İlk modern finansal dolandırıcılardan biri olan Charles Ponzi (1882-1949) dolandırıcılık sanatının ustasıydı. Ponzi, 1920'de Bostonluları sahte bir yatırım planına katılmaya ikna ederek birkaç ay içinde 15 milyon dolar elde ederek Amerika Birleşik Devletleri'nde "yüzyılın dolandırıcılığını" gerçekleştirdi.
Sistemin temel kusuru olan eski yatırımcılara geri ödeme yapmak için sürekli yeni sermaye akışına dayanması nedeniyle, yeni yatırımcı çekme hızı yavaşlar yavaşlamaz çökmesi kaçınılmazdı. Saadet zincirinin çöküşünün bir sonucu olarak binlerce insan yaşamsal varlıklarını kaybetti. Bu durum uluslararası bir ihtilafa yol açtı.
Sistem o kadar başarılıydı ki adı da öyle kaldı: Saadet zinciri, dolandırıcıların bugün bile kullandığı bir tür dolandırıcılık yöntemidir. Bernard Madoff'un yakın zamanda hüküm giydiği ve 150 yıl hapis cezasına çarptırıldığı Ponzi dolandırıcılığı, bunun en son ve tartışmasız en korkunç örneğidir. Madoff en az 17 yıl boyunca tarihteki en büyük Ponzi dolandırıcılığını gerçekleştirmiş ve yatırımcıları on milyarlarca dolar dolandırmıştır.
Adı dolandırıcılıkla özdeşleşen Charles Ponzi hakkındaki ayrıntılara bir göz atmanızı tavsiye ederiz.
Charles Ponzi'nin hayatı ve geliştirdiği ponzi sistemi
Küçük yaşlardan itibaren suça bulaştı
Doğum yeri İtalya olan Charles Ponzi, 1903 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ne geldi. Tam adı Carlo Pietro Giovanni Guglielmo Tebaldo Ponzi'dir. Ailesinin tüm servetini savurgan bir yaşam tarzı için harcadıktan sonra borç batağına düştü ve İtalya'daki Roma Sapienza Üniversitesi'ndeki eğitimini yarıda bıraktı. Ponzi, Amerika Birleşik Devletleri'ne taşınırsa daha iyi para olanaklarına sahip olacağını düşündü.
Amerika Birleşik Devletleri'ne geldikten sonra, Doğu Yakası'nda bulaşıkçılık, sokak satıcılığı ve makarna satıcılığı gibi bir dizi farklı meslekte şansını denedi. Geçim sıkıntısı çektiği için kısa süre sonra hırsızlık ve sahtecilik gibi yasadışı faaliyetlerde bulunmaya başladı.
Charles Ponzi modaya uygun ve karizmatik biriydi
Yıllar süren mali mücadelelerin ardından 1907'de Montreal'e taşınan Ponzi, burada İtalyan bankası Banco Zarossi'nin bir bölümünde veznedar yardımcısı olarak iş buldu. Çok sayıda dili akıcı bir şekilde konuşabilmesi, keskin giyim anlayışı ve çekici kişiliği sayesinde bankacılık sektöründe hızla yükselmeyi başardı.
Charles Ponzi'nin ilk hapis cezası üç yıldı
Bankanın finansal açıdan zor durumda olması nedeniyle Ponzi, sahte finansman sağlamak için yeni açılan hesaplara yatırılan paraları alma konseptiyle ilk kez burada tanıştı. Banka batınca Ponzi eski Banco Zarossi müşterilerinin çeklerini tahrif etmeye başladı ama sonunda yakalandı ve St Vincent-de-Paul Federal Cezaevinde 3 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Eşinin aile şirketi Ponzi'nin yönetiminde batmıştır
Adına hiçbir şey olmayan Ponzi, şartlı tahliyesinin ardından Boston'a döndü ve hemen iş başvurularında bulunmaya başladı. 1918 yılında, ailesi İtalya'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşmiş olan ve bir meyve tezgahı işleten Rose Maria Gnecco adlı bir stenografla evlendi. Ponzi'nin bir ithalat-ihracat şirketi kurma çabaları başarısız olunca, karısının doğduğu aile şirketini devraldı, ancak bu girişim de sonuçta başarısız oldu.
İşlediği suçlardan elde ettiği gelirler ona lüks bir yaşam tarzı sağladı
Ponzi 1919'da posta cevap kuponları satın alıp satarak iş hayatında mütevazı bir başarı elde etti. Ponzi, yeni bulduğu servetiyle Ocak 1920'de " Menkul Kıymetler Borsası Şirketi "ni kurdu.
Sadece 45 gün içinde %50'ye varan kar garantisi vermesinin ardından binlerce bölge sakini yatırım yaptı. Ponzi'nin dolandırıcılığı çok hızlı yayıldığı için, son derece popüler hale geldi. Zirveye ulaştığında günde 250.000 dolar kazanıyordu ve tahmini serveti 15 milyon dolardı.
Ponzi'nin ilk destekçileri kendisi gibi mütevazı imkanlara sahip göçmenlerdi, ancak kısa süre içinde Boston şehrinin önde gelen finansörleri, politikacıları ve sosyetesi de dahil olmak üzere seçkinlerini kendine çekti. Başına gelen talih kuşunu derhal gösterişli araçlar, malikaneler, İtalyan akrabaları için birinci sınıf uçak biletleri ve bir mücevher hazinesi gibi zengin eşyalara harcamaya başladı.
