Tenochtitlan'da hüküm süren son Aztek hükümdarının adı Cuauhtémoc'tur ve Quauhtemoctzin olarak da yazılır. Adı Aztekçe'de "alçalan kartal" anlamına gelmektedir. Hükümdarlığı 1521'de İspanyollar tarafından ele geçirildiğinde korkunç bir şekilde kısa sürdü, ancak onu tanıyan herkes tarafından saygı duyulan efsanevi bir figürdü.
İlgili: Aztek Uygarlığı'nın İspanyollar tarafından yıkılması
Hernán Cortés liderliğindeki İspanyol fatihler Aztek İmparatorluğunu sistematik olarak yok etmeye başladıklarında Cuauhtémoc iktidara yükseldi. Son bir şiddetli kuşatma sırasında teslim olmayı reddettiği için Cuauhtémoc'un şehri harap edildi, halkı katledildi ve ülkesi yok edildi. İşgalcilere karşı komplo kurduğu için idam edildi, ancak savaşçı ruhu sonuna kadar devam etti.
Cuauhtémoc günümüzde Meksika'da yerli bir savaşçı olarak yaygın bir şekilde anılmaktadır ve ülkenin dört bir yanındaki ürünlerde ve binalarda ona benzeyen resimler bulunabilir. Kısa süren hükümdarlığı unutulmadığı gibi İspanyollar karşısındaki kahramanca ölümü de unutulmadı.
İspanyol fatihlerin gelişi, Cuauhtémoc'un kısa süren yönetiminden çok önce Aztek İmparatorluğu'nun başını belaya sokmuştu. Cuauhtémoc'un çöküşünün kökleri öncülü II. Montezuma'nın saltanatına dayanıyordu. Hernán Cortés 1518'de zenginlik ve şöhret arayışıyla Küba'dan Aztek İmparatorluğu'na geldi ve o sırada Montezuma kraldı.
Azteklere yönelik kötü niyetlerine rağmen, Cortés başlangıçta huşu ve saygıyla karşılandı. Aztekler daha sonra bunun pişmanlığını yaşayacaklardı. Cortes Meksika'ya vardığında yanında çok fazla asker yoktu ama Azteklerin sahip olmadığı silahlara ve atlara sahipti ve kısa süre sonra onun tarafına geçtiler. Bazı insanlar Montezuma'nın Cortés'in de bir ilah olduğunu düşündüğünü iddia etse de bu pek olası değildir. Durum ne olursa olsun, imparator fatihlere Aztek başkenti Tenochtitlan'da serbestçe hüküm sürme hakkı verdi ve iki hafta sonra Montezuma kendi şehrinde esir düştü.
Cortés Montezuma'yı İspanya'ya bağlılık yemini etmeye zorladı ama bu ihanetin sonu iyi olmadı. Cortés bir anlaşmazlığı çözmek için şehirden ayrıldıktan sonra olaylar patlak verdi ve Montezuma ilerleyen süreçte öldürüldü. Anlatılan hikayelerin bir versiyonuna göre Azteklerden oluşan öfkeli bir kalabalık tarafından öldürülmüştür. Cortés geri döndüğünde, "hüzün gecesi" sırasında Tenochtitlan'dan uzaklaşmak zorunda kaldı. Bu arada Aztekler, İspanyol ziyaretçilerine karşı nefret duyguları olan yeni bir lider arayışına girerler.
Cuauhtémoc Öne Çıkıyor
II. Montezuma'nın ölümünün ardından krallık, kardeşi ve azılı bir savaşçı olan Cuitláhuac tarafından yönetildi. Liderlik konusunda yetenekli olan Cuitláhuac, İspanyolların Tenochtitlan'dan sürülmesine katkıda bulundu. Ne yazık ki, iktidarda sadece üç ay kaldıktan sonra, diğer pek çok yerli Amerikan gibi çiçek hastalığına yenik düştü.
Onun ölümünden sonra Cuauhtémoc son Aztek hükümdarı oldu. "The Memoirs of the Conquistador Bernal Díaz del Castillo" da anlatıldığı üzere, Cuauhtémoc Montezuma'nın kızlarından biriyle evlendiğinde çok gençti. Aynı zamanda Montezuma'nın yakın kuzeniydi. İspanyollar tarafından kısa bir süreliğine hapsedilmiş olan yeni imparatorun istenmeyen ziyaretçilere karşı düşmanlığı Azteklerin tam da ihtiyaç duyduğu şeydi. Cuauhtémoc, çok zayıflamış Montezuma'nın aksine, fatihlerin istilasına saldırgan bir şekilde karşılık verdi.
