Alpaka (Vicugna pacos) develerin en küçük türüdür. Alpakalar lamalar ile yakın akrabalar, ancak daha küçükler ve daha kısa ağız yapısına sahipler. Lamalar etleri ve kürkleri için yetiştirilip, yük hayvanı olarak kullanılırken alpakalar ipeksi, hipoalerjenik yünleri için besleniyor. Her iki hayvan da binlerce yıl önce Güney Amerika'daki And Dağları yerlileri tarafından evcilleştirildi. Alpaka ayrıca vikunya ve guanakoya da yakındır ve bu ikisi daha çok vahşi doğada bulunur.
Alpaka (Vicugna pacos)'nın Özellikleri
- Bilimsel adı: Vicugna pacos
- Yaygın ad: Alpaka, alpaca
- Boyut: 90 cm
- Ağırlık: 55-65 kg
- Ömrü: 15-20 yıl
- Beslenme: Otçul
- Habitat: Dünya geneli, Antarktika hariç
- Popülasyon: 3,7 milyon
- Korunma durumu: Değerlendirilmedi (evcilleştirilmiş)
Alpaka'nın Fiziksel Tanımı
İki alpaka cinsi var. Boy ve ağırlık bakımından aynılar ancak Huacaya, yoğun, kıvırcık, süngerimsi tüyleriyle daha hacimlidir. Suri ise daha uzun, düğümlü sarkık tüylere sahiptir. Yetiştiriciler, alpakaların %10'undan daha azının Suris olduğunu tahmin ediyor. Her iki hayvan da geniş bir renk ve yün yelpazesine sahip. Diğer lamalar gibi alpaka da uzun boyunlu, uzun bacaklı ve kısa kuyrukludur.
Nispeten küçük başları, ince gövdeleri, iri ve sivri kulakları var. Lamalardan en belirgin farkları küçük vücut ölçüleri oluyor. Omuza kadar 90 cm yüksekliğe ve 55 ila 65 kg ağırlığa sahipler. Erkekler dişilerden 10 kg daha ağırdır. Ayrıca kare yerine yuvarlak hatlı bir vücuda, kuyruklarını dikleştirmek yerine gövdelerine yakın tutma yönüyle lamadan ayrılırlar. Alpaka'nın değerli yünlü kürkü, siyah veya kahverengiden griye ve açık ten rengine kadar değişir; açık sarı ve bazen de beyaz renklerde olabilir.
Alpaka, tüylü kumaş üretiminde dört lamini arasında en değerlisi. İnka uygarlığı döneminde, alpaka ve vikunya yünü pelerinlerinden yapılmış cüppelerin giyilmesi soylulara ve kraliyet ailesine özgüydü. Kristof Kolomb öncesi dönemde iki alpaka ırkı, huacaya ve suri keşfedildi. Surinin yünleri (yapağı) ince ve ipeksidir ve kesilmezse yere kadar uzanır. Huacaya'nın tüyleri ise görece daha kısa ve iri tanelidir. Alpaka'nın yapağı oldukça hafif, güçlü, parlak, yalıtım değeri yüksek, yağmura ve kara dayanıklıdır. Parkalarda, uyku tulumlarında ve ince astar kaplamalarında kullanılıyor.
Alpaka elyafı bazen elbise ve hafif takım elbise kumaşları yapmak için başka elyaflarla birleştirilir ve ayrıca hem kaplama hem de dış giyim astarı olarak kullanılan havlı kumaş olarak dokunur. Peru, çoğu Arequipa şehrinde pazarlanmakta olan yapağının lider üreticisi durumunda. Peru hükümeti, alpaka yapağı kalitesini artırmak ve üretimini hızlandırmak için ıslah programı oluşturdu. Alpakalar normalde her iki yılda bir kırpılır, surisler her seferinde 3 kg kadar ince yün verir ve huacaya'da ise bu yaklaşık 2.5 kg'dır. İki yılda huacaya yaklaşık 30 cm ve suris 60 cm uzunlukta tüy çıkarır.
