Dünya genelinde çoğu insan çay içmektedir. National Geographic'e göre, dünya genelinde her gün yaklaşık 6 milyar bardak çay içiliyor ve bu da çayı dünyada en yaygın olarak tüketilen içecek yapıyor (su hariç). Çayın günlük yaşamda düzenli olarak yer almasının köklü geçmişi, onun küresel yaygınlığını önemli ölçüde açıklamaktadır. Menşei yaklaşık 4.700 yıl önce Çin'e kadar uzanan çay, binlerce yıldır demlenmektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'ne göre, başta Arjantin ve Japonya olmak üzere birçok ülke artık uluslararası tüketim için çay üretmektedir. Günümüz çay sektörü, uzun bir mazinin pek çok huzursuz edici sır barındırması anlamına geleceği kuralına bir istisna teşkil etmiyor.
Bazı Kenyalılar 2022 yılında, ülkelerinde çay plantasyonlarının kurulması sırasında işlenen sömürge suçları nedeniyle İngiliz hükümetine karşı hukuk mücadelesi başlattı. AJ+'nın haberine göre grup, yerli halkların zorla yerlerinden edilmesi nedeniyle 200 milyar dolar tazminat talep ediyor. Birçok büyük gazete Kenyalı grubun "sömürge dönemi toprak hırsızlığı" ve buna eşlik eden işkence ve cinayet iddialarını genişletiyor. Trajedi şu ki bu, varlıklı kurumların çalışanlarını nasıl istismar ettiğinin ve etmeye devam ettiğinin yalnızca bir örneği. Üstelik yalnızca bir içecek uğruna.
Çay sektörünün, mağaza reyonlarını dolduran parlak ambalajlı kutularının ve plastik şişelerinin ardında gizlenen karanlık bir geçmişi var.
Çay Doğu Hindistan Şirketi'ni servet sahibi yaptı
Avrupa emperyalizmi bazen İngiliz Doğu Hindistan Şirketi için kullanılan bir terimdir. Şirket 1600 yılında Güneydoğu ve Doğu Asya ile yapılan ticaretten faydalanmak amacıyla kurulmuştur (modern kapitalizmin yükselişiyle aynı döneme denk gelmektedir). World Green Tea Association'ın iddiasına göre, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, vergilerle ayakta duran ve güçlü bir ordu tarafından desteklenen savaşçı bir girişimdi. Onlar için önemli bir gelir kaynağı, yüksek talep gören ve artan ithalatın bir sonucu olarak artan çay satışıydı.
BBC Radyo 4'te yayınlanan bir podcast'e göre, 1801 yılına gelindiğinde Doğu Hindistan Şirketi çay ticaretinden yılda 24 milyon pound kazanıyordu ki bu rakam bugünün parasıyla yaklaşık 1,4 milyar dolara denk geliyor. Britanya İmparatorluğu muazzam karlar elde etmesine rağmen (özellikle de tipik bir hanenin yılda sadece 36 dolar kazandığı düşünüldüğünde), yine de derin bir borç içindeydi. Çay İngiltere'nin en değerli ihraç ürünlerinden biri olduğundan, hükümet ülkenin artan borcunu ödemek için çay üzerindeki vergileri artırdı ve Boston Çay Partisi ve Amerikan Bağımsızlık Savaşı'na yol açan olayları başlattı.
Emperyalizmin gölgesi tüm dünyada devam etmektedir. Ancak İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, genellikle tarihi bir dipnot olarak ele alınmasına rağmen 2010 yılında yeniden kurulmuştur.
Çay ticareti İngiliz sömürgeciliğinin iti gücü oldu
Kamış şekeri, daha önce sadece İngiliz toplumunun üst sınıflarında çayı tatlandırmak için kullanılırken, hızla popülerlik kazandı. Bu lüks ürünlerin her ikisi de İngiliz kolonizasyonunun önemli itici güçleriydi. İngiliz Donanması, çay ve şeker ticaretinden elde edilen para sayesinde daha fazla toprak işgal edebildi, daha fazla plantasyon inşa edebildi ve modern tarihin en karanlık bölümlerinden biri olan transatlantik köle ticaretini genişletti. Al Jazeera'ye göre, çay vergilerinden elde edilen gelir eskiden İngiliz hükümetinin gelirlerinin yaklaşık %10'unu oluşturuyordu.
