Kasırga Nedir ve Nasıl Oluşur?

Kasırga nedir? Her kasırga oluşumunda iki temel bileşen rol oynuyor: Sıcak su ve nemli, sıcak hava. Bu yüzden kasırgalar daha çok tropik bölgelerde görülür. Birçok Atlantik kasırgası, Afrika'nın batı kıyısındaki gök gürültülü fırtınalar (boran), ekvatordan gelen yakınsak rüzgarlarla karşılaştığında ve en az 27 santigrat derecedeki sıcak okyanus suları üzerinde sürüklendiğinde oluşur.

Diğer kasırgalar ise Meksika Körfezi'nde ortaya çıkan dengesiz hava ceplerinden kaynaklanır. Dünya'da yılda 40 ila 50 kasırga görülmekte. 1 Haziran–30 Kasım arası Atlantik, Karayipler, Meksika Körfezi ve Orta Pasifik'te Kasırga mevsimi, 15 Mayıs–30 Kasım arası ise Doğu Pasifik'te Kasırga mevsimi yaşanır.

Kasırga Nasıl Oluşur?

Kasırga okyanus yüzeyindeki nemli ılık hava hızla yükselmeye başladığında oluşuyor. Yükselen hava ardından soğuk hava ile karşılaşır ve ılık su buharı yoğunlaşarak fırtına bulutlarını ve yağmur damlalarını meydana getirir. Yoğuşma ayrıca bir miktar ısı açığa çıkarır. Bu ısı soğuk havayı ısıtarak yükselmesini ve okyanustan gelen nemli, sıcak havaya daha da fazla yer açılmasını sağlıyor.

Bu döngü devam ettikçe ve daha fazla sıcak ve nemli hava yukarı çekildikçe fırtına oluşmaya başlar. Ayrıca okyanusun yüzeyinden atmosfere taşınan ısı oranı da artar. Bu devam eden ısı değişimi, giderin etrafında dönen su gibi nispeten durgun bir merkezin çevresinde yeni rüzgarlar meydana getirir.

Kasırgalar potansiyel olarak hortumlardan daha tehlikeliler

Kasırga Gücünü Nereden Alıyor?

Su yüzeyinin yakınındaki rüzgarlar birbiriyle çarpışır ve daha fazla su buharını yukarı iter; sıcak hava dolaşımı artar ve açığa çıkan enerji rüzgarı hızlandırır. Ardından üst rakımlardaki sürekli esen güçlü rüzgarlar yükselen sıcak havayı fırtınanın merkezinden uzaklaştırır ve kasırganın kıvrılmasını yani klasik siklon desenini almasını sağlar.

İlgili

Buz Devrine Ait 40.000 Yıllık Kurt Kafası Sibirya'da Bulundu

Erkek Arıların Görevi

Pabuç Gagalı Leylek (Balaeniceps rex) Hakkında Bilgiler

Genellikle 9.000 metrenin üzerindeki yüksek rakımlarda bulunan yüksek basınçlı hava ısıyı fırtına merkezinden uzaklaştırır ve yükselen havayı soğutur. Yüksek basınçlı hava fırtınanın düşük basınçlı merkezine doğru çekilirken rüzgarın hızı da artmaya devam eder.

Gök gürültülü fırtınanın (boran) oluşturduğu fırtına rüzgarları kasırgaya doğru dönüştükçe sahip olduğu rüzgarın hızına göre üç kategoriye ayrılıyor:

• Tropik depresyon: Rüzgar hızı saatte 61 kilometreden düşüktür.
• Tropik fırtına: Rüzgar hızı saatte 63 ila 118 kilometre arasındadır.
• Kasırga: Rüzgar hızı 119 km/s'den yüksektir.

İklim Değişikliğinin Kasırgaya Etkisi

Bilim adamları kasırga oluşumunun mekaniği üzerinde hemfikirler. Ancak Dünya'da bazı noktalarda birkaç yıl boyunca kasırgalar görürken başka bir noktanın nispeten sakin kalmasının nedenlerine dair fikir ayrılıkları var.

Bazı bilim adamları, insan faaliyetlerinin küresel ısınmaya katkısının (dünya çapında artan hava ve su sıcaklıkları) kasırga oluşumunu kolaylaştırdığını ve de oluşan kasırgaları daha yıkıcı hale getirdiğini düşünüyor. Diğer bilim adamları ise son birkaç on yıldır görülen kasırga sayılarındaki ciddi artışın, doğal tuzluluk oranı ve Atlantik'in derinliklerindeki iklim değişikliğinden kaynaklandığına inanıyor (her 40-60 yılda bir doğanın çevre döngüsünün değişmesi).

Kasırga sayısındaki artışları ele alan klimatologlar şu anda aşağıdaki faktörler arasındaki etkileşimleri inceliyor:

• Hava ve su sıcaklıkları dünya çapında artışta ve ortalama küresel sıcaklıklar 2016 yılında rekor seviyeye ulaştı.
• Ormansızlaşma ve çok çeşitli endüstriyel ve tarımsal süreçlerden kaynaklanan sera gazı emisyonları gibi insan faaliyetleri, bu sıcaklık değişikliklerine bugün geçmişte olduğundan daha fazla oranda katkıda bulunuyor.
• Atlantik havzasındaki kasırga faaliyeti yıllardır görece durgun seyrederken, Pasifik tayfunlarının (Pasifik kasırgalarına verilen isim) sıklık ve şiddetinin artması dikkat çekici.

