Jean-Jacques Rousseau'nun Fransız Protestan ailesi zulümden kaçmak için İsviçre'ye taşındı. İsviçre'nin Cenevre kentinde 28 Haziran 1712'de doğdu. Annesi doğumundan birkaç gün sonra öldü. Bir saatçi olan ve oldukça kıt kanaat geçinen babası, 1722'de onu terk etmeden önce elinden geldiğince iyi bir eğitim verdi. Jean-Jacques Rousseau on yaşındayken kendini amcası Bernard'ın himayesinde buldu ve Bossey'de Papaz Lambercier'in yatılı okuluna girdi. Kuzenleriyle ve doğayla iç içe mutlu bir zaman geçirdiğini belirtmektedir. Ardından baskıcı bir gravür ustasının yanında çıraklık yapmaya başladı. Henüz on altı yaşındayken Rousseau Cenevre'den kaçtı.
1731 yılında Jean-Jacques Rousseau Madame de Warens ile tanıştı. Barones onu Torino'ya katekümen olarak gönderdi. Artık Katolikliğe geçmiş olan Rousseau, yeni yerinin atmosferini beğenmemiştir. İtiraflar'da anlatılan koşullar ruhban yuvası için pek de iç açıcı değildir. Bu yüzden kaçarak Chambéry yakınlarındaki Les Charmettes'de Madam Warens'in yanına gitti ve 1742'ye kadar burada kaldı. Rousseau burada da doğanın büyüsünü fark etti ve sayfalarca süren betimlemeleri Les Charmettes'in Fransız edebiyatında sembolik bir yer edinmesini sağladı.
Madam de Warens genç adama daha rafine bir eğitim vermeyi kendine görev edinmiştir. Ancak iki karakter arasındaki ilişki oldukça muğlaktır. Rousseau kendisinden on üç yaş büyük olan bu bayana "anne" diye hitap etmiş, ancak bu bir aşk ilişkisini engellememiştir.
1742'de Jean-Jacques Rousseau, bir müzik ustası olarak adını duyurmayı amaçladığı Paris'i keşfetmek üzere yola çıktı. Bu zor bir başlangıçtı ama Diderot ile tanıştı ve arkadaş oldu. Her ikisi de küçük burjuvaziden gelen Rousseau ve Diderot, verdikleri derslerle kıt kanaat geçiniyorlardı. Çok geçmeden bu "akımın yazarları" Encyclopédie'ye katkıda bulunmaya başladılar ve Rousseau müzikle ilgili maddelerden sorumluydu.
Yine bu dönemde Louise d'Épinay (Mme d'Epinay) ile arkadaş oldu. 1745 yılında Thérèse Levasseur adında çamaşırcı bir kadınla evlendi. Beş çocukları oldu ve maddi yetersizlik nedeniyle bu çocukları kamu sosyal yardım sistemine teslim ettiler. O dönemde nispeten yaygın bir uygulama olan bu durum, yine de Rousseau'nun şiddetli saldırılara maruz kalmasına neden oldu.
Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylevler
Diderot 1749'da hapsedildi çünkü yetkililer özgür düşünenlerin yazılarını takdir etmiyordu. Ancak Jean-Jacques Rousseau, arkadaşını ziyareti sırasında Dijon Akademisi'nin yarışmasının konusuyla karşılaştı: "Bilimlerin ve sanatların yeniden kurulmasının ahlakın arınmasına yardımcı olup olmadığı".
Bu onun için gerçek bir aydınlanmaydı. Daha önce kendini müziğe adamış olan sanatçı, bu felsefi konudan çok etkilendi ve yarışmaya katıldı. Verdiği yanıtta, insanın doğası gereği iyi, ancak ilerlemeyle bozulmuş olduğuna dair bir vizyon geliştirdi. Temmuz 1750'de Discours sur les Sciences et les Arts adlı eseri sayesinde ödülü kazandığını öğrendi. Altı ay içinde entelektüel çevrelere girdi ve kamuoyunda tanınırlık kazandı.
