Sosyalizm, toplumdaki herkesin üretim faktörlerine eşit şekilde sahip olduğu ekonomik sistemdir. Bu sahiplik, demokratik olarak seçilmiş bir hükümet veya herkesin hisse sahibi olduğu kooperatif veya kamu şirketi aracılığıyla kazanılır. Bu üretimin dört faktörü iş gücü, sermaye malları, doğal kaynaklar ve özellikle modern çağda girişimcilik olarak sıralanıyor.
Sosyalizm nedir?
Sosyalistler, insanların temel doğasının kooperatif olduğunu varsayar. İnsanın bu temel doğasının henüz tam olarak ortaya çıkmadığına inanıyorlar, çünkü kapitalizm veya feodalizm insanları rekabetçi olmaya zorladı. Sosyalistler, bu doğal niteliğin ortaya çıkması için ekonomik sistemin insanı bu yönde desteklemesi gerektiğine inanır.
Sosyalizm, üretim faktörlerinin topluma ne kadar yararlı olduğuna göre değerlendirildiği ekonomik bir sistemdir. Sosyalistler hem bireysel ihtiyaçları hem de daha büyük sosyal ihtiyaçları hesaba katarlar. Komuta ekonomisinde olduğu gibi, kaynaklar merkezi planlama ile tahsis edilir.
Sosyalizmde en büyük sosyal ihtiyaçlar arasında ulaşım, savunma, eğitim, sağlık hizmetleri ve doğal kaynakların korunması var. Ayrıca kimileri bunun üretime doğrudan katkıda bulunamayanlara bakmak olduğuna da inanır. Örnekler arasında yaşlılar, çocuklar ve bakıcılar var.
Sosyalizmin mantrası, "Herkesten yeteneğine göre, herkese katkısına göre"dir.
Toplumdaki herkes, ne kadar katkı sağladığına bağlı olarak üretimden pay alır. Bu sistem daha fazlasını kazanmak isteyen bireyleri uzun saatler çalışmaya motive eder. İşçiler, kamu yararı için düşülen payın ardından üretim paylarını alırlar.
Temel çıkarımlar
- Sosyalizm, ekonomik üretimin nüfus içinde eşit olarak paylaşıldığı bir sistemdir.
- Bireylerden ziyade toplumun kolektif refahına değer verilir.
- Hükümet, kaynakları dağıtır ve vatandaşlar üzerinde daha fazla kontrole sahip olur.
- Her biri kendi önceliklerine ve ekonomik tarzlarına sahip sekiz farklı sosyalizm türü var.
Sosyalizmin avantajları
Sosyalizmde üretim araçlarına artık işçiler sahip olduğu için sömürülmezler. Elde edilen karlar, tüm çalışanlar arasında bireysel katkılarına göre eşit şekilde dağıtılır. Ancak kooperatif sistemde, çalışamayan insanlara da verilir. Tüm toplumun iyiliği için temel ihtiyaçları karşılanır.
Sosyalizm, yoksulluğu ortadan kaldırır. Herkesin sağlık hizmetlerine ve eğitime erişmesini sağlar. Herkes eşittir ve kimseye ayrımcılık yapılmaz.
Herkes en iyi olduğu ve en çok hoşlandığı şeyler üzerinde çalışır. Toplum, insanların istemediği işlerin yapılmasına ihtiyaç duyuyorsa, bu işleri daha değerli kılmak için daha fazla maaş verilir.
Sosyalizmde doğal kaynaklar bütünün iyiliği için korunur.
Sosyalizmin dezavantajları
Sosyalizmin en büyük dezavantajı, sistemin işlemesinin insanların işbirlikçi doğasına bağlı olmasıdır. Toplum, rekabetçi olanları ve kişisel kazanca odaklananları görmezden gelir. Zira bu insanlar, kendi çıkarları için toplumu alaşağı etme ve bozma yollarını arama eğilimindedir. Kapitalizm, "açgözlülük iyidir" dürtüsüne sahipken, sosyalizm açgözlülüğü kabul etmez.
