Yakın tarihin en bilinen petrol sızıntısı yüz binlerce deniz canlısını öldüren ve milyarlarca dolar tazminata yol açan 2010 Deepwater Horizon'dır. Peki bu gerçekten de tarihteki en büyük petrol sızıntısı mıydı? İnsanlar binlerce yıldır petrolü tıpta ve savaş silahlarında kullandılar. Petrolün kullanımı ilk kez odun, kömür, hayvan gücü ve diğer enerji kaynaklarının yerini aldığı Sanayi Devrimi'nde yükseldi. Sıvı petrol, zamanın diğer enerji kaynaklarına göre önemli avantajlara sahipti: Konsantreydi ve bir yerden başka bir yere kolaylıkla taşınabilirdi.
Tarihin en ünlü petrol sızıntıları
Rafine edilmiş ürünlerin (benzin ve dizel gibi) otomobillerde, gemilerde ve diğer araçlarda yakıt olarak kullanılmaya başlanmasıyla petrol kullanımı hızla arttı ve dünya çapındaki kuyu, gemi, depolama terminali ve boru hattı sistemleri büyüdü. Zeminden petrol çıkarmak ve bunu rafineriye ve ötesine taşımak eski ve hasarlı ekipman, insan hatası ve talihsizliğin bir sonucu olarak zaman zaman çevreye petrol salınmasıyla sonuçlanıyor. En büyük sızıntılarda milyar litreden fazla petrol dökülmüştür ve kıyı şeridi kirliliğine, balıkçılık kirliliğine, yaban hayatta ölüme ve yaralanmaya ve turizm gelirinde kayba neden oldu. Aşağıda tarihte en çok tahribat getirmiş petrol sızıntıları listeleniyor.
1: Lakeview kuyusu
- Ne zaman: 1910
- Nerede: Kaliforniya, ABD
- Sızan petrol: 1,43 milyar litre
Lakeview kuyusu 15 Mart 1910'da patladı ve büyük bir ham petrol gayzeri ortaya çıkardı. Lakeview bir "gusher" yani ham petrolün pompalanmadan fışkırdığı bir petrol kuyusuydu. Günler geçtikçe patlama yavaşlama işareti göstermedi ve 22'nci gün hala ilk patlak verdiği zamandaki kadar güçlüydü.
Petrol pınarı, işçilerin pratik çözümleri ile örtülmeye çalışıldı ancak çaba etkisiz kaldı. Günde 40.000 ila 50.000 varile eşit petrol fışkırmaya devam etti. 9 Eylül 1911'de petrol kuyusu kendi üzerine çöktü ve 18 aydır devam eden sızıntı sonlandı. Olayın sonunda 1,43 milyar litreden fazla ham petrol döküldü.
Önemli miktarda petrol sızıntısına rağmen aslında çok az çevresel etkisi oldu. Lakeview kuyusu çevresinde birkaç kilometrelik devasa bir kara sis oluştu ancak işçiler ve gönüllüler tarafından yürütülen çalışmalar sızıntının diğer olumsuz etkilerini azalttı. Petrolün Buena Vista gölünü kirletmesini önlemek için elle hendekler kazıldı ve petrolün çoğu toprağa yönlendirildi ya da buharlaştı.
100 yıl sonra bile bölgenin bazı kısımları hala petrolle kaplı durumdadır. Yine de çok az çevresel hasar olduğu kayda geçmiştir.
2: Körfez Savaşı
- Ne zaman: 1991
- Nerede: Basra Körfezi
- Sızan petrol: 908 milyon litre
Körfez Savaşı sırasında Basra Körfezi'ne neredeyse bir milyar litre petrol döküldü. Başlangıçta Amerikan silahlı kuvvetleri sızıntıyı kasıtlı olarak başlatmakla suçlandı ama olayın arkasında Irak kuvvetlerinin olduğu ortaya çıktı. ABD birliklerinin kıyıya çıkarma girişimini engellemek amacıyla, Irak kuvvetleri boru hattının vanalarını açarak sayısız tankerdeki petrolü denize boşalttı.
Doğal kaynakları, özellikle de kirliliği bir savaş taktiği olarak kullanmanın bilinen ilk örneğidir. Sızıntı 908 milyon litreden fazla ham petrolün Basra Körfezi'ne girmesine ve 100 km'den fazla bir alana yayılmasına neden oldu. Hasarın tam boyutu hala bilinmemekle birlikte, birçok bilim insanı bunun insanlık tarihindeki en kötü petrol sızıntısından biri olduğuna inanıyor; deniz yaşamı ve komşu kıyılar üzerindeki etkileri genişti.