Jean-Jacques Rousseau, "İkinci Söylev" olarak bilinen ve beş yıl sonra yayınlanan İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kökeni ve Temelleri Üzerine Söylev'de tezlerini daha ayrıntılı bir şekilde genişletti ve geliştirdi. Her seferinde başarı skandalla eşleşti. Fikirleri, ilerleme kavramına büyük önem veren zamanının görüşlerine ters düşüyordu. Çalışmasını, insanın doğa durumundaki, yani toplumdan, tarihten önceki, Hristiyan Cennet Bahçesi gibi bir tasvirine dayandırdı. Ancak ilk günahın karşılığını bulamayan Rousseau, basitçe insanın toplumu yaratmak için hemcinsleriyle ilişki kurmak zorunda kaldığını belirtir. İşte o zaman adaletsiz bir örgütlenme onu saptırmıştır. Bu teori, "insan, insanın kurdudur" diyen Hobbes'un teorisine kökten karşıdır.
Jean-Jacques Rousseau Tarafından Yazılan Kitaplar
Jean-Jacques Rousseau, tüm umutlarını bağladığı müzik sayesinde değil, devrimci fikirleri sayesinde popüler oldu. Bununla birlikte, Le Devin de village (Köy Falcısı) adlı operası 1752'de kralın huzurunda sahnelendi ve belli bir başarı kazandı. Querelle des Bouffons (Quarrel of the Comic Actors)'daki rolüne rağmen Rousseau müzik alanında başarı yakalayamadı. Ancak Julie ou la nouvelle Héloïse (Julie or the New Heloise) adlı romanıyla başarıya ulaştı; bu romanda karakterlerin yolculukları doğanın ilkelerine yakın bir yaşamın faydalarını göstermektedir. Elbette bu, vahşete dönüş değil, akıl ve ahlakla yönetilen bir yaşamdır.
Ertesi yıl Emile ou de l'Education (Emile ya da Eğitim Üzerine) ve Le Contrat Social (Toplumsal Sözleşme) adlı eserlerinde teorilerini daha da geliştirmiştir. Özgürlük ve eşitlik onun felsefesinin temelidir. Rousseau'ya göre hiçbir adil toplum güçten doğamaz ve yalnızca eşitlik güvenliği sağlayabilir. Dahası, Toplumsal Sözleşme'ye eşlik eden Profession de foi du vicaire savoyard'da (Savoyard Papazının İnanç İtirafı) kalbe ve akla dayalı bir dini savunur, kutsal yazıları ve kurumları reddeder.
Rousseau'nun Toplumsal Sözleşmesi
1762 yılında yayımlanan "Toplumsal Sözleşme", bir siyaset ve toplum felsefesi eseridir. Jean-Jacques Rousseau, halkın egemenliğinin yanı sıra özgürlük ve eşitlik gibi kavramları ortaya koyar. Eser yayınlandıktan hemen sonra hem Cenevre'de hem de Fransa'da sansüre uğramıştır. İnsanın doğası üzerine tezlerini derinleştiren yazar, bu eserinde toplumsal sözleşme ile bireysel özgürlüğü uzlaştırmak için yola çıkmıştır.
Adil olmak için toplum herkes tarafından yönetilmeli ve herkes iktidara katılabilmelidir. Bu nedenle sözleşme genel iradenin ifadesi olmalıdır ve Rousseau bir tür katılımcı demokrasi çağrısında bulunur. Rousseau'nun "Toplumsal Sözleşme"sinde geliştirilen ilkeler hiçbir zaman harfi harfine uygulanmamış olsa da, modern siyasi düşüncenin temeli haline gelmiştir.
Rousseau'nun Kınanması ve Yasaklanması
Bir yıl içinde Jean-Jacques Rousseau, öğretmenlerin otoriterliğini kınayarak, eğitimin hakim ilkelerine bir saldırı kaleme aldı. Aynı zamanda siyasi sistemi de sorgulamış, adil ve mutlu bir toplumun ancak özgürlük ve eşitlikle kurulabileceğini ileri sürmüştür. Son olarak, dinin Kilise'den ayrılabileceğini ileri sürerek dini düzeni kınamıştır. Ancak bu tür yayınlar cezasız kalamazdı. Paris Parlamentosu bunları kınarken, Cenevre, Hollanda ve ardından Bern yasakladı. Böylece Rousseau tutuklanmamak için kaçak olarak yaşamaya mahkum edildi. Dahası, 1750'lerin sonlarında tiyatro karşıtı tutumu nedeniyle Diderot ve Mme d'Epinay ile arası açıldı. Destek bulamayınca İsviçre'ye kaçmaya çalıştı ama orada da onu bir manda bekliyordu.
Sonunda onu Motiers'de karşılayan II. Friedrich'in Prusya'sı oldu. Yine de Rousseau toplum idealinin taraftarlarını da bulmuştur. Polonya ve Korsika ondan anayasalarının taslağını hazırlamasını istedi. Ancak Avrupa'nın büyük güçlerinin hakimiyetindeki bu iki küçük devlet, ideallerini hayata geçirmek için çok az imkana sahip olacaktı.
