Gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirius, Büyük Köpek takımyıldızında bulunuyor. "Kavurucu", "yakıcı" anlamlarına gelen Sirius, Dünya'nın herhangi bir noktasından görülebilen en parlak yıldızın adıdır. Türkçe'de Akyıldız olarak da bilinir. Dünya'ya en yakın 50. yıldızdır. Sirius'a bazen Köpek Yıldız da deniyor.
Kuzey Yarımküre'de yaşayan çoğu insan, güneydeki Sirius'ı kıştan bahar ortasına kadar akşam saatlerinde görürler. Özellikle şubat akşamları Sirius'ı görmek için en harika zamandır. Yazın son günlerinde ise bu özel yıldızı sabahları şafak sökmeden önce doğuda yükselirken bulmak mümkün olur. Havanın açık olduğu bir günde gökyüzünde 9.000 kadar yıldız görebilirsiniz. Ancak keşfedecek bir 100 milyar yıldızınız daha olacak.
Anahtar Çıkarımlar: Sirius Yıldızı
- "Sirius" adı Yunanca "parlayan" veya " kavuran" anlamına gelen "seirios" kelimesinden türetilmiştir. Canis Major (Büyük Köpek) takımyıldızının baş yıldızı olduğu için "Köpek Yıldızı" olarak da bilinir. Astronomi terimlerinde Sirius genellikle Alpha Canis Majoris (α CMa) olarak anılır.
- Sirius son derece parlaktır. Görünür büyüklüğü -1,46'dır ve bu da onu Güneş'ten 25 kat daha parlak yapar. En yakın komşu yıldızlarımızdan biri olduğu için parlaklığı kısmen Dünya'ya olan yakınlığından kaynaklanmaktadır.
- Sirius Dünya'dan yaklaşık 8,6 ışık yılı uzaklıkta yer alır. Güneş sistemimize en yakın yıldızlardan biridir.
- Sirius iki yıldızdan oluşan ikili bir yıldız sistemidir: Sirius A ve Sirius B. Sirius A ikisinden daha büyük ve parlak olanıdır, Sirius B ise nükleer yakıtını tüketmiş bir yıldızın kalıntısı olan beyaz bir cücedir.
- Sirius A, A tipi bir ana dizi yıldızı (A1V) olarak sınıflandırılır. Yüzey sıcaklığı yaklaşık 9.940 santigrat derece olan sıcak, mavimsi beyaz bir yıldızdır.
- Sirius atmosferik etkiler nedeniyle genellikle farklı renklerde parıldıyor gibi görünür. Kırmızı, beyaz ve mavi parıltılar sergileyebilir.
- Sirius genellikle Kuzey Yarımküre'de kış aylarında Orion takımyıldızına yakın olarak görülür. Betelgeuse, Rigel ve Procyon yıldızlarıyla birlikte "Kış Üçgeni "ni oluştururlar.
- Sirius A ve Sirius B'nin her ikisi de Güneş'ten çok daha yaşlıdır. Sirius A hala çekirdeğinde hidrojeni helyuma dönüştürürken, Sirius B nükleer yakıtını tüketmiştir ve giderek soğumakta ve sönmektedir. Sonunda, Sirius B soğuk, karanlık bir "kara cüce (siyah cüce)" haline gelecektir.
Sirius Hakkında Bilgiler
Sirius yıldızının rengi beyaz ile mavi arasında bir yerlerde olmasına rağmen çoğu zaman birçok renkte görünmesi ile bilinir. Bu nedenle "gökkuşağı yıldızı" olarak da adlandırılıyor. Öyle ki yıldız, fotoğraf makinesi ile kaydedildiğinde diğer renkleri daha net ortaya çıkar.
Sirius'ın parlaklık ve renk değişikliği insanların onu UFO sanmasına neden oluyor.
Bu ilginç renk değişikliği durumu Sirius'ın oldukça parlak olmasından kaynaklanıyor. Sirius'ın Dünya'nın atmosferine ulaşan güçlü ışığının sıcaklığı ve yoğunluğu gezegenimizdeki havanın etkisiyle değişiyor ve kameraya ulaşana denk renklerine ayrılmış oluyor. Bu efekt tüm yıldızlarda var ancak Sirius özellikle en parlakları olduğundan daha net gözleniyor.
Sirius A, Güneş'ten 25 kat daha parlaktır. Bununla beraber Güneş'in iki katından biraz daha küçük ve de iki katından biraz daha ağırdır. Ayrıca 26 kat daha fazla enerji üretiyor. Kendisi bir anakol yıldızı, yani enerjisinin çoğunu hidrojen nükleer füzyonu yoluyla helyuma dönüştürerek elde ediyor. Her geçen saniye Güneş'e yaklaştıkça daha da ısınıyor ve daha da parıltılı hale geliyor.