İşgalci İspanyollar Azteklere karşı önemli bir üstünlüğe sahipti çünkü pek çok yerli Aztek yönetiminden nefret ediyordu. Bu yüzden Cuauhtémoc, Tenochtitlan'ı çevreleyen şehirleri güçlendirmeye başladı ve bağlılıklarını sürdürmelerini sağlamak için onları hediyelere boğdu. Ayrıca İspanyollara yardım etmekten caydırmak için Katolikliğe geçmiş olanların acımasızca kurban edilmesini emretti. Cuauhtémoc'un bazı eylemleri geri tepmiş ve istenen sonucun tam tersini doğurmuş olabilir. İspanyol raporuna göre; yeni Aztek garnizonlarının yerel köylere musallat olduğu, yiyeceklerini tükettiği ve kadınları taciz ettiği iddia edilmektedir.
Azteklerin İspanyolları Körfezde Tutma Direnişi
Hernán Cortés, Aztek şehrini Cuauhtémoc'tan geri almaya kararlı olsa da, bunu yapmanın kolay olmayacağını biliyordu. Bir zamanlar, büyük Tenochtitlan şehri bir gölün ortasındaki bir adanın üzerinde duruyordu ve bu da onu istilacılar için geçilmez kılıyordu. İspanyollar gölden şehre uzanan bir dizi geçidi aşmak zorundaydı ve bu geçitler kilit noktalarda köprüler kurularak korunabilirdi.
İspanyollar bu uçurumları aşmak için yapılar inşa etmiş olsalar da, Aztekler karanlık çöktüğünde bunları düzenli olarak tahrip ediyorlardı. Bir grup İspanyol askeri Azteklerin bilerek daralttığı geçitlerden birinde sıkışıp kaldığında, Cuauhtémoc önemli bir zafer kazandı. Sığlıklara tekneleriyle gelen bir saldırgan sürüsü savunmasız bölüğün üzerine atladı. Ertesi gün, geri kalan İspanyol taburları da dolambaçlı arka yollardan şehre girmeye çalıştıklarında benzer şekilde bozguna uğratıldılar. Bunu Cortés'in yaralandığı (kalçasından vurulmuştu) ve neredeyse esir alındığı aşağılayıcı bir mağlubiyet izledi.
Aztekler zaferlerini kutlamanın bir yolu olarak savaşta ele geçirdikleri adamları tanrılarına kurban ettiler. İspanyollar bu korkunç ayinler yapılırken uzaktan izliyor ve seslerini duyuyorlardı. Savaştan sonra fatihlerden biri şöyle yazmıştı: "Biz geri çekilirken, şehrin baş tapınağının zirvesinden sürekli olarak büyük bir davul sesi duyuyorduk… daha sonra öğrendiğimize göre, Meksikalılar bu acıklı sesi her duyduğumuzda tapınaklarına şanssız yurttaşlarımızın kanlar içindeki kalplerini sunuyorlardı".
Cuauhtémoc Sürpriz Bir Saldırı Başlattı
Hernán Cortes, Tenochtitlan şehri nihai olarak ele geçirilmeden önce Cuauhtémoc'a barış koşulları önerdi. O zamana kadar fatihler halkı bastırma planlarının bir parçası olarak şehrin su kaynağını kesmeye başlamışlardı.
Bernal Diaz del Castillo'nun anlattığına göre, Cuauhtémoc hem Aztekler açlıktan ölmek üzere olduğu hem de birçok Meksika şehri onları çoktan terk ettiği için teklifi başlangıçta ciddiye aldı. Cuauhtémoc bu erken aşamada teslimiyeti kabul etseydi, pek çok hayat kurtulabilir ve kısa süre sonra ağır top ateşi altında harabeye dönecek olan görkemli sokaklarıyla Tenochtitlan kurtulabilirdi. Yine de Cuauhtémoc'un danışmanları bir savaş konseyi toplantısı sırasında onu aksi yönde ikna ederek dini alametlerin bir zafer kazanılacağına işaret ettiğine dair güvence verdiler. Aztekler yeni İspanyol taktiği hakkında endişelenmek için bir neden görmüyorlardı çünkü kendilerine sadık kalan yakınlardaki topluluklardan su temin etmeye devam edebilirlerdi.