Rousseau Voltaire ile Yüzleşiyor
1764'te Voltaire, Jean-Jacques Rousseau'ya şiddetle saldırdığı Le sentiment du citoyen'i anonim olarak yayınladı. Bir yıl sonra, bölgedeki papaz tarafından kışkırtılan Motiers halkı evini taş yağmuruna tuttu. Bienne Gölü'ndeki yakın bir adaya sığındı. Tekrar kovalanınca filozof David Hume'un daveti üzerine İngiltere'ye gitti. Ancak kısa süre sonra araları açıldı ve Rousseau kıtaya geri döndü. O andan itibaren Rousseau baskı ve zulüm altında hissetmeye başladı. Düşmanlarının onu bağışlamadığı doğrudur, ancak o tüm insanlığın kendisine karşı birleştiğine inanıyordu.
Les Confessions (İtiraflar) ve Dialogues: Rousseau, Judge of Jean-Jacques adlı eserlerinde kendini savunmaya ve haklı çıkarmaya çalıştı. Sonunda Paris'e döndükten sonra Picardy'deki Ermenonville'e çekildi ve burada huzurlu, yoksul ve yalnız bir yaşam sürdü. Başlıca uğraşları botanik ve doğa yürüyüşü oldu; bunların yanı sıra Les rêveries du promeneur solitaire (Yalnız Gezerin Düşleri) adlı son ve tamamlanmamış bir eser kaleme aldı.
Jean-Jacques Rousseau'nun Ölümü ve Mirası
Jean-Jacques Rousseau 2 Temmuz 1778'de Ermenonville'de öldü. Fransız Devrimi'nden dokuz yıl önce, arkasında Les Confessions ve Les Rêveries'in yanı sıra yeni bir siyaset felsefesi bıraktı. Toplumsal Sözleşme Alman idealizmi için bir ilham kaynağı oldu, öyle ki Kant Rousseau'yu "ahlaki dünyanın Newton'u" olarak tanımladı. Bireysel iradelerin toplamından ziyade ortak bir çıkar olarak genel egemenlik teorisi de ona devrimcilerin hayranlığını kazandırdı. Rousseau'yu ulusun bir kahramanı haline getirdiler ve küllerini 1798'de Pantheon'a naklettiler. Ancak Rousseau siyasetin ötesinde edebi bir miras da bıraktı: Doğanın yeri, iç gözlemin rolü ve başta Rêveries olmak üzere son eserlerinin lirizmi Romantizmin habercisiydi.
Bir Filozof Olarak Jean-Jacques Rousseau
Jean-Jacques Rousseau Emile adlı eserinde "Önyargılarla dolu bir insan olmaktansa, pardokslarla dolu bir insan olmayı tercih ederim" diye yazmıştır. İster kendi eliyle ister kendisine rağmen olsun, bu özdeyiş onun düşünce ve yaşamının pek çok unsuru tarafından örneklendirilmiştir.
Rousseau'nun yalnızlık ve zulüm içinde tamamladığı hayatı, yine de İtiraflar sayesinde iyi bilinmektedir. Eser çelişkilerini yansıtır: Rousseau "doğasının tüm gerçekliği içindeki bir insanı" tanımlamak için planını bir şekilde insan teorisine uyarlamaktan çekinmez: Doğası gereği iyi olan insan, sivil toplum, onun dini, gücü ve yapaylığı tarafından kırılmadan önce masumiyet içinde yaşamaktadır. Yine de bu toplum Rousseau'ya zafer kazandırdı: Akademi onu ödüllendirdi, Ansiklopedistler onunla dost oldu.
Ancak yükseldiği kadar hızlı bir şekilde başarının tepesinden düşerken, Rousseau doğaya yaptığı övgünün Aydınlanma'nın ilerici idealleriyle uyuşmadığını keşfetti. Karşıtları da ona, beş çocuğunu terk ettikten sonra eğitim üzerine bir tez yayınlamayacağını hatırlatmakta gecikmemiştir. Yine de gelecek kuşaklar onu Aydınlanmanın en önemli filozoflarından biri yaptı ve Fransız Devrimi ismini yüceltti. Temsili demokrasiye inanmayan bir adam olarak, hala tartışmalı olsa da, demokrasi için önemli bir referans noktası haline geldi.
