Alzheimer, demans ya da aşırı bunama hastalıkları arasında en yaygın olanı. Alzheimer hastalığı hafif hafıza kaybıyla başlar ve giderek kötüleşir. Bir sohbeti sürdürme ve çevreye yanıt verme yeteneğinde kayıplara yol açar. Hastalık, beynin düşünceyi, hafızayı ve dili kontrol eden kısımlarını etkiliyor. Kişinin günlük aktivitelerini gerçekleştirme becerisini ciddi şekilde azaltıyor. Bilim adamları her gün Alzheimer hakkında daha fazla şey öğreniyor olsa da şu anda neyin hastalığa sebep olduğu hala belirsiz.
Alzheimer hastalığı nedir?
Alzheimer, bunamanın en yaygın nedenidir. Demans yani bunama, hafıza kaybı ve günlük yaşamı etkileyecek ciddi bilişsel beceri kaybı için kullanılan genel bir terimdir. Alzheimer hastalığı, demans vakalarının %60-80'ini oluşturuyor.
- 2020 yılı itibariyle dünyada 50 milyon Alzheimer hastası var.
- Hastalığın belirtileri en erken 60 yaşından sonra ortaya çıkıyor ve yaşla birlikte risk artıyor.
- Genç insanlar da bu hastalığa yakalanabilir ancak daha az yaygındır.
- Eğer tedavisi bulunmazsa 2050 yılına gelindiğinde dünyada 152 milyon hasta olacak.
Alzheimer'ın nedenleri
Bilim adamları, Alzheimer hastalığına neyin sebep olduğunu henüz tam olarak keşfedemedi. Ancak tek bir nedeni olmadığı düşünülüyor. Herkesi farklı şekilde etkileyen birkaç faktör var.
Yaş, en bilinen risk faktörü. Bir diğer önemli faktör ise aile öyküsü. Araştırmacılar, genetiğin hastalığının ortaya çıkmasında rol oynadığına inanıyor. Bununla birlikte, Alzheimer'da beyindeki değişiklikler ilk belirtiler ortaya çıkmadan yıllar önce başlayabiliyor.
Araştırmacılar Alzheimer hastalığının gelişiminde eğitimin, beslenmenin ve çevrenin rol oynayıp oynamadığını da araştırmakta. Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi kalp hastalığı ve felce yol açan risk faktörlerinin Alzheimer'a neden olabileceği düşünülüyor. Fiziksel, zihinsel ve sosyal aktivitelerin hastalık riskini azaltabileceğine dair güçlü kanıtlar var.
Alzheimer nasıl meydana gelir?
Hastalığın, beyin hücrelerinin içinde ve çevresinde biriken anormal protein birikiminden kaynaklandığı düşünülmektedir.
İlgili proteinlerden biri amiloid adını taşıyor ve beyindeki sinir hücrelerinin etrafında birikerek plaklar oluşturur. Alzheimer'a neden olan diğer protein ise tau adını taşımakta ve içinde biriktiği beyin hücrelerinde düğüm oluşturuyor. Bunlar sinir hücrelerine hasar verip öldürmekte.
Otopsi çalışmaları, çoğu insanın yaşlandıkça bazı plaklar ve düğümler geliştirdiğini gösterse de, Alzheimer hastalarında bu oran çok daha fazla. Dahası, birikim daima hafıza için önemli bölgelerden başlayıp diğer alanlara yayılıyor.
Bilim adamları, plakların ve düğümlerin rolünü tam olarak bilemiyor. Uzmanların çoğu, sinir hücreleri arasındaki iletişimi engellemede ve hücrelerin hayatta kalmak için ihtiyaç duyduğu işlevleri bozmada kritik rol oynadıklarına inanıyor.
Alzheimer hastalığında hafıza bozukluğu, kişilik değişikliği, günlük aktiviteleri gerçekleştirmedeki sorunların arkasında sinir hücrelerinin yok edilmesi ve ölmesi var.
Alzheimer'ın belirtileri
Alzheimer hastalığı yaşlanmanın olağan bir parçası değil. Hafıza sorunları, bilişsel kaybın ilk uyarı işaretleri arasında. Ancak beyindeki mikroskobik değişiklikler hafıza kaybı başlamadan çok önce baş gösterir.
Ulusal Yaşlanma Enstitüsü'ne göre, hasta kişi hafıza sorunlarına ek olarak aşağıdaki belirtilerden bir veya daha fazlasını taşıyabiliyor:
- Tanıdık bir yerde kaybolmak veya soruları tekrarlamak gibi günlük yaşamı aksatan hafıza kayıpları.
- Parayı idare etmekte ve faturaları ödemekte sorunlar.
- Evde, işte veya boş zamanlarda görevleri tamamlamada güçlük.
- Zayıf karar gücü.
- Eşyaları yanlış yerleştirmek ve geri bulmada sorun yaşamak.
- Ruh hali, kişilik veya davranıştaki değişiklikler.
Siz veya tanıdığınız biri yukarıda listelenen belirtilerden birkaçı veya çoğuna sahipse kesinlikle Alzheimer hastası olduğu anlamına gelmez. Hafıza kaybı, düşünme yeteneği veya davranış değişikliği yaşayan bir kişinin öncelikle sağlık uzmanına danışması gerekiyor.
Depresyon ve ilaç etkileşimi gibi belirtilere neden olan faktörler iyileştirilebilirdir. Bununla birlikte, ciddi olma ihtimallerine karşı mümkünse tedavi olmak önemli.
Alzheimer hastalığının tedavisi
Şu anda Alzheimer hastalığının bilinen bir tedavisi yok. Bu hastalık ile yaşayan bireylerin ve onlara bakanların yaşam kalitesi tıbbi yönetim ile artırılabiliyor.
Tedavi birkaç farklı alanı ele alır:
- Kişinin zihinsel işlevlerini sürdürmesine yardımcı olmak.
- Davranışsal semptomları yönetmek.
- Hastalığın semptomlarını yavaşlatmak veya geciktirmek.
Alzheimer ve beyin
Beyinde 100 milyar sinir hücresi (nöron) vardır. Her sinir hücresi, iletişim ağları oluşturmak için diğerleriyle bağlantı kurar. Sinir hücresi gruplarının özel görevleri bulunuyor. Bazıları düşünme, öğrenme ve hatırlama ile ilgilenir. Diğerleri ise görmemize, duymamıza ve koklamamıza yardımcı olur.
Beyin hücreleri işlerini yaparken minik fabrikalar gibi çalışıyor. Erzak alırlar, enerji üretirler, ekipman yaparlar ve atıktan kurtulurlar. Hücreler ayrıca bilgi işler, depolar ve diğer hücrelerle iletişim kurar. Her şeyi çalışır durumda tutmak, büyük miktarda yakıt ve oksijenin yanı sıra koordinasyon gerektiriyor.
Bilim adamları, Alzheimer hastalığının bu hücre fabrikasının bazı bölümlerinin iyi işlemesini engellediğine inanıyor. Sorunun nerede başladığından emin değiller. Ancak tıpkı gerçek bir fabrika gibi, bir sistemdeki arıza diğer alanlarda da sorunlara neden olur. Hasar yayıldıkça, hücreler işlerini yapma yeteneklerini kaybeder ve sonunda ölür ve beyinde geri dönüşü olmayan değişikliklere neden olur.
Bir Alzheimer hastası ortalama ne kadar yaşar?
Ortalamada bir Alzheimer hastası teşhisten sonra dört ila sekiz yıl yaşar. Ancak diğer faktörlere bağlı olarak 20 yıla kadar da yaşayabilir. 80 yaşından sonra hasta olanlar en düşük yaşam beklentisine sahip.
Düşüşte olan kalp hastalığı ve kanser ölüm oranlarının aksine Alzheimer hastalığı ölüm oranları artışta. Alzheimer dahil olmak üzere demans yani bunama, ölüm belgelerinde eksik bildirildiğinden Alzheimer'dan ölen yaşlı insanların oranının daha fazla olduğu düşünülüyor.
Evreleri
Alzheimer'ın evreleri preklinik, hafif, orta ve ileri denilen dört aşamadan oluşuyor.
| Evre | Ort. zaman aralığı |
| hafif (erken) evre | 2 ila 4 yıl |
| orta evre | 2 ila 10 yıl |
| şiddetli (geç) evre | 1 ila 3 yıl |
Alzheimer hastalığının evreleri genellikle ortak bir yolda ilerler. Ancak her insanın aşamaları aynı olmayabilir.
Klinik öncesi evre
Beyindeki değişiklikler, bir kişi hastalığın herhangi bir belirtisini göstermeden yıllar önce başlar. Bu zaman periyoduna preklinik Alzheimer denir ve yıllarca sürebilir.
Erken evre (hafif)
Hafif, erken dönem. Bu aşamadaki semptomlar hafif unutkanlığı içerir. Yaşlanmayla gelen hafif unutkanlık gibi görünebilir. Ancak aynı zamanda konsantrasyon sorunları da oluşabilir.
Kişi bu aşamada bağımsız olarak yaşayabilir, ancak bazı sorunları olabilir:
- Bir ismi hatırlamak
- Son olayları hatırlamak
- Değerli bir nesneyi nereye koyduğunu hatırlamak
- Planlar yapmak
- Organize olmak
- Para yönetimi
Kişi hafıza eksikliklerinin farkında olabilir ve arkadaşları, ailesi veya komşuları da bu zorlukları fark edebilir.
Orta evre
Genellikle uzun yıllar süren en uzun aşamadır. Bu aşamadaki semptomlar şunları içerir:
- Olayları hatırlamada artan sorun
- Yeni şeyler öğrenirken karşılaşılan sorunlar
- Akşam yemeği gibi karmaşık etkinlikleri planlamada sorun
- Kendi ismini hatırlamakta güçlük çekmek
- Okuma, yazma ve sayılarla çalışmaya dair sorunlar
Hastalık ilerledikçe kişi şunları yapabilir:
- Eş veya çocuk gibi kişilerin tanıdık geldiğini bilir ancak adlarını hatırlamaz
- Zamanın ve mekanın takibini kaybeder
- Doğru kıyafeti seçme, giyinme ve diş fırçalama gibi günlük aktiviteler konusunda yardıma ihtiyacı olur
- Karamsar veya içine kapanık olur veya halüsinasyon, paranoya veya sanrı gibi kişilik değişiklikleri yaşar
- Özellikle öğleden sonra veya gece huzursuz, heyecanlı, endişeli ya da ağlamaklı olur
- Fiziksel değişiklikler de olabilir. Bazı insanlar uyku sorunları yaşar. Evden uzaklaşmak genellikle endişe verir.
Şiddetli, geç evre
- Yürümek, oturmak, yemek yemek dahil olmak üzere birçok fiziksel yetenek kaybolur.
- Bağırsak ve mesane kontrolü kaybedilebilir
- Bazı kelimeler veya cümleler söylenebilir, ancak sohbet edilmez
- Her zaman tüm aktivitelerde yardıma ihtiyaç duyulur
- Son olaylardan ve çevresinden habersizdir
- Enfeksiyonlara, özellikle de zatürreye yakalanma olasılığı daha yüksektir
Referanslar:
- Healthline – What Are the Stages of Alzheimer's Disease?
- Mayo Clinic – Alzheimer's disease conditions
- Dementia Australia – About Alzheimer's disease