Çöl tilkisi (Vulpes zerda) büyük kulakları ve görece küçük gövdesi ile tanınır. Canid (köpek) ailesinin en küçük üyesidir. Çöl tilkisinin gerçekten Vulpes (tilki) cinsine ait olup olmadığı tartışmalıdır, çünkü diğer tilki türlerinden daha az kromozom çiftine sahip. Diğer tilkiler yalnız yaşarken çöl tilkileri sürü halinde yaşar ve farklı tip koku bezleri taşır. Bu hayvanlar bazen Fennecus zerda bilimsel adıyla anılıyor. Bu ad, Berberi Arapçası fanak'tan gelir ve "tilki" demektir. Kutup tilkisi ile birlikte ailenin en ilginç üyelerinden biri.
Çöl Tilkisi Hakkında Bilgiler
- Bilimsel adı: Vulpes zerda
- Yaygın isimler: Çöl tilkisi, fennec
- Boyut: 24-40 cm + 18-30 cm kuyruk
- Ağırlık: 0,7-1,6 kg
- Beslenme: Omnivore (Hepçil)
- Ömür: 10-14 yıl
- Habitat: Kuzey Afrika ve Sahra Çölü
- Popülasyon: Stabil
- Korunma durumu: En az endişe verici
Çöl tilkisinin en belirgin özelliği 15 cm ölçülebilen büyük kulakları. Kulaklar tilkinin geceleri avını tespit etmesine ve gündüzleri yüksek ısıyı vücudundan uzaklaştırmasına yardımcı olur. Bu tilki, 24 ila 40 cm arasında değişen bir gövdeye ve 18 ila 30 cm uzunluğunda kuyruğa sahip. Yetişkinler 0,7 – 1,6 kg arasında olurlar. Tüm tilkiler arasında en küçük türdür.
Çöl tilkisinin kalın kürkü krem rengi ve kuyruğu ise yer yer siyahtır. Kabarık kürkü geceleri vücudunu çölün dondurucu soğuğundan ve gündüzleriyse 40 derece sıcağından izole eder. Kürkü pençelerini örterek sıcak kumda yanmalarını önler. Ayrıca engebeli kum tepelerine tırmanmayı kolaylaştırır. Çöl tilkisinde diğer tilki türlerinde bulunan misk bezleri yok. Ancak ürktüğünde kuyruk uçlarındaki bezlerden misk benzeri bir koku yayar.
Çöl Tilkisi Hakkında İlgi Çekici Detaylar
- Çöl tilkisi, yeraltındaki avını nokta atışıyla tespit etmesini sağlayan olağanüstü duyma yetisine sahip.
- Boyutlarının üç katı yükseğe sıçrayabilirler (61 cm)
- Genellikle 10 ila 15 cm uzunluğundaki büyük kulakları sıcak günlerde aşırı vücut ısısını dağıtmalarına yardımcı olur.
- Çöl tilkisi, Sahra Çölü'nde susuz yaşayabilen bilinen tek etoburdur. Böbrekleri suyu koruyacak şekilde özel olarak uyarlanmışlar. Yedikleri yiyeceklerden ve çukurlarda oluşan çiğleri yalayarak sıvı alabilirler.
- Eğer ilk yavru kaybolmuş ve yiyecek kaynağı bolsa yılda bir yerine iki yavru doğurabilirler. Tek seferde 2 ila 5 yavru doğuran köpekgiller arasında sıra dışı bir özellik.
- Kalın kürkleri kendilerini soğuk çöl gecelerinden izole etmeye yardımcı oluyor. Kum benzeri renkleri ise ısıyı yansıtır ve de güçlü kamuflaj sağlar. Çöl tilkilerinin ayak tabanlarında çölün sıcak kumuna karşı yalıtım sağlayan kalın bir kürk var. Ayak tabanlarındaki bu ekstra kürk onlara gevşek kumda mükemmel çekiş kabiliyeti sunuyor.
Çöl Tilkisi Habitatı ve Dağılımı
Çöl tilkileri Kuzey Afrika ve Asya'da yaşıyor. Popülasyonları Fas, Mısır, Nijer, İsrail ve Kuveyt'e kadar uzanıyor. Çöl tilkisi en çok kumullarda yaşamaktan hoşlansa da topraktan da çekinmez.
