolize etmektedir.
Bazı şövalye parçaları kalkanlarını ısırıyor gibi görünmektedir. Viking berserkerlerinin zırhsız savaşması ve kalkanlarını ısırmaları yaygın bir uygulamaydı. Lewis şövalyelerinin zırhlı olması, bazı akademisyenlerin berserker tanımlamasını sorgulamasına yol açmıştır. Diğerleri ise berserkerlerin zincir zırh kullanmasının kültürel bir değişimin kanıtı olduğunu, zırhın muhtemelen o dönemde yetenekli zanaatkârlar tarafından üretildiğini savunmaktadır. Bu durumda, eserler Eski İskandinav kültürünün etkisinin Viking Çağı sona erdikten çok sonra da devam ettiğini göstermektedir. Vikingler, tüm oyunlarının iyi oynandığını bilerek Valhalla'da huzur içinde dinlenebilir.