İnsan hücre kültürleri ve fareler üzerinde yapılan yeni bir araştırmaya göre, yaygın olarak kullanılan ev dezenfektanları, yapıştırıcılar ve mobilya tekstillerinde bulunan kimyasallar, gelişimlerinin kritik aşamalarında beyindeki destek hücrelerine zarar verebilir.
Ohio'daki Case Western Reserve Üniversitesi'nde moleküler biyolog olan Erin Cohn ve meslektaşları, çevrede bulunan toksisitesi bilinmeyen 1.823 bileşikten yola çıkarak, laboratuvar koşullarında oligodendrosit adı verilen hücrelerin olgunlaşmasını ya öldüren ya da durduran iki kimyasal sınıfı belirledi.
Oligodendrositler bir tür nörolojik destek hücresidir: Nöronların etrafını sararak beyin sinyallerinin hızla ilerlemesini sağlayan yalıtkan bir örtü oluştururlar.
Tanımlanan iki kimyasal sınıftan biri kuaterner bileşiklerdi. Bunlar dezenfektan spreylerde, mendillerde ve el dezenfektanlarında ve diş macunu ve gargara gibi kişisel bakım ürünlerinde bakteri ve virüsleri öldürmek için kullanılır ve yanlış kullanıldığında veya iyi havalandırılmayan alanlarda yutulabilir veya solunabilir.
Diğer bileşik sınıfı organofosfatlardı. Alev geciktirici olarak görev yapan bu bileşikler tekstil ürünlerinde, yapıştırıcılarda, mobilya ve elektronik gibi ev eşyalarında yaygın olarak bulunur ve sıkça vakit geçirdiğimiz odaların havasına 'gaz halinde' karışabilir. Yağda çözünen organofosfatlar deri yoluyla emilebilir ve potansiyel olarak beyne ulaşabilir.
Fareler üzerinde yapılan deneylerde, üç kuaterner bileşikten birinin oral dozu verilen yavruların beyin dokusunda günler sonra bu kimyasalların tespit edilebilir seviyelerde olduğu görülmüştür; bu da bileşiklerin kan dolaşımı ile beyin hücreleri arasındaki koruyucu kale olan kan-beyin bariyerini geçebildiğini göstermektedir.
Hayvanların beyinlerinde ayrıca, doğumdan beş gün sonra başlayarak beyin gelişiminin kilit bir döneminde uygulanan belirli bir kuaterner bileşik olan setilpiridinyum klorürün 10 günlük dozundan sonra oligodendrosit sayıları azalmıştır.
Benzer etkiler beyin organoidlerinde de görüldü; bir tabakta yetiştirilen ve gelişmekte olan beyin dokusu gibi davranmaya ikna edilen insan kök hücre kümeleri.
Cohn, "Oligodendrositlerin — ancak diğer beyin hücrelerinin değil — kuaterner amonyum bileşiklerine ve organofosfat alev geciktiricilere karşı şaşırtıcı derecede savunmasız olduğunu bulduk" diyor.
Bununla birlikte uzmanlar, hücrelere ve farelere, insanların tipik olarak maruz kalabileceklerinden daha yüksek konsantrasyonlarda ve insanların bu kimyasallarla nasıl temas edeceğini yansıtmayan şekillerde muamele eden bu laboratuvar temelli çalışmanın sonuçlarından hemen telaşlanmıyor.
Avustralya'nın Melbourne kentindeki RMIT Üniversitesi'nden çevre kimyacısı Oliver Jones, "Mesele bir şeyin toksik olup olmadığı değil, maruz kalmamız muhtemel koşullar altında toksik olup olmadığıdır" diyor.
"Bu durumda, yazarlar bir Petri kabındaki hücreleri bu bileşiklerin nispeten yüksek bir miktarına maruz bırakmışlardır ki bu, insanların normalde karşılaşabileceği doz yolu veya maruz kalma süresi ile aynı değildir."
Bununla birlikte, okul ve hastane temizlikçileri, çocuk bakıcıları ve ıslah evlerindeki insanlar gibi bazı insanların kuaterner bileşiklere diğerlerinden daha fazla maruz kaldığını biliyoruz çünkü bu ortamlarda endüstriyel güçte dezenfektanlar yaygın olarak kullanılmaktadır.
Dahası, yakın zamana kadar kuaterner bileşiklerin toksisitesine ilişkin araştırmalar hayvan ve hücre çalışmalarından elde ediliyordu.
Ancak şimdi yapılan çalışmalar insanlarda sağlığa etkilerini araştırıyor ve muhtemelen dezenfektanların yaygın kullanımı nedeniyle pandemi sırasında insanların kanlarında öncekine göre iki kat daha fazla kuaterner bileşik bulunduğunu ortaya koyuyor.
Bu durum, bazı araştırmacıların bu kimyasalları "yeni ortaya çıkan endişe sınıfı" olarak işaretlemesine yol açtı ve geniş yapısal çeşitlilikleri nedeniyle bu bileşiklerin insan sağlığı risklerini tam olarak anlamanın zorluklarına dikkat çekti.
Çevrede ve insan kanında, idrarında, plankental dokusunda ve anne sütünde yaygın olarak tespit edilen organofosfat alev geciktiriciler için de benzer bir durum söz konusudur.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı'na çevredeki kimyasallar konusunda danışmanlık yapan ve mevcut araştırmada yer almayan çevre kimyacısı Ian Rae, "Organoflorinlerle (PFAS) mücadele bittiğinde Stockholm Sözleşmesi'nin dikkatini çekmelerini bekleyin!" diyor.
Cohn ve meslektaşları çalışmalarında, 2013 ve 2018 yılları arasında ABD CDC'nin Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Araştırması'nda toplanan çocuk idrar örneklerinde bir alev geciktirici metabolit olan BDCIPP seviyelerini analiz ederek bir alev geciktirici seviyesini analiz ettiler.
Yaşları 3 ila 11 arasında değişen 1.763 çocuğun neredeyse tamamının idrarında BDCIPP bulundu. En yüksek seviyeye sahip olanların, düşük maruziyete sahip olanlara göre motor işlev bozukluğu veya eğitim yardımı gereksinimi gibi olumsuz nörogelişimsel sonuçlar yaşama olasılığı iki ve altı kat daha fazlaydı.
Ancak gözlemsel veriler doğrudan nedenlere değil, yalnızca ilişkilere işaret edebilir ve bu çalışmada olduğu gibi verilerin çoğu hayvanlardan ve hücrelerden geldiği için bu kimyasalların insanları nasıl etkilediğine dair anlayışımızda büyük boşluklar var.
Cohn ve meslektaşları, bu bileşiklerin özellikle çocuklar üzerindeki sağlık etkilerini araştırmaya devam etmek için yeterli bir neden olduğunu savunuyor: "Gelişmekte olan merkezi sinir sistemi çevresel etkilere karşı özellikle hassastır ve kimyasal maruziyetler, gelişimin kritik dönemlerinde meydana gelirse çocuklar için özellikle zararlı olabilir."