3: Deepwater Horizon kazası
- Ne zaman: 2010
- Nerede: Meksika Körfezi
- Sızan petrol: 794 milyon litre
Yakın tarihin belki de en kötü petrol sızıntısı Deepwater Horizon'dır. Petrol platformunda gerçekleşen patlamanın neden olduğu sızıntıyla 794 milyon litre petrol Meksika Körfezi'ne döküldü ve milyonlarca deniz canlısını öldürdü. Bu açıdan tarihin en büyük deniz petrol sızıntısıdır.
Patlama sonucu 11 kişi öldü, 17 kişi de yaralandı. Kuşlar, memeliler ve deniz kaplumbağaları sızıntıdan etkilenen hayvanlar arasındaydı. Yaklaşık 1770 km'lik kıyı şeridi petrolle kirlendi. Olayda öldürülen hayvanların sayısı nedeniyle Deepwater Horizon petrol kazasının en yüksek ölüm oranına sahip sızıntı olduğu düşünülüyor. En çok etkilenen hayvanlardan biri kahverengi pelikan oldu. Nesli tükenmekte olan bir türdü ve ancak son zamanlarda listeden kaldırıldı.
2014 yılında yapılan bir araştırma kıyı şeritlerinde 800.000 kadar kuşun öldüğünü ve 65.000 kaplumbağanın ölü bulunduğunu belirtmiştir. Buna nesli tükenmekte olan Kemp deniz kaplumbağası dahil. Felaket niteliğindeki petrol sızıntısı tazminat ödemeleri dahil BP'ye 62 milyar $'dan fazlaya mal oldu.
4: Ixtoc petrol kuyusu
- Ne zaman: 1979
- Nerede: Meksika Körfezi
- Sızan petrol: 529 milyon litre
Kazara dökülen tahmini 3,5 milyon varil petrolle 1979'daki Ixtoc sızıntısı tarihte dünyanın en büyük petrol sızıntılarından biridir. Etkilenen bölgeler Meksika'dan başladı ve Teksas'ın kuzeyine kadar uzandı.
Yangına yol açarak platformun tahrip olmasına ve batmasına neden olan patlama ile başlayan Ixtoc petrol sızıntısı dokuz ay boyunca devam etti. Olay, Haziran 1979'da meydana geldi ve ilk aşamalarda günde tahminen 30.000 varil petrol sızıyordu.
Temmuz 1979'da, çabalar günlük akışı günde 20.000 varile düşürmeyi başardı. Ve Ağustos ayına gelindiğinde, akış daha da azaldı, günde sadece 10.000 varil petrole geriledi. Pemex'e göre, sızan petrolün yarısı yüzeye ulaştığında yandı, üçte biri buharlaştı ve geri kalanı ise etrafa dağıldı.
5: Atlantic Empress petrol sızıntısı
- Ne zaman: 1979
- Nerede: Karayip Denizi
- Sızan petrol: 333 milyon litre
Temmuz 1979'da tam yüklü çok büyük iki ham petrol gemisi Karayip Denizi'nde seyrederken yağmur fırtınası sırasında çarpıştı. Her iki gemi de–Atlantic Empress ve Aegean Captain–derhal petrol sızdırmaya başladı.
Gemiler alev alarak 27 mürettebatı öldürdü. Atlantic Empress'teki yangın kontrol altına alınamadı ve çarpışmadan sonra batması yaklaşık iki hafta sürdü.
Yangın kargodaki petrolün büyük kısmını tüketmesine rağmen hala 50 km'ye 100 km'lik alandaki suda gözle görülür bir petrol tabakası vardı. Şaşırtıcı bir şekilde kirlilik yakındaki adalara pek ulaşmadı. Bununla birlikte etkilenen ülkeler hiçbir zaman olaya dair çalışma yapmadı ancak daha sonra 30 milyon dolar talep edildi.
6: Mingbulak sızıntısı
- Ne zaman: 1992
- Nerede: Özbekistan
- Sızan petrol: 333 milyon litre
Tarihteki en büyük kara kökenli petrol sızıntıları arasında olan Mingbulak, Asya'nın en kötü petrol sızıntısıydı. 2 Mart 1992'de Özbekistan'da meydana geldi. Kuyuda yaşanan patlama petrolün Fergana kenti yakınlarındaki vadiye dökülmesini sağladı. Petrol alev aldı ve kuyu basıncı azalana dek iki ay boyunca yandı. Boşalan 333 milyon litre setlerle yangından korundu.
7: Kolva Nehri sızıntısı
- Ne zaman: 1994
- Nerede: Arktik Rusya
- Sızan petrol: 317 milyon litre
Kolva Nehri petrol sızıntısına Rusya'nın Arktik Bölgesi'ndeki aşınmış bir petrol boru hattındaki bir yarık neden oldu. Petrol sekiz ay boyunca kırılmanın yaşandığı yerdeki bir setin içinde birikti ancak daha sonra hendek çöktü ve yaklaşık 317 milyon litre petrol Kolva Nehri'ne döküldü. Yaklaşık 186 km2'lik tundra ve sulak alan petrolle kirlendi. Bölgedeki boru hatlarından sızan petrol tüm bölgeyi siyaha bürüdü.
8: Castillo de Bellver
- Ne zaman: 1983
- Nerede: Güney Afrika
- Sızan petrol: 299 milyon litre
6 Ağustos 1983'te Castillo de Bellver, Cape Town'ın yaklaşık 110 km kuzey-batısında alev aldı. Gemi 299 milyon litre hafif ham petrol taşıyordu.
Kıyıdan uzaklaşan gemi ikiye ayrıldı. İçindeki tanklarda hala 100.000 ton petrol olan kıç bölümü kıyıdan 38 km açıkta alabora oldu ve battı. Pruva bölümü kıyı şeridinden uzağa çekildi ve kontrollü patlayıcı kullanımı ile batırıldı.
Yaklaşık 50.000–60.000 ton petrolün denize döküldüğü veya yandığı tahmin edilmektedir. Önemli miktarda dökülmeye rağmen bir miktar seyreltici kullanımı dışında temizleme işlemine çok az ihtiyaç oldu.
Zarar gören foklar ve çiftlikler ile "kara yağmur"a maruz kalan koyunlar gibi çok az çevresel etki görüldü. Kara yağmur ilk 24 saatte görülen petrol damlacıklarıdır. Yerel balıkçılık alanları ve balık stoğu ciddi şekilde etkilenmedi.
9: Amoco Cadiz
- Ne zaman: 1978
- Nerede: İngiliz Kanalı
- Sızan petrol: 261 milyon litre
16 Mart 1978'de petrol tankeri Amoco Cadiz dişli arızası yaşıyordu ve Brittany kıyılarında karaya oturdu. 223.000 ton hafif ham petrol ve depodaki 4.000 ton yakıt dahil yükün tamamı iki hafta içinde denize aktı. Dökülen petrol hızla emülsiyona dönüştü ve kirletici madde oranı beş kata kadar arttı.
Nisan 1978'in sonunda Brittany kıyı şeridinin 320 km'si kirlenmişti. Kuvvetli rüzgar ve sert deniz gibi olumsuz hava koşulları temizleme işlemini engelleyerek bazı İngiliz Kanalı adalarının kirlenmesine neden oldu.
Bu sızıntı bir petrol sızıntısı nedeniyle şimdiye kadar kaydedilen en büyük deniz yaşamı ölümüne neden olmuştur. Olaydan sonraki iki hafta içinde milyonlarca ölü yumuşakça, deniz kestanesi ve diğer bentik türler karaya çıktı. Dökülme sonucunda yaklaşık 20.000 kuş öldü ve başlıca kayıplar dalgıç kuşlarıydı.
İstiridye yetiştiriciliği ciddi şekilde etkilendi. Kirlenme nedeniyle tahmini 9.000 ton istiridye öldü. Kabuklu ve solungaçlı avlanma, deniz yosunu toplama ve de turizm kısa vadede ciddi şekilde etkilendi.
10: MT Haven petrol sızıntısı
- Ne zaman: 1991
- Nerede: İtalya
- Sızan petrol: 170 milyon litre
MT (motorlu tanker) Haven 11 Nisan 1991'de büyük bir petrol kargosu ile yüklüyken patlama yaşadı. Patlama tüm gemide yangına neden oldu ve beş mürettebat öldü.
Tanker, yükünü İtalya'nın Cenova kenti yakınlarındaki Multedo petrol platformuna boşaltacaktı ancak patlamadan üç gün sonra battı. Olayda tahmini 170 milyon litre ham petrol Akdeniz'e döküldü.
İtalyan yetkililer tarafından büyük bir temizlik operasyonu başlatıldı ve bu da felaketin boyutunu önemli ölçüde sınırladı. Temizlik çabaları mevcut boyutta olmasaydı hasar çok daha kötü olacaktı. Bir yandan yanan gemiden dışarı pompalan petrolün çoğu yüzeydeyken yakıldı. Bununla birlikte sonraki on yıl boyunca hem Fransa hem de İtalya kıyılarındaki balıkçılık kirlilikten ötürü ciddi çevresel zarar gördü.
11: Torrey Canyon sızıntısı
- Ne zaman: 1967
- Nerede: Cornwall, İngiltere
- Sızan petrol: 136 milyon litre
Süper tanker sınıfındaki Torrey Canyon Mart 1967'de Cornwall kıyılarında kayalarla çarpıştı. Çarpışma 100.000 tondan fazla ham petrolün Manş Denizi'ne dökülmesine neden oldu.
İngiliz ve Avrupa sularındaki ilk büyük petrol sızıntısıydı. Hem deniz yaşamına hem de yerel halkın geçim kaynaklarına ciddi zararlar veren bu olay Birleşik Krallık'ın en kötü çevresel kazası olmaya devam ediyor.
Plajlar diz boyu çamura batarken 15.000'den fazla deniz kuşu öldü ve kıyıya çıktı; bazı türlerin önceki popülasyonuna ulaşması onlarca yıl aldı. Ancak ilk günlerdeki kuş ve memeli ölümleri toplam kaybın sadece bir kısmını oluşturdu. Olayın etkileri yıllarca sürdü, plankton ve küçük omurgasızlar dahil midye, istiridye, balık, kuş ve memelileri etkileyerek besin zincirinin tümüne zarar verdi.
İngilizler tarafından başlatılan temizlik çalışmasında güçlü kimyasallar aşırı derecede kullanıldı. Bu durum zaten kötü olan koşulu daha da kötüleştirdi. Kimyasalların petrolü parçalayacağı ve doğal bakterilerin tüketimine uygun hale getireceği düşünülmüştü. Ancak kimyasallar deniz yosunu, deniz minaresi ve balık gibi temas ettiği tüm canlıları öldürdü. Kimyasallar sahillerde birikerek zehir etkileri şiddetlendi. Çevredeki zararın iyileşmesi 13-15 yıl sürdü. Bu süre petrolün rüzgar ve deniz yoluyla saçtığı zarardan beş kat daha uzundur.
12: Exxon Valdez kazası
- Ne zaman: 1989
- Nerede: Alaska
- Sızan petrol: 41 milyon litre
Exxon Valdez, Alaska'daki Valdez limanından ayrılıp Long Beach, Kaliforniya'ya doğru yola çıktı. 200 milyon litre ham petrol taşıyan tanker 24 Mart 1989'da gece yarısını dört dakika geçe Bligh Resifi'ne çarptı, sorun ciddiydi. Prince William Sound'da bulunan resif Alaska Körfezi'nde iyi bilinirdi.
Çarpma sonucunda geminin gövdesi parçalandı ve 41 milyon litre petrolün suya dökülmesine neden oldu. O zamanlar, ABD sularında meydana gelen en büyük petrol sızıntısı oldu. Dökülmeyi kontrol altına almaya yönelik ilk girişimler başarısızdı. Petrol tabakası aylar boyunca yayılmaya devam etti. Toplamda 2100 km kıyı şeridi sızıntıdan etkilendi.
Daha sonraki araştırmalar, Exxon Valdez'in kaptanı Joseph Hazelwood'un çarpışma sırasında içki içtiğini ve lisanssız bir üçüncü şahsın geminin kontrolünü ele geçirmesine izin verdiğini ortaya çıkardı.
Olay 250.000 deniz kuşu, 300 fok, 250 kel kartal ve 22 katil balinanın ölümüne neden oldu. Sound'daki su samurları sızıntıdan ciddi şekilde etkilendi. Popülasyonunun %40'ı öldü ki tahminen 3.000 ölüm anlamına geliyor. Su samuru popülasyonu olaydan 25 yıl sonra dahi tam olarak iyileşmedi.
Bazı raporlar toplam ekonomik kaybın yaklaşık 2,8 milyar dolar olduğunu ve 30 yılı aşkın süre sonra bugün suda hala ham petrol kalıntıları olduğunu belirtiyor.
