Dünyanın en tanınmış heykeli olan Özgürlük Heykeli aslen göçmenlerin gelişini değil, köleliğin sonunu kutlamak için tasarlanmıştı. Her yıl yüzbinlerce göçmenin geçtiği bir teftiş istasyonu olan Ellis Adası heykelin 1886'da ortaya çıkmasından 6 yıl sonra açılmıştır. Ünlü Emma Lazarus şiirinin bulunduğu plakette yer alan "Bana yorgununuzu, fakirinizi verin, toplanmış kitlelerinizi verin özgürce nefes almayı arzulayan" dizesi aslında 1903'e kadar eklenmemişti.
Özgürlük Heykeli'nin tarihi
Bugün New York Limanı'ndaki Özgürlük Heykeli Müzesi'nde 1980'lerde değiştirilen orijinal meşale; heykelin yüzünün oksitlenmemiş ve dolayısıyla yeşil olmayan bakır kopyası ve 93 metrelik anıtı gören göçmenlerin sözleri bulunur. Heykelin uzun süredir unutulmuş tarihinin bir yönünü canlandırır.
Anlamı
Heykelin ilk anlamlarından biri köleliğin kaldırılmasıydı ancak neredeyse hiç benimsenmedi. Bugün yılda 4,5 milyon ziyaretçi çeken anıt Édouard de Laboulaye adında Fransız bir adam tarafından hayal edilmiştir. Fransa'da yaşıyordu, ABD Anayasası üzerine uzmandı ve Amerikan İç Savaşı'nın bitişiyle özgür kalmış kölelere para toplayan ve dağıtan bir komitenin başkanıydı.
Laboulaye Amerika'yı seviyordu. 1867'de bir New York Times muhabirinin yazdığı gibi sık sık "insanların ruhlarını en derin derinliklere iten özgürlük şölenleri" sözünü kullandığı konuşmalar yapıyordu ve kölelik kaldırıldığı zaman ülkeyi daha da çok sevdi. 1865 yılının Haziran ayında, Versay'daki yazlık evinde Fransız kölelik karşıtları ile bir toplantı düzenledi. İnsanlar kölelerin kurtuluşunun önemini yansıtacak bir tür anma hediyesi sunma fikrinden bahsetti.
Laboulaye toplantıdan sonra heykeltıraş Frédéric-Auguste Bartholdi ile ortak oldu ve ondan bir fikir geliştirmesini istedi. 1870 dolaylarında tasarlanan heykelcikte Özgürlük Heykeli meşale kaldırır pozisyonda görülür. Ancak sol elinde tablet yerine köleliğin sona ermesine işaret eden kırık pranga bulunur. Pişmiş topraktan yapılmış model New York Şehri Müzesi'nde hala hayatta.
Bartholdi'nin Özgürlük Heykeli'nin yüzü Mısırlı bir kadını andırır. Bunun nedeni başta Süveyş Kanalı için tasarladığı bir heykel olmasıydı. The Times gazetesi Özgürlük Heykeli'nin, özgür bırakılan Romalı kölelerin giydiği kıyafeti giyen Libertas tanrıçası olduğunu yazdı. Özgürlük Heykeli'nin son modelinde pranga kaldırılarak yerine üzerinde ABD'nin bağımsızlık günü olan 4 Temmuz 1776'nın Roma rakamıyla yer aldığı bir tablet eklenmiştir. Ancak kırık zincirler hala heykelin ayağındadır sadece o kadar görünür değildir.
Heykeltıraş Bartholdi'nin devasa yapıyı hayata geçirmesi için desteğe ihtiyacı vardı. Bu desteği sağlamak için ABD'ye geziler yaptı. New York Limanı'na yelken açtığı bir zamanda Özgürlük Heykeli için mükemmel yeri buldu: O zamanlar Fort Wood kalesi ile kaplı olan ve şimdi Özgürlük Adası denilen Bedloe Adası.
Aslında Mısır için düşünülmüştü
Fransızların neden ABD gibi bir ülkeye böyle bir heykel vermek isteyeceği uzun yıllar anlaşılamadı. Ancak Bartholdi aslında Özgürlük Heykeli'ni Amerika için tasarlamamıştı. Bartholdi bu tür bir heykeli hayal ettikten sonra en uygun ülkeyi aradı. Gençken Mısır'ı ziyaret etmişti ve Fransızların Akdeniz ile Kızıldeniz arasına açacağı kanaldan etkilenmişti. Mısır hidivi Said Paşa'nın 1867 Paris dünya fuarına katılacağını öğrendiğinde oraya gitti ve paşaya projesini önerdi. Ona piramitler veya sfenksler kadar harika bir çalışma yapmayı önerdi. Heykel, Süveyş Kanalı'nın girişinde bir deniz feneri olarak duracaktı. Elinde bir lamba tutan ve bir köle olan fellah kıyafeti giyen devasa bir kadın tasarladı. Osmanlı o zamanlar böyle bir projeyi üstlenemeyecek kadar borç içindeydi ve proje başarısız oldu. Bartholdi sonuç olarak daha zengin bir ülkeyle görüşmesi gerektiğini anladı ve en uygun aday Amerika'ydı.
Özgürlük Heykeli'nin yapımı
Hem Fransa'da hem de Amerika Birleşik Devletleri'nde bağış toplama süreci epey zaman aldı. Bartholdi daha fazla potansiyel bağışçıya ulaşmak için yaratıcı çözümler geliştirdi. Bunlardan birinde insanları bağış yapmaya itmek için heykelin meşale taşıyan kolunu tamamladı ve bununla turlar düzenledi.
Bartholdi 1884'te Özgürlük Heykeli'nin yapımını Paris'te bitirdi. 2 yıl sonra parçalar halinde New York'a getirildi ve yeniden birleştirildi. Heykel 28 Ekim 1886'da "Dünyayı Aydınlatan Özgürlük" adıyla duyuruldu. Açılış havai fişekler ve askeri geçit töreni ile yapıldı. Bartholdi bu sırada heykelin yüzüne tırmanarak Fransız bayrağı açtı.
Bartholdi daha sonraları Özgürlük Heykeli'nin yüzünü annesinin yüzüne göre modellediğini söyledi. Heykelin "derisini" kakma sanatı tekniğiyle, büyük bakır levhaları döverek oluşturdu. Derinin oturacağı iskeleti yapmak için Paris'teki Eyfel Kulesi'nin tasarımcısı Gustave Eiffel'den yardım aldı. Mimar Viollet-le-Duc ile bir araya gelen Eiffel iskeleti demir pilon ve çelikten yaparak bakır derinin bağımsız şekilde hareket etmesine izin verdi. New York Limanı'ndaki konumu güçlü rüzgarlar ile dövüldüğünden şarttı.
225 ton ağırlığındaki heykel 1885'te tamamlandı ve 315 parçaya ayrılarak 214 kasayla New York'a taşındı. Demir, çelik ve elle dövülmüş 90 ton ağırlığında 300 kat bakırdan yapılmıştı. Kaidesi olmadan 34 metredir. Meşalesi 24 karat altınla kaplandı. Sivri uçlu tacı 7 denizi ve kıtayı simgeler. Heykel başta kahverengiye yakın renkteydi ancak bakırın doğal ayrışma süreci neticesinde patine olarak bilinen deniz yeşili rengi aldı.
Özgürlük Heykeli'nin taşınmasını Fransız firkateyni İsere üstlenmişti. Amerika'daki işçilerin heykeli tekrar birleştirmesi dört aylarını aldı. Heykel Başkan Grover Cleveland döneminde dikilmiş oldu.
Karşıt görüşler
Ne var ki o zamanlara gelindiğinde köleliğin kaldırılmasının sıcaklığı hemen hemen kaybolmuştu. Bu yüzden gazete haberlerinde böyle bir anlamdan bahsedilmedi. Hatta siyahi gazeteler heykeli anlamsız ve ikiyüzlü olarak tanımladı. 1886'ya gelindiğinde ABD'deki yeniden yapılanma dönemi başarısız olmuştu. Yüksek Mahkeme sivil hakkın korunması yasasını geri almıştı ve Jim Crow'un yasaları öne çıkıyordu.
Cleveland Gazetesi'ndeki 1886 tarihli bir başyazıda şöyle denildi:
"Bu ülkenin 'özgürlüğü', güneydeki gayretli ve zararsız zenci adama kendisi ve ailesi için saygın bir yaşam sunmayı mümkün kılana kadar Bartholdi heykelini, meşalesini ve hepsini okyanusa sürün… Bu ülkenin 'özgürlüğü'nün 'dünyayı', hatta Patagonya'yı aydınlattığı fikri aşırı derecede gülünçtür."