Aztekler, barış teklifine karşılık vermek amacıyla grubun gönderilmesinden üç gün sonra sürpriz bir saldırı başlattı. Oldukça şaşırtıcı bir şekilde İspanyol kampına saldırdılar, fatihler arasında günlerce kaosa neden oldular ama nihayetinde onları alt etmeyi başaramadılar.
Tenochtitlan'ın Düşüşü
Cuauhtémoc cesurca savaşmasına rağmen, sonuçta İspanyol ilerleyişini durduramadı. İspanyol barutu ve Azteklerin ağır açlığı başarı şanslarını ciddi ölçüde azaltmış olmasına rağmen, fatihler Cuauhtémoc'tan boyun eğmesini istemekte ısrar ettiler. Hernán Cortes, V. Charles'a yazdığı Üçüncü Mektup'ta sürüler halinde ölmeye başlayan yerlilere acıdığını itiraf ediyordu: "Aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu çok sayıda insan güvende olmak için bize doğru yüzdü, ama aceleleri yüzünden birçoğu kendini denize atıp boğuldu. Görünüşe göre elli binden fazla insan susuzluğa, açlığa ya da hastalığa maruz kalarak hayatını kaybetmişti."
İspanyollar Tenochtitlan şehir merkezine defalarca akınlar düzenleyerek çeşitli bölgelerin kontrolü için yol boyu süren kavgalara yol açtılar. İspanyollar, Aztekler tarafından yukarıdan ateş altına alındıktan sonra şehri yerle bir ettiler. Tüm mahalleleri dümdüz etmek için toplar kullandılar ve insanlar savaşı kaybettiklerini gördükçe mücadeleyi bırakıp topluca teslim olmaya başladılar.
Üst düzey yöneticiyle yüz yüze gelme ve çatışmayı bu şekilde sona erdirme umuduyla Cortés onu bulmak için yola çıktı. Ancak Cuauhtémoc çoktan kaçmış, İspanyol birliklerinden uzaklaşmak için bir tekneyle kürek çekmeye başlamıştı.
Cuauhtémoc'un Yakalanması
İspanyollar Tenochtitlan'ın büyük bölümünü ele geçirdikten sonra, pek çok Aztek kanolarına alabilecekleri kadar eşya yükleyerek güvenli bir yere gitmek üzere gölün karşısına geçti.
Bunlardan biri de karmaşık oymalardan yapılmış bir teknede terk edilmiş olan İmparator Cuauhtémoc'tu. İspanyollar onun kaçışını fark ettiler ve kaçan kanoyu yakalamak için gemileri çok hızlıydı. Cuauhtémoc kısa süre sonra, kendisine arbaletler doğrultarak teslim olmasını isteyen İspanyol birlikleriyle yüz yüze geldi. Cuauhtémoc kaçmaktan vazgeçti ve kendisini takip eden kadın ve çocuklar adına merhamet dileyerek sessizce ayaklarını sürüyerek ilerledi.
Genç imparatorla ilk kez yüz yüze görüşen Hernán Cortés ve diğer İspanyol liderler bundan büyük memnuniyet duydular. Genç Aztek, Bernal Diaz del Castillo tarafından yakışıklı ve aristokrat görünümlü olarak tanımlanmıştı ve ölüm karşısında olağanüstü bir soğukkanlılık sergilemişti. Cortés'i selamlarken ağlamış ve İspanyol liderin kendisini kalbinden bıçaklaması halinde anında öleceğine söz vermişti.
Cortés hükümdarı öldürmeyi reddetse de onun teslimiyetini kabul etti. 13 Ağustos 1521'de, 93 gün sonra, abluka nihayet kırıldı. İmparatorlarının yakalanışına ve Cortés'e takdim edilişine tanık olduktan sonra güvenliklerinden endişe eden birçok yerli kadın ve erkek çevredeki kasaba ve köylere kaçtı, ancak yolda talana uğradılar.