Britanya Hindistanı'ndaki ve sömürge imparatorluğunun diğer yerlerindeki çay plantasyonlarındaki çalışma koşullarının korkunç olduğu herkesçe biliniyordu. Ancak pek çok İngiliz vatandaşının umurunda değildi. Daha da kötüsü, Smithsonian'da yayınlanan bir makalede de belirtildiği gibi, bazı kişiler plantasyonları öven ifadeler bile kullanıyordu. Sömürge döneminden kalma eserler, plantasyonlarda çalışan kölelerin tasvirlerini içeren çay kutuları gibi, bugün hala orada bulunmaktadır. Ancak sömürünün bu şekilde teşvik edilmesine herkes katılmıyordu. Birçok insan düşüncesizce şekerli çay içerken bile, kölelerin durumuna dikkat çekmek için kölelik karşıtı bir hareket vardı.
İngilizler çayı Çin'den çaldı
Çin, içeceğin kültürel merkez üssü olması nedeniyle geleneksel olarak küresel çay endüstrisine hakim olmuştur. Ancak İngilizler bu sistemi yıkmaya ve çayı kendileri üretmeye kararlıydı, bu yüzden Çin'e girmenin bir yolunu buldular ve hem çayı hem de onu demleme tekniklerini çaldılar. South China Morning Post'ta yayınlanan bir makalede detaylandırıldığı üzere, Doğu Hindistan Şirketi Çin'in kalbinden çay fideleri çaldı ve bunları Hindistan'a dikti. Sarah Rose'un (South China Morning Post aracılığıyla) kaleme aldığı " For All the Tea in China" başlıklı makaleye göre, bu planı gerçekleştirmek için "bir bitki avcısı, bir bahçıvan, bir hırsız [ve] bir casusa" ihtiyaç duyulmaktaydı.
Böylece 1848'de İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, şimdilerde bitki avcısı olarak anılan Robert Fortune'u kılık değiştirip Çin'in Wu Si Shan dağlık bölgesine gizlice girmesi için gönderdi. Rose, " For All the Tea in China" adlı kitabında belki de şimdiye kadar yapılmış en büyük endüstriyel casusluk eyleminin öyküsünü anlatıyor. Fortune, Çin'in yabancılara yasak olan çay tarlalarına girmenin bir yolunu keşfetti ve çay yapraklarını kurutmak için gizli geleneksel prosedürü öğrendi. Fortune'un gizli görevi amacına ulaştığında, çay tarihinin akışını sonsuza dek değiştirecek ve Çin'e felaket getirecekti.
Çay I. Afyon Savaşı'nı başlattı
19'uncu yüzyılda çaya olan talep o kadar yüksekti ki İngiltere pazarı tedarik etmekte sorun yaşadı. World Green Tea Association, Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nın ardından İngiliz hükümetinin çay için ödemesi gereken gümüşte ciddi bir kıtlık yaşandığını iddia ediyor. National Army Museum'a göre Çin, çay için ödeme olarak sadece külçe gümüş alıyor ve başka hiçbir ülkeyle anlaşma yapmıyordu. Bir süre sonra İngilizler Çin'e afyon sokmak ve karşılığında gümüş talep etmek gibi sakıncalı bir yola başvurdu.
İngiltere'nin uyuşturucu ticareti eskiden uluslararası ekonomisine çok ihtiyaç duyulan bir ekonomik denge sağlıyordu. 1839 yılına gelindiğinde tüm çay ticareti, Asya'nın her yerine yasadışı yollardan sokulan afyonla finanse ediliyordu. Çin'de madde bağımlılığı önemli ölçüde artmış ve afyon ticareti yoksul Hintli çiftçilerin içine düştüğü kötü duruma katkıda bulunmuştu. Aşırı sömürü tüm sürece damgasını vurdu.
Çin'in afyon kaçakçılığını yasaklama girişimlerinin bir sonucu olarak I. Afyon Savaşı patlak verdi. Çin sonunda bu çatışmadan galip çıktı. Çinlilerin Batı'ya ilişkin algıları, Afyon Savaşları'nın bıraktığı izlerle lekelenmeye devam etmektedir.
İngiliz çay yüzünden Hindistan'ı sömürdü
İngiltere, Çin'i kuşattığı sırada çay yetiştirmeye başladı. İlk çay plantasyonları on dokuzuncu yüzyılın ortalarında Hindistan'da kurulmuş ve Çin'den alınan çay bitkileri ile Hindistan'a özgü bitkilerin bir karışımı kullanılmıştır. The Hindu gazetesi, İngiliz çay satıcılarının Hint çayını Çin çayına kıyasla daha iyi bir ürün olarak tanıtarak satışlarını arttırmaya çalıştıklarını yazmaktadır.