Çöl tilkisi Sahra kumlarında ve de Kuzey Afrika'nın diğer yerlerinde yaşıyorlar. Gece avlanıyor olmaları çöl ortamının şiddetli ısısı ile başa çıkmalarına yardımcı oluyor. Bu uğurda bazı fiziksel adaptasyonlar da geliştirdiler; tıpkı çok uzun süre susuz yaşamaları gibi. Çöl tilkileri pençeleriyle kazdıkları yeraltı yuvalarında yaşarlar.
Çöl Tilkisinin Beslenmesi
Çöl tilkileri hepçildir. Hassas kulaklıkları yeraltındaki küçük avların hareketini tespit etmelerini sağlar. Bu yüzden geceleri avlanırlar. Kemirgenleri, böcekleri, kuşları ve yumurtalarını, ayrıca meyve ve diğer bitkileri yerler. Neredeyse su içme ihtiyacı duymazlar. Sularını yiyeceklerden alırlar. Ayrıca toprağı kazmaları sonraları içebilecekleri çiy oluşumuna da neden olur. Bu hayvanlar fırsatçı avcıdır.
Çöl Tilkisinin Davranışı
Kediye benzeyen bir hırlama sesi de dahil olmak üzere çok çeşitli sesleri kullanarak iletişim kurarlar. Erkekler bölgelerini işaretlemeyi ihmal etmez.
Diğer tilki türleri çoğunlukla yalnız yaşarken bu tilkiler oldukça sosyaller. Aile bağları kuvvetli. Ebeveynler ve yavrular yıllarca birlikte yaşayabiliyor. Kum içine kazılmış yuvalarda ya da küçük toprak bölgelerde barınırlar. Aileler bir nevi topluluk gibidir ve on kişiden oluşabilir.
Çöl Tilkilerinin Üremesi ve Yavrulama
Çöl tilkileri yılda bir kez ocak ve şubat aylarında çiftleşir ve mart ve nisan aylarında doğum yapar. Gebelik tipik olarak 50 ila 52 gün sürer. Dişi veya vixen, bir ila dört yavru doğurur. Doğumda yavruların gözleri kapalı ve kulakları katlıdır. 61 ila 70 gün içinde sütten kesilirler. Dişi yavrulara bakarken erkek avlanır. Esaret altında ortalama 14 yıl ve vahşi ortamda ise yaklaşık 10 yıl yaşadıklarına inanılıyor.
Çöl Tilkilerinin Korunma durumu
IUCN hayvanın korunma durumunu "en az endişe verici" olarak sınıflandırıyor. Hala bölgelerinin çoğunda bol miktarda görülmekteler. Bu nedenle popülasyonları stabil. Uluslararası ticaretin kötüye kullanımından korumak amacıyla CITES Ek II'deki türler arasına eklendiler.
Çöl tilkisine dair kaydedilen tek popülasyon sorunu 1960'larda Fas Sahrası'ndaki dört yerleşim yerinden yok olduklarında yaşandı. Bu yerler insan yerleşimine yakın yasaklı bölgelerdi.
Çöl Tilkilerine Karşı Tehditler
En önemli doğal yırtıcısı kartal baykuştur. İnsanlar ise onu kürkü için avlar ya da evcil hayvan ticareti için tuzağa düşürür. Ancak en önemli tehdit, insani yerleşmeden ve Sahra Çölü'nün ticari hale getirilmesinden kaynaklanıyor.
Birçok tilki taşıtlar tarafından öldürülür, ayrıca yaşam alanı kaybı ve bozulması da söz konusudur. İnsanlarca öldürülmeleri tuhaftır zira çiftlik hayvanlarına karşı belirgin bir tehditleri yoktur.
Öyle ki bu küçük yırtıcılar kemirgen ve çekirge popülasyonunu kontrol altında tutarlar. Kemirgen artışı çevreye ve tarımsal ekinlere tehdit anlamına geliyor. Çöl tilkisi gibi küçük etoburlar birçok ekosistemi dengede tutmaları yönüyle son derece önemliler.
Kuzey Afrika'da tuzağa düşürülerek sergileniyor ya da turistlere satılıyorlar.
Çöl Tilkileri ve İnsanlar
Çöl tilkisi Cezayir'in ulusal hayvanı. Bu nedenle bazı yerlerde evcil hayvan olarak bulundurulması yasaldır. Tam anlamıyla evcil olmasalar da evcilleştirilebilirler. Diğer tilkiler gibi çitin altını kazabilir veya üstünden tırmanabilirler. Köpek aşılarının çoğu için uygundur. Doğası gereği gececi olmasına rağmen, insan yaşamına adapte olurlar (kediler gibi).