İmparator Cuauhtémoc İşkence Görüyor
İmparatorun İspanyolların daha fazla Aztek hazinesi bulmasına yardım etmeyi reddetmesinin ardından, Hernán Cortés'in kraliyet tutsağına karşı tavrı hızla kötüleşti. İspanyollar daha işin başında Azteklerin bir hazine dolusu altını sakladığına dair safça bir fikre kapılmışlardı. İspanyolların arzuları, müreffeh Tenochtitlan'da buldukları büyük miktarda ganimetle tatmin olmamıştı.
Cuauhtémoc sorguya çekildikten sonra hazinenin yerini söylemeyi reddedince işkenceye maruz kaldı. "The Memoirs of the Conquistador Bernal Diaz del Castillo" da anlatıldığına göre Cortés bu konuda kendini kötü hissetmiş ama kraliyet yetkililerinin baskısı karşısında boyun eğmiştir. Cortés, imparatora duyduğu iddia edilen saygının aksine, imparatorun ve arkadaşı Tlacupa hükümdarının ayaklarına kaynar kızgın yağ tatbik edilmesini onayladı. Aztek hükümdarına haksız yere işkence edilmesi, komutandan derin nefret duyan yerel İspanyol ileri gelenleri tarafından Cortés'e yönelik suçlamalardan biri olarak gösterildi.
Sonunda fatihlerin baskısına boyun eğen Cuauhtémoc, Kral Montezuma'nın altın hazinesinin geri kalanını Tenochtitlan yakınlarındaki göle attıklarını açıkladı. Ancak arama ekipleri hiçbir şey bulamadı ve Cuauhtémoc daha sonra her şeyi onlardan intikam almak için uydurduğunu iddia etti.
Cuauhtémoc Yeni İş Buldu
Hernán Cortés'in son Aztek hükümdarına, daha önce işkence etmesine ve aşağılamasına rağmen (hangi kaynağı okuduğunuza bağlı olarak) onu bir çalışan olarak tutacak veya köleleştirecek kadar güvendiği anlaşılıyor. Cortés Cuauhtémoc'a yönetici pozisyonu vermiş ve bir depremle yıkılan Tenochtitlan şehrinin bir bölümünü yeniden inşa etmesi talimatını vermiştir. İspanyollar tarafından kasıtlı olarak zarar verilen su kemeri onarıldı ve sokaklarda çürümeye terk edilen çok sayıda ceset bu temizlik faaliyetinin bir parçası olarak gömüldü. Ve Cuauhtémoc zorla Hıristiyan yapıldı ve Aztekleri teskin etmek amacıyla adı Fernando olarak değiştirildi.
Anlatılanlar tam olarak açık değildir, ancak Cortés'in daha sonra tutsağını Honduras'a yaptığı bir seferde, muhtemelen bir asker olarak yanında götürdüğü anlaşılmaktadır. Güney Amerika'ya yapılan bu gezi, kıtayı daha fazla tanımak için bir bahane olarak başlamış, ancak kısa süre sonra yozlaşmış bir hükümet figürünü yakalamak için bir arayışa dönüşmüştür. Cortés, yokluğunda herhangi bir isyan çıkmamasını sağlamak için Cuauhtémoc ve Tlacupa Kralı'nın yanı sıra bir dizi yerli askeri de beraberinde götürmüştür.
Cuauhtémoc'un Cortés'i Öldürme Planı
Aztek Hükümdarı, İspanyol'un tüm çabalarına rağmen Hernán Cortés'e boyun eğmemişti, yani sandığı kadar saf değildi. Efsaneye göre Cuauhtémoc, Cortés'le birlikte Honduras'a yaptığı bir yolculuk sırasında İspanyol kaşifi ve tüm birliklerini öldürmeyi planlamıştır.
Bernal Díaz del Castillo, Cuauhtémoc gibi yerli liderlerin İspanyol grubun bitkin ve hasta olduğunu gördüklerini ve onları kolayca öldürebileceklerini düşündüklerini iddia etmiştir. İspanyollar bir su yolu veya bataklık gibi kendileri için zor olacak bir geçiş noktasına ulaştıklarında, grubun saldırmasına ve zayıflamış konumlarından yararlanmasına karar verildi. Grup sonunda yok edildiğinde, İspanyol otoritesine karşı bir isyan planlandı. Birkaç yerli askerin Cuauhtémoc'a ihanet etmesi İspanyollar tarafından soruşturma açılmasına yol açtı. Daha fazla baskı yapıldığında, imparator yeni yöneticilerine karşı isyan etmekten bahsettiklerini kabul etti, ancak artık böyle bir dürtü hissetmediği konusunda ısrar etti.