Sonuç olarak, sosyalizm insanları girişimciliklerine göre ödüllendirmez. Ayrıca bir kapitalist toplum kadar yenilikçi olması zordur.
Üçüncü dezavantaj, hükümetin çok fazla güce sahip olması. Bu hükümet gücü, yalnızca topluma istediğini verdiği sürece iyidir. Ancak hükümet liderleri bu konumu kötüye kullanabilir ve kişisel çıkarlarına alet edebilirler.
| Özellik | Kapitalizm | Sosyalizm | Komünizm | Faşizm |
|---|---|---|---|---|
| Üretim faktörlerinin sahibi: | Bireyler | Herkes | Herkes | Herkes |
| Üretim faktörleri ne sağlar: | Kâr | İnsanlara yarar | İnsanlara yarar | Ulus kurmak |
| Kaynakların dağıtımı: | Arz ve talep | Merkezi plan | Merkezi plan | Merkezi plan |
| Bireyden kesilen: | Pazara göre | Beceriye göre | Beceriye göre | Ulusa yarara göre |
| Bireyin aldığı: | Kazancına göre | Katkısına göre | İhtiyacına göre | Ulusa yararına göre |
Sosyalistler, sistemlerinin her kapitalist toplumun izleyeceği bir sonraki adım olduğuna inanıyor. Gelir eşitsizliğini geç dönem kapitalizmin işareti olarak görüyorlar. Kapitalizmin kusurlarının, topluma yararlılığının ötesine geçtiğinden eminler. Ancak kapitalizmin kusurları, hangi aşamada olduğuna bakılmaksızın sisteme özgüler.
Kapitalizmin en iyi örneklerinden ABD kurulurken, kapitalizmin kusurlarını dengelemek için anayasaya genel refahın teşvik edilmesi dahil edildi. Hükümete, herkese mutluluk fikrini sürdürme haklarını koruma talimatı verildi. Bunun olmasını sağlamak için eşit şartlara sahip rekabet ortamı oluşturmak yine hükümetin görevi oldu. Tüm bunları, kapitalizmden vazgeçmeden hayata geçirmek mümkün.
Sosyalist ülkeler
Dünyada yüzde 100 sosyalist olan hiçbir ülke yok. Çoğu ülke, sosyalizmi kapitalizm, komünizm veya her ikisiyle birden birleştiren karma ekonomilere sahip.
Beş İskandinav ülkesi olan Norveç, Finlandiya, İsveç, Danimarka ve İzlanda güçlü sosyalist sistemlere sahip. Devlet, ekonominin büyük yüzdesini halk adına elinde bulundurur. Eğitim, barınma ve kamu refahına büyük pay ayrılır. Çalışanların büyük yüzdesi sendikalıdır ve bu da işçilere daha da fazla güç sağlar. Son olarak, bu ülkelerin tümü demokrasi ile yönetilir ve böylece genel nüfusun karar alma sürecine dahil olması sağlanır.
Ancak bu sosyalist ülkeler aynı zamanda kapitalist ekonominin çeşitli yönlerini de taşıyorlar. Bu yüzden sakinleri dünyanın en mutlu insanları arasındalar ve dünyanın en mutlu insanları listelerinde daima ilk 10 arasındalar.
Sosyalizme sahip komünist ülkeler
Kendini komünist ilan eden, ancak sosyalizmin çeşitli yönlerine sahip dört ülke var:
Bu ülkelerdeki hükümetler komünist partinin yegane kontrolü altında olmasına rağmen, özellikle Çin ve Vietnam'ın ekonomileri birçok güçlü serbest piyasa özelliğine sahip.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Rusya, komünizme yapılan atıfları kaldırmak için anayasayı değiştirdi. Kendisini demokratik cumhuriyet devleti olarak tanımladı.
Birçok geleneksel ekonomide özel mülkiyete izin verilirken temelde sosyalizm kullanılır.
Sosyalizm türleri
Sekiz tür sosyalizm var. Kapitalizmin nasıl sosyalizme dönüştürülebileceği konusunda farklılığa sahipler ve sosyalizmin farklı yönlerini vurguluyorlar:
- Demokratik Sosyalizm: Üretim araçları emekçi halk tarafından yönetilir ve demokratik olarak seçilmiş bir hükümet bulunur. Demokratik planlama, toplu taşıma, konut ve enerji gibi kamu malları için kullanılırken, serbest piyasanın tüketim mallarını üretmesine ve dağıtmasına izin verilir.
- Devrimci Sosyalizm: Sosyalizmdir ancak kapitalizm yıkıldıktan sonra ortaya çıkmıştır. Devrim mutlaka şiddetli olmak zorunda değil. Üretim faktörleri işçilere ait olur ve işçiler tarafından merkezi planlama yoluyla yönetilir.
- Özgürlükçü Sosyalizm: Liberteryenizm, insanların temel doğasının rasyonel, özerk ve kendi kendini belirlediğini varsayar. Kapitalizmin darlıklarının ortadan kalkmasıyla insanlar ekonomik, politik veya sosyal hiyerarşilerden arınmış, sosyalist bir toplum arar. Kendi çıkarları için en iyisinin özgürlükçü sosyalizm olduğunu görür.
- Piyasa Sosyalizmi: Üretim, işçilere ait olur ve üretimi kendi aralarında nasıl dağıtacaklarına karar verirler. Fazla üretimi serbest piyasada satabilirler. Alternatif olarak, topluma da devredilebilir ve toplum da serbest piyasaya göre dağıtır.
- Yeşil Sosyalizm: Bu tür sosyalist ekonomide doğal kaynakların korunmasına son derece değer veriliyor. Büyük şirketlerin kamu mülkiyetinde olması aranır. Aynı zamanda toplu taşıma ve yerel kaynaklı gıdalara önemli verilir. Üretimde herkesin temel ihtiyaçlara sahip olduğundan emin olunur ve gerçekten gereknisimi olmayan ürünlere odaklanılmaz. Bu tür bir ekonomide herkese yaşanabilir gelir garanti ediliyor.
- Hristiyan Sosyalizmi: Hristiyan kardeşlik öğretileri, sosyalizm tarafından ifade edilen değerlerle aynıdır.
- İslami sosyalizm: Kendi içinde sosyalist öğretiler barındıran (ör. zekat vermek gibi) İslam'ın geniş ilkelerinin sosyalizm ilkeleri ile birleştirilmesidir.
- Ütopik Sosyalizm: Somut bir plandan çok bir tür eşitlik vizyonuydu. Fikir, kitlesel sanayileşmeden önce ortaya çıktı ve istekli bir toplumla ve barışçıl hedefle gerçekleştirilebilir.
- Fabian Sosyalizmi: Bu sosyalizm fikri 1900'lerin sonlarında Fabian Topluluğu adlı İngiliz örgütü tarafından ortaya atıldı. Kanunlar, seçimler ve diğer barışçıl yollarla sosyalizme kademeli değişim yapılmasını savundu.
Kaynaklar:
- Imlay, Talbot (2018). The Practice of Socialist Internationalism: European Socialists and International Politics, 1914–1960. Oxford University Press. doi:10.1093/oso/9780199641048.001.0001. ISBN 9780191774317.
- Itoh, Makoto (1995). Political Economy of Socialism. London: Macmillan. ISBN 0333553373.
- Kitching, Gavin (1983). Rethinking Socialism. Meuthen. ISBN 978-0416358407.
- Oskar, Lange (1938). On the Economic Theory of Socialism. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press. LCCN 38012882.