Kasırga Kategorilerinin Açıklaması

1990'lardan bu yana kasırgaları sınıflandırmak için yalnızca rüzgar hızı kullanılıyor. Rüzgar hızını tahmin etmek için bir dakika boyunca görülen farklı rüzgarlar ölçülüyor ve ortalamaları alınıyor. Hava olayı süresince kaydedilen en yüksek ortalama, rüzgarın açıklanan hızı olur. Bu noktada haberlerde Kategori 1-2-3-4-5 şeklinde tanımlar duymuş olabilirsiniz. Hepsinin işaret ettiği hız değişiyor.

Havanın bir başka ölçümü ise yüzeydeki atmosfer ağırlığını gösteren barometrik basıncı ele almakta. Azalan basınç fırtınayı gösterirken, yükselen basınç genellikle havanın düzeldiği anlamına gelir.

Kategori 1 Kasırganın Hızı

Kategori 1 sınıfındaki bir kasırga, saatte 119–152 km maksimum rüzgar hızına sahiptir ve bu da kendisini en yavaş kategoriye yerleştiriyor. Rüzgar hızı 119 kilometrenin altına düştüğünde kasırga, tropik fırtınaya dönüşmüş oluyor.

Buna rağmen Kategori 1 kasırganın rüzgarları hala tehlikelidir ve hasara neden olur. Oluşturduğu hasarlar şunlar:

• İskeletli evlerde çatı, oluk ve panel hasarı
• Devrilen elektrik hatları
• Kırılan ağaç dalları ve sökülen ağaçlar
• Kategori 1 kasırgada kıyı fırtınası dalgaları 1–3,5 metreye ulaşır ve barometrik basınç yaklaşık 980 milibar'dır.

Kategori 1 kasırgalara 2002'de milyar dolar hasara yol açan Lili Kasırgası ve 2004'te sekiz ölüm getiren Gaston Kasırgası örnek verilebilir.

Kategori 2 Kasırganın Hızı

Maksimum rüzgar hızı saatte 154–177 km olan kasırga Kategori 2 olarak adlandırılıyor. Bu rüzgarlar son derece tehlikeli kabul edilir ve aşağıdakilere benzer geniş hasarlara neden olur:

• İskeletli evlerde büyük çatı ve dış cephe hasarı
• Haftalarca sürebilen büyük elektrik kesintileri
• Kökünden sökülen ağaçlar ve kapanan yollar

Kıyıdaki fırtına dalgaları 1,8–2,4 metreye ulaşır ve 979–965 milibar barometrik basınç görülür.

2014 yılında görülen Arthur kasırgası Kategori 2 sınıfındaydı.

Kategori 3 Kasırganın Hızı

Kategori 3 ve üstü rüzgarlar büyük kasırgalar olarak kabul ediliyor. Maksimum rüzgar hızı 191-207 km'dir. Bu kategorideki kasırga hasarı yıkıcı oluyor:

• Taşınabilir evler yıkılır veya ağır hasar görür
• İskeletli evler büyük hasar alır
• Birçok ağaç sökülür ve yolları kapatır
• Birkaç hafta süren elektrik ve su kesintileri görülür
• Kıyıdaki fırtına dalgaları 2,7–3,6 metreye ulaşır ve barometrik basınç 964–945 milibardır.

2005 yılında haberleri yapılan Katrina kasırgası, ABD tarihinin en yıkıcı kasırgalarından biri ve tahminen 100 milyar dolarlık hasara neden oldu. Henüz karaya ulaşmadan Kategori 3 olarak açıklanmıştı.

Kategori 4 Kasırganın Hızı

Maksimum rüzgar hızı saatte 209–251 km olur. Kategori 4 kasırgaların neden olduğu hasarlar arasında şunlar var:

• Çoğu taşınabilir evin yıkılması
• İskeletli evlerin yıkılması
• Kuvvetli kasırga rüzgarlarına dayanacak şekilde inşa edilen evlerde önemli çatı hasarı oluşması
• Ağaçların çoğu kopar veya kökünden sökülür ve yolları tıkar
• Elektrik direkleri düşer ve aylarca süren kesintiler yaşanır
• Kıyı fırtına dalgaları 4-5,5 metreye ulaşır ve barometrik basınç yaklaşık 944–920 milibar olur.

1900'de görülen ölümcül (Teksas) Galveston Kasırgası tahmini 6.000 ila 8.000 kişiyi öldürdü. Daha yeni bir Kategori 4 kasırga örneği 2017 yılında Teksas adasını vuran Harvey Kasırga'sıdır. Irma Kasırgası 2017'de Florida'ya ulaştığında Kategori 4 sınıfındaydı, ancak Porto Riko'ya ulaştığında Kategori 5 oldu.