Cortés'in V. Charles'a yazdığı mektuplardan birinde bu hikayenin çok daha farklı bir anlatımı yer almaktadır. Cortés'e göre, yerli bir adam tarafından kendisine suikast planını anlatan bir mektup verilmiştir. Bir görgü tanığı, bulundukları eyaletteki ve Aztek topraklarındaki her İspanyol'u öldürmek için yapılan söylentilere atıfta bulunarak, "Bu yollarla eskisi gibi yeniden hüküm süreceklerdi ve çeşitli eyaletleri kendi aralarında çoktan dağıtmışlardı…" demektedir.
Son Aztek'in İdamı
Hernán Cortés Azteklerin kendisine suikast planını öğrendiğinde Cuauhtémoc ve adamlarını idam ettirdi. Ölüm yaklaşırken, kafileye eşlik eden bir grup rahip Cuauhtémoc'u teselli etmek için ellerinden geleni yaptı ve Peder Juan adında bir adam artık Hristiyan olan komplocuların son yeminlerini kendi dillerinde dinledi.
Son sözlerini söyledikten sonra Cuauhtémoc ve diğer ortakları asılarak idam edildi:
Ah Malinzin [yani Cortés]! Şimdi sahte vaatlerini ve benim için nasıl bir ölüm hazırladığını anlıyorum. Çünkü beni haksız yere öldürüyorsun. Tanrı sana adalet versin, tıpkı Meksika şehrimde kendimi sana emanet ettiğimde benden alındığı gibi!
Cuauhtémoc'un tercümanı Malinche aracılığıyla Cortés'e yukarıda konuşmayı yapmıştır.
İdamı kaleme alan fatih Bernal Diaz del Castillo, imparatorun gidişinden duyduğu kişisel üzüntüyü dile getirir ve Cortés'in daha sonra idamdan dolayı vicdan azabı çektiğine inanılır. Her şey söylenip bittikten sonra, Cuauhtémoc'un düşmanları bile onun yaydığı karizmayı ve muazzam saygınlığı inkar edemezdi. Bir grup Aztek askerinin, imparatorun kalıntılarını idam edildiği yerden alıp Meksika'nın Guerrero kentindeki sözde doğum yerine yeniden gömdüğü iddia edilmektedir.
Cuauhtémoc'un Kemikleri
Cuauhtémoc'un Meksika tarihi üzerindeki etkisi kaybolmamıştır. Meksika'nın son askeri hükümdarı çok sayıda yer ismi ve mevcut Meksika para birimi üzerinde bir portre ile anılmaktadır. Hatta 1887 gibi erken bir tarihte, Mexico City'de, Kristof Kolomb'un bronz heykelinden çok da uzak olmayan bir yerde, asil yüzünün devasa bir anıtı inşa edilmiştir.
Efsaneye göre Cuauhtémoc, Meksika'nın Guerrero eyaletinde doğmuştur ve 1949 yılında bir arkeolog, ünlü hükümdarın kalıntılarını oradaki eski bir Aztek mezarlığında bulduğunu iddia etmiştir. İddianın doğru olma ihtimali düşük olsa da (1976'da resmi olarak çürütüldü), cesedi çevreleyen tantana, Meksika'nın İspanyol öncesi geçmişine dönüşü işaret eden ilgi çekici bir kültürel fenomendir. Cuauhtémoc, düzenbaz Montezuma'nın aksine daha sempatik bir figürdür. Yerli savaşçılar, antik tanrılar ve Kolomb öncesi siyasi liderler Meksikalı vatanseverler tarafından her zamankinden daha fazla kutlanıyor.
Cuauhtémoc'un kemiklerinin bulunduğu iddia edilen Ixcateopan kasabası, son yıllarda ziyaretçi sayısında dramatik bir artış gördü ve merhum hükümdarın onuruna her yıl düzenlenen kutlamalar yerleşik bir gelenek haline geldi. Hem erkekler hem de kadınlar geleneksel kıyafetleriyle buraya gelerek gösteri yapmakta ve İmparator Cuauhtémoc'un kısa süren saltanatını anmaktadır.