Alpakaların Habitatı ve Coğrafi Dağılımı
Alpakaların mevcut yaşam alanları orta ve güney Peru ve batı Bolivya ile sınırlı. Alpakalar, dört lamini arasında habitatı en sınırlı ve özel olan. 4000 ila 4.800 metre arasındaki yüksekliklerdeki bataklık zemine adapte olmuş durumdalar. Burada havadaki oksijen oranı azaldığından vücutlarında olağanüstü sayıda kırmızı kan hücreleri taşırlar.
Binlerce yıl önce Peru'da vikunyalar alpaka üretmek için evcilleştirildi. Alpakalar, guanakodan evcilleştirilen lamalar ile üreyebilirler. Modern alpakalarda hem vikunya hem de guanakonın mitokondriyal DNA'sı bulunur.
İspanyol istilacılar 1532'de Andlara geldiğinde, alpaka popülasyonunun %98'i ya yok edildi ya da hastalıktan öldü. 19. yüzyıla kadar alpakalar neredeyse sadece Peru'da yaşıyordu. Bugün dünyada yaklaşık 3,7 milyon alpaka var. Antartika hariç her yerde bulunuyorlar.
Alpakaların Beslenmesi
Alpakalar ot, saman ve silaj ile beslenen herbivorlardır. Çiftçiler bazen öğünlerine tahıl da ekler. Diğer devegiller gibi, alpakaların da üç odacıklı mideleri var lakin geviş getiren hayvanlar değiller.
Alpakaların Karakteri
Alpakalar sosyal özellikli sürü hayvanlarıdır. Tipik bir grup bir alfa erkek, bir veya daha fazla dişi ve yavrulardan oluşuyor. Alpaka agresif olabilse de, son derece zeki, kolay eğitilebilir ve insanlarla güçlü bağlar oluşturan hayvanlardır.
Alpakalar da dahil olmak üzere tüm laminiler beden dili ve vokal yapma yoluyla iletişim kuruyor. Uğultu, horlama, homurdanma ve çığlığa benzer sesler çıkartırlar. Alpakalar stresli olduklarında veya çiftleşmeye ilgi duymadıklarında tükürebilirler. Tükürükleri teknik olarak ağızdan değil mideden gelir. Alpakalar dışkı ve idrarlarını ortak bir alana yapar. Bu davranış evde eğitilmelerini mümkün kılıyor.
Üreme ve Yavrulama
Alpakalar yılın herhangi bir zamanında üreyebilse de, çoğu çiftlik sahibi ilkbahar veya sonbaharı seçer. Gebelik 11.5 ay sürer ve cria denilen tek bir yavrunun doğumuyla sonuçlanır. Nadiren ikiz de doğabilir. Yeni doğmuş bir cria 15 ila 19 kilo arasında olur. Cria'lar altı aylık olup yaklaşık 60 kiloya çıktıklarında sütten kesilebilir. Dişiler doğumdan birkaç hafta sonra üremeye alışık olsalar da, aşırı üreme rahim enfeksiyonlarına ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir. Çiftliklerin çoğu, yılda sadece bir kez alpaka yetiştiriyor. Ortalama alpaka ömrü 15 ila 20 yıldır. En yaşlı alpaka 27 yaşına ulaşmıştır.
Alpakaların Korunma Durumu
Evcil hayvanlar oldukları için alpakaların korunma statüsü bulunmuyor. Alpaka yününe olan talep arttıkça hayvanlar da bollaştı.
Alpakalar ve İnsan İlişkisi
Alpakalar ya evcil hayvan olmak için ya da yünleri için beslenir. Yünü ipeksi, aleve dayanıklı ve lanolin içermez. Genellikle yılda bir kez baharda kırpılırlar. Etleri için öldürülmese de, alpaka eti lezzetli ve protein açısından zengindir.