Kategori 5 Kasırganın Hızı

Tüm kasırgalar içinde en çok felaket getireni Kategori 5'tir ve saatte 252 km veya daha yüksek rüzgar hızına sahiptir. Hasar o kadar şiddetli olur ki, böyle bir fırtına tarafından vurulan alanın çoğu haftalarca hatta aylarca yaşanamaz hale gelebilir.

Kıyı fırtına dalgası 5,5 metreyi aşar ve barometrik basınç 920 milibarın altında olur.

Fırtına kayıtları tutulmaya başladığından bu yana Dünya'da en az 20 Kategori 5 kasırga görüldü:

• 1959'da görülen ve 280 km/s hızla esen Patsy Kasırgası
• 2015'te görülen ve 345 km/s hızla esen Patricia Kasırgası
• 2002'de 260 km/s hızla Meksika'yı vuran Elida Kasırgası

2017 yılında görülen Maria Kasırgası, Karayipler ülkesi Dominika'yı vurduğunda Kategori 4 ve Porto Riko'yu harap ettiğinde ise Kategori 5'di. Her iki ada da tarihinin en kötü kasırgasına şahit oldu. Maria Kasırgası ABD anakarasına ulaştığında Kategori 3'e zayıflamıştı.

Hurricane (Kasırga) İsmi Nereden Geliyor?

İngilizce "hurricane" kelimesi Karayipler ve Florida'da yaşayan Taino yerli halkının kullandığı Huricán sözcüğünden geliyor. Huricán, Karayipler halkı için kötülük tanrısıydı.

Huricán ise Mayalarda rüzgar, fırtına ve ateş tanrısı olan "Huracán" dan türetildi. İspanyol kâşifler Karayipler'den geçtiğinde bu ismi öğrendi ve bugün İspanyolca'da kasırga kelimesi hala "huracán" olarak kaldı. 16. yüzyılda kelime bir kez daha türetilerek günümüzdeki "hurricane" halini aldı.

Hurricane, İngilizce'de kökleri İspanyolca'ya uzanan tek hava olayı sözcüğü değil. "Tornado" sözcüğü, İspanyolca boran (gök gürültü fırtına) demek olan tronado kelimesinin değiştirilmiş bir biçimi. Bu kelime "tornar" yani "dönmek"ten gelir.

Bugün aynı bölgede oluşan kasırgaları birbirinden daha kolay ayırt edebilmek için erkek ve kadın isimleri kullanılıyor.

Kasırga ile Hortum Arasındaki Fark Nedir?

Hortum karada ve kasırga ise suda oluşur. Kasırga ile hortum arasındaki en büyük farklar ne kadar büyük oldukları ve ne kadar sürdükleri ile ilgili. Kasırgalar genelde yüzlerce kilometre çapındadır ve tüm bölgede şiddetli rüzgarlar ve şiddetli yağışlara sebep olurlar. Hortumlar genelde yüz metreden daha geniş değildir. Ancak 2013'te Oklahoma'nın merkezine inen hortumda olduğu gibi 3 kilometreden daha geniş örnekler de var.

Amerika Birleşik Devletleri'ni vuran en büyük kasırga 2012'de Sandy'ydi. New York ve New Jersey'e ulaştığında 1600 km genişliğindeydi ve 70 milyar dolardan fazla hasara ve 175'ten fazla ölüme yol açtı.

Kasırga günler hatta haftalarca sürebilir. Hortumlar genellikle birkaç dakikadan fazla sürmez.

Kasırga İsimleri Nelerdir?

Kasırga isimleri altı yıllık dönüşümle kullanılırlar. Yıllık bazda sıradaki kasırga isimleri böyle görünecek:

Artık Kullanılmayan Eski Kasırga İsimleri

• 1979 – David, Frederic
• 1980 – Allen
• 1983 – Alicia
• 1985 – Elena, Gloria
• 1988 – Gilbert, Joan
• 1989 – Hugo
• 1991 – Bob
• 1992 – Andrew
• 1995 – Luis, Marilyn, Opal, Roxanne
• 1996 – Cesar, Fran, Hortense
• 1998 – Georges, Mitch
• 1990 – Diana, Klaus
• 1999 – Floyd, Lenny
• 2000 – Keith
• 2001 – Allison, Iris, Michelle
• 2002 – Isidore, Lili
• 2003 – Fabian, Isabel, Juan
• 2004 – Charley, Frances, Ivan, Heanne
• 2005 – Dennis, Katrina, Rita, Stan, Wilma
• 2007 – Dean, Felix, Noel
• 2008 – Gustav, Ike, Paloma
• 2010 – Igor, Tomas
• 2011 – Irene
• 2012 – Sandy
• 2013 – Ingrid
• 2015 – Erika, Joaquin
• 2016 – Matthew, Otto
• 2017 – Harvey, Irma, Maria, Nate

Kasırga Hakkında Sık Sorulanlar

Kaynaklar:

• Geosciences LibreTexts – Tropical Cyclone Structure
• National Hurricane Center – Tropical Cyclone Climatology