Güneş 4.5 milyar yaşında olsa da Sirius A ve B yalnızca 300 milyon yaşındalar. Buradan hareketle ömürlerini doldurmalarına ortalama 550 milyon yıl daha var. Sirius B, Dünya'ya en yakın cüce yıldızdır. 120 milyon yıl önce kaynaklarını tüketti ve bir kırmızı dev halini aldı. Dış katmanlarının kopmasıyla da bugünkü beyaz cüce halini almıştır. Kırmızı deve dönüşürken yaydığı enerji birkaç milyon yıl uzaklıktaki her şeyi yok etti. Kardeş yıldız Sirius B'nin doğumdaki kütlesi Güneş'in 5 katıydı; bugün ise neredeyse eşit.
Sirius A'nın nihai kaderi de kardeşi Sirius B gibi olacak; yani o da yakında beyaz cüceye dönüşecek.
Sirius'ın Keşfi
Astronomlar uzun yıllar komşu bir yıldızı olabileceğinden şüphelendi ancak Sirius A'nın çok parlak olması incelenmesini zorlaştırdı. Nihayetinde tespit edilen ikinci uydu yıldıza Sirius B adı verilmiştir. Sirius B'nin büyüklüğü Dünya kadar olsa da ağırlığı Güneş kadardır. Sirius, gökbilimciler tarafından "A" tipi bir yıldız olarak sınıflandırılıyor. Yüzey sıcaklığı Güneş'in 5.500 santigrat derece ısısına kıyasla yaklaşık 9.400 santigrat derece.
Sirius'a dair ilk ciddi araştırmalar 1800'lerde yapıldı. Ancak bundan çok daha önce, astronom Edmond Halley 1718'de Sirius'ı keşfetti ve hareketini tanımladı. Yüzyıldan uzun bir zaman sonra astronom William Huggins Sirius'ın ışık spektrumunu alarak gerçek hızını hesapladı. İlerletilen bilimsel araştırmalar Sirius'ın Güneş'e doğru saniyede 7.6 kilometre hızla ilerlediğini gösterdi.
Uzayın karanlığında keşfinin arkasındaki gerçek ipucu periyodik salınım yapması olmuştur. Zira periyodik salınım yalnızca en az iki benzer kütleli yıldız bir araya geldiğinde yaşanıyor. Bu yıldızlar birbirlerini çeker ve birbirlerinin etrafında dönerler. Sirius A'nın bir yıldızı daha olduğu böylece keşfedildi. Sirius B adındaki bu ikinci yıldız elbette teleskopla görülemiyordu ancak ilk kez hesaplamalar ile varlığı kanıtlamıştı. Sirius A ile olan yörüngesinin periyodu 50 yıldır.
Göbeklitepe ve Sirius
Dünyanın en eski tapınağı olarak bilinen Göbeklitepe, Sirius ya da diğer adıyla Şira yıldızına tapınmak için inşa edildi. Tapınak, Şanlıurfa'nın kuzeydoğusundaki Örencik Köyü'nde bulunuyor. 11.000 yıl yaşındaki yapı 20 dairesel duvara sahip. Her duvar büyük T şekilli taş sütunlarla çevrili. Sütunlardan bazılarına yırtıcı hayvanların çizimleri işlenmiş. Merkez sütunlar yıldızın yükselişini çerçeveye alıyor. Şira, insanlık tarihinde tapılan bir nesne olarak önemli bir yere sahipti. Zira bu olay kutsal kitap Kur'an'da yer verilecek kadar önemli bulunmuş: "O, Şi'râ'nın Rabbidir." (Necm, 53/49)
Sirius'tan Daha Parlak Yıldızlar Var mı?
Astronomlar yıldızların parlaklığını yıldızların büyüklüğü ile ifade ediyor. Sayı ne kadar küçük olursa, yıldız o kadar parlaktır. Sirius'ın görsel büyüklüğü ise -1.44. Gökyüzünde görülen diğer tüm yıldızlardan daha düşük yani daha parlak. Enerji ve ışık şiddeti bakımından Sirius'tan daha parlak yıldızlar da var ancak daha uzaktalar ve dolayısıyla bize soluk görünüyorlar. Gökyüzünün en parlak yıldızı olarak, Sirius'ı büyük şehirlerden bile görebilirsiniz.
Güneş'i saymazsak, Sirius'tan sