Aristoteles'in dünya görüşü ve felsefi çalışmalarındaki en önemli kavramlardan biri teleolojidir. Bu, var olan her şeyin belirli bir işlevi olduğu ve daha yüksek bir iyiye doğru ilerlediği fikridir. Aristoteles'in bakış açısı, felsefesi gerçek dünyadaki her şeyin bize nasıl göründüğünü belirleyen ideal formların metafiziksel bir aleminin varlığını öne süren hocası Platon'un bakış açısıyla doğrudan zıttır.
Aristoteles bu dinamiği tersine çevirir; ideal biçimlerin bize etki etmesi ya da bize doğru hareket etmesi yerine, ister mükemmel bir insan ya da meşe ağacı biçimi olsun, ister güzellik ya da adalet gibi soyut idealler olsun, her şey bu ideal biçimlere doğru hareket eder. Bu ayrım çok önemlidir çünkü maddi dünyayı inceleyerek elde edebileceğimiz bilgiyi meşrulaştırır ve Platon'un görünüşler ile gerçeklik arasındaki bariyerini yıkar.
Rasyonel Hayvan Olarak İnsan
İnsanı ilk kez rasyonel hayvan olarak tanımlayan Aristoteles olmuştur. O zamandan bu yana, insanları diğer tüm hayvanlardan ayıran şeyin akıl kapasitesi olduğu yaygın olarak kabul görmüştür. İnsanların hayatta kalmak için tüm hayvanlarla paylaştığımız bedensel ihtiyaçları olsa da, insanlar doğal olarak meraklıdır, benzersiz bir dizi entelektüel ve sosyal ihtiyaçlara sahiptir ve her zaman bunları karşılamak için çalışırlar. Aristoteles'in insan eylemlerine özgü ancak her yerde bulunan tek amaç için kullandığı sözcük, esenlik ya da mutluluk olarak anlaşılan ve etik teorisinde birleştirici erdem olan "eudaimonia" idi.
Aristoteles tüm çalışma alanlarında rasyonel bir yaklaşım benimsemiştir; her şeyin işlevinin gözlem yoluyla açıklığa kavuşabileceğini ve herhangi bir varlığın ya da nesnenin işlevinin onun özüyle bağlantılı olduğunu anlamıştır. İnsanlar özünde rasyonel olduklarından, kendi entelektüel ve sosyal ihtiyaçlarımızı en iyi şekilde nasıl karşılayacağımızı bulmak için aklı kullanabiliriz. Bunun anlamı yalnızca nasıl yaşayacağımızı ya da erdemli davranacağımızı rasyonel bir şekilde belirlemek değildir, ki bu da siyasi sistemlerin nasıl yapılandırılacağını doğrudan etkiler, aynı zamanda iyi tiyatro oyunlarını, sanatı ve anlatıları insanlık durumunu ne kadar iyi yansıttıklarına göre kötü olanlardan ayırt etmektir.
Aristoteles de doğa bilimlerine karşı aynı yaklaşıma sahipti. Doğal dünyayı analiz eden ve hayvan türlerini kategorize eden çalışmaları nedeniyle biyolojinin babası olarak kabul edilir. Bu çabası aynı zamanda onu, tıpkı biyolojisi gibi yüzyıllar boyunca revize edilmeden kalan resmi bir mantık sistemi geliştirmeye yöneltmiştir.
Aydınlanma'da Aklın Yeniden Dirilişi
Antik çağın sona ermesinden sonra, Rönesans ve Aydınlanma döneminde sanat ve bilimlere daha fazla ilgi gösterilmesiyle birlikte, Aristoteles gibi o dönemin entelektüel figürlerinin çalışmaları büyük ölçüde etkili olmuştur. Aristoteles'in teleolojik vizyonu sonunda doğa bilimlerinden uzaklaşmış olsa da, aklın insanları ebedi hakikatleri ortaya çıkarmaya yönlendirebileceğine hala güvenle inanılıyordu. Aydınlanmanın ilk büyük rasyonalist filozofu olan René Descartes, Tanrı'nın ve ruhun varlığını kanıtlamak için yalnızca aklı kullanmaya çalışmıştır.
Aydınlanma döneminde John Locke ve David Hume gibi diğer ampirist filozoflar, öğrendiklerimizin deneyim yoluyla öğrenildiğine inanmış ve akıl, arzular ve gerçek dünya ile çatışmaya girdikçe insan anlayışının sınırlarını aydınlatmaya çalışmışlardır.
Varlık Kategorileri, Algı Kategorileri
Aristoteles ile Batı düşüncesi arasındaki belki de en ilgi çekici bağlantı ontoloji ya da Aristoteles'in ilk felsefe dediği şeyle ilgilidir. Aristoteles bir realist olduğu için, mantıksal olarak doğru olan herhangi bir şeyin aynı zamanda gerçek dünyada var olan karşılık gelen bir yapıya sahip olması gerektiğine inanıyordu. Gerçek dünyadaki bir nesne hakkında gözlemlenebilir olanı tanımlayabilen ve aynı zamanda o nesnenin kendi içinde nasıl var olduğunu da zorunlu olarak tanımlayan on kategori buldu. Kendisinden önceki rasyonalist ve ampirist felsefeler arasındaki çatışmaları sentezleyen ve uzlaştıran Immanuel Kant'a kadar alternatif bir kategorizasyon şeması bulamadık.
Kant on iki mantıksal yargıdan -algı ya da deneyim yoluyla yaptığımız gözlemler- oluşan bir tablo tasarlamış ve buna on iki anlayış kategorisinden oluşan bir tablo, temelde zihnin etrafındaki dünyayı nasıl kavradığına dair kurallar eklemiştir. Bu, Kant'ın transandantal idealizminin temel yapı taşlarından biridir ve Batı felsefesinin o zamana kadarki genel geleneğine meydan okuyan bir teoridir. Kant, zihni hakikat ve bilginin alıcısı olarak anlamak yerine, zihni kendi ilkelerine göre dünyaya açıklamalar yansıtan bir araç olarak tanımlar. Bu, Aristoteles'in insanların bir nesnenin doğasını kendi içinde gerçekten bilebileceğine dair kendi inancının büyük bir reddidir ve herhangi bir şeyin varlığını kanıtlayıp kanıtlayamayacağımıza dair şüpheleri güçlendirir.