İngilizler ekinlerine yer açmak için Assam'da toprak gasp ettiler. Buradan İngilizlerin yerli halklar arasındaki düşmanlıkları nasıl körüklediğini ve ardından galip gelenlerin topraklarını nasıl çaldığını anlıyoruz. Yerli halk, İngilizlerin çay üretimi için el koyduğu topraklardan zorla çıkarıldı. Modern Asian Studies dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, Doğu Hindistan Şirketi daha sonra bu araziyi çay plantasyonlarını yönetmek isteyen Avrupalı yatırımcılara ucuza satmaya ya da kiralamaya başladı.
Ancak bu arazi tek başına yeterli değildi. Çay endüstrisinde işçiler çok önemliydi. Britanya İmparatorluğu'nda kölelik 1833 yılında kaldırılmış olsa da, bölgede zorla çalıştırma uygulaması devam etti. Hindistan'daki çay plantasyonlarının sözleşmeli işçi kullanımı BBC News tarafından ele alınmıştır. Bu çalışanlar köle değil, belirli bir süre için işe alınan özgür kişilerdi. Ancak gerçekte, korkunç koşullar altında çalışmaya zorlanıyorlardı. Aslında adı dışında her şeyiyle kölelerdi.
Günümüz çay şirketleri hala insan haklarını ihlal ediyor
Sömürge çay işletmelerinin zorla çalıştırma uygulamasının etkileri bugün de hissediliyor. Hindistan'daki çay işçilerinin kötü durumu 2015 yılında BBC News tarafından gün ışığına çıkarıldı. Kötü barınma koşulları ve temiz suya erişimin olmaması başlıca sorunlar olarak gösterildi. Hindistan'daki çay işçileri ülkenin asgari ücretinden çok daha az ücret alıyor ki bu durum, mülk sahiplerinin bu tür şeylerle ilgilenmesinin beklendiği düşünüldüğünde ironik bir durum. O dönemde işçilerin bir günlük çalışma ücreti 1.50 dolar civarındaydı.
Business & Human Rights Resource Center'a göre Hindistan'daki yaklaşık 13 milyon çay toplayıcısı, zorla çalıştırma ve cinsel saldırı da dahil olmak üzere "kronik insan hakları ihlallerinden muzdarip". Bu ihlallerden yararlanan dev şirketler, büyük ölçüde tedarik zincirleri kamuoyundan gizlendiği için bu durumdan kurtuldular.
Özellikle Afrika'da olmak üzere birçok çay üreticisi ülkede insan hakları ihlalleri konusunda süregelen bir sorun var. Malavi'deki işçiler cinsel taciz ve istismar nedeniyle PGI'ya dava açarken, Kenya'da çay işçileri güvenli olmayan çalışma koşulları nedeniyle James Finlay'e dava açmıştır. Farklı Kenyalı çay işçileri de kendilerini etnik şiddetten koruyamadığı için Unilever'e dava açmıştır. Çay sektörünün insan hakları sorunlarıyla boğuştuğu yönündeki rahatsız edici sonuç, birbiriyle çok az ilgisi olan ihlallerin yaygın bir şekilde meydana gelmesine dayanmaktadır.
Sömürgercilerin inşa ettiği çay tarlaları yerli halk için değildi
Yerel halk hiçbir zaman sömürge çay plantasyonlarından fayda görmeyi beklemedi. Çünkü sömürgeciler, mallarını Avrupa'da satmayı amaçlıyorlardı. Young Mountain Tea'ye göre, Hindistan yirminci yüzyıl başlamadan önce dünyanın en büyük çay yetiştiricisi olarak Çin'i geçti. O dönemde ana odak noktası ihracattı. Hintliler bile çok yakın zamana kadar çayın aslen Britanya'dan gelmediğinin farkında değildi. Çay içmek Hindistan'da 1960'lardan beri popüler olsa da, o on yıla kadar Hint kültürünün bir parçası olarak yaygın bir şekilde kabul görmemişti.
Kenya da aynı şekilde. Fairtrade Foundation, Kenya'nın küresel çay üretiminde üçüncü sırada olmasına rağmen ihracatta birinci sırada olduğunu iddia ediyor. Halihazırda iç kullanım için büyük miktarlarda çay yetiştirilen Hindistan ve Çin'in aksine, Kenyalılar çay tüketme eğilimi göstermedi. Kenya Tarım Kurumu, Kenya çayının sadece yaklaşık yüzde 7'sinin yurt içinde tüketildiğini belirtiyor. Yani Kenyalılar kişi başına düşen çay miktarında dünya ortalamasının neredeyse yarısını içiyor. Belki de bu durum kısmen, kültürel bir pratik olarak çay içmenin Kenya'da yerleşmesi için daha az zamana sahip olmasından kaynaklanıyor. Çünkü Kenya'daki ilk çay plantasyonları 1950'lerde kuruldu.