Bir finans gazetecisi şirketin meşruiyetini araştırdı
Ponzi'nin yürüttüğü iş, karlı görünmesine rağmen her gün çok para kaybediyordu. Meşru kazanç elde etmek için hiçbir girişimde bulunmamasına rağmen, sürekli olarak yeni sermaye getirildiği sürece yatırımcılarına geri ödeme yapabiliyordu. 1920'de yatırımcılar ve yerel basın Ponzi'nin nasıl bu kadar kısa sürede beş parasızlıktan multimilyonerliğe yükseldiğini merak etmeye başladı.
Ponzi'nin kendi işine yatırım yapmadığını tespit eden üst düzey finans gazetecisi Clarence Barron, Boston Post tarafından Ponzi şemasını araştırması için gönderildi. Gazetenin yaptığı haberlerin dolandırıcılığı ortaya çıkarmasının ardından Ponzi'nin planı hızla çöktü ve yatırımcılar panik halinde paralarını geri almak için Ponzi'nin ofisinin önünde birikmeye başladı.
Charles Ponzi, yakalanmasının yakın olduğuna dair yaygın spekülasyonların ardından 11 Ağustos sabahı federal yetkililere teslim oldu. Kefaletini ödedikten sonra kısa süre içinde eyalet düzeyinde hırsızlık suçlarından yeniden tutuklandı. Başsavcı, eyaletin Ponzi'ye karşı ek suçlamalarda bulunacağını ve hapisten çıkması halinde gözaltında kalmasını sağlayacak düzeyde bir kefalet belirleyeceğini belirtti.
Birçok kişi Ponzi Sistemi nedeniyle birikimlerini kaybetti
Ponzi'nin çöküşünün ardından en az altı bankanın finansal dengeleri bozuldu. Ponzi'nin kendi kayınbiraderi ve şoförü de dahil olmak üzere çok sayıda müşteri onun yüzünden çok para kaybetti. Yatırımcılardan çaldığı yaklaşık 20 milyon doların değeri şu anda 200 milyon dolar civarında. Sayısız insanın emeklilik fonları yok oldu. Boston Post gazetesinin bu finansal dolandırıcılıkla ilgili özenli haberleri Pulitzer Ödülü'ne layık görüldü.
Ponzi, 1 Kasım 1920'de 86 ayrı posta dolandırıcılığı suçlamasıyla itham edildi ve beş yıl hapis cezasına çarptırıldı; ancak sadece üç buçuk yıl sonra hapisten çıktı. Serbest bırakılmasının hemen ardından Massachusetts yetkilileri kendisine karşı ek hırsızlık suçlamalarında bulunarak hakkındaki toplam hırsızlık suçu sayısını 22'ye çıkardı. Adi ve kötü şöhretli bir suçlu olarak, uzun ve halka açık bir dizi duruşmanın ardından sonunda suçlu bulundu ve dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Sonunda İtalya'ya sınır dışı edildi
Eylül 1925'te eyalet kararını temyize götürürken kefaletle serbest bırakılan Ponzi hızla Florida'ya gitti ve burada sahte bir kimlikle bataklık arazileri pazarlamaya çalıştı. Kısa bir kaçma çabasının ardından yakalanarak New Orleans hapishanesine götürüldü ve burada dolandırıcılık suçundan hapsedildi.
1934 yılında nihayet serbest bırakıldı ve aynı yılın 7 Ekim'inde İtalya'ya gönderildi. Ortağı Rose bu yolculuğun hiçbir zaman bir parçası olmadı. Kendisi de dahil olmak üzere ailesinin toplam sekiz üyesi Ponzi'nin dolandırıcılığı nedeniyle önemli mali kayıplara uğramıştı. Eski ünlü kocasının ardından gelen spot ışıklarından kaçmak için umutsuzca yeniden evlendi ve Florida'ya taşındı.
Charles Ponzi felç geçirdikten sonra öldü
İtalya'ya döndükten sonraki yaşamı sorgulandığında, Ponzi'nin faaliyetleri hakkında anlatılanlar birbirinden farklıdır; bazıları Brezilya'ya kaçtığını söylerken, diğerleri İtalyan havayolu endüstrisinde etkili olduğunu belirtmektedir. 1948'de geçirdiği felç sonucu kısmen felçli kaldıktan sonra, 1949'da Brezilya'nın Rio de Janeiro kentinde bir hayır hastanesinde 66 yaşında vefat ettiği bilinmektedir.
Onun sistemi finans sektöründe düzenlemelerin artmasına yol açtı
Modern tarihin ilk büyük finansal sahtekarlıklarından biri olan Ponzi'nin planı, finansal işlemlerle ilgili risklerin kamuoyu tarafından daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmuş ve nihayetinde bankacılık sisteminin daha sıkı bir hükümet denetimine tabi tutulmasına yol açmıştır. Charles Ponzi'nin orijinal planı gibi, "Ponzi planı" kelimesi de artık yüksek getiri garantisi veren ve yeni yatırımcıların fonlarını orijinal yatırımcılara ödeme yapmak için kullanan herhangi bir yatırım planını ifade etmektedir.
Ponzi'nin hayatı ve çalışmaları geleceğin finansörleri için bir ders niteliği taşımaya devam ediyor. Her zaman söylendiği gibi; "kulağa gerçek olamayacak kadar iyi geliyorsa, muhtemelen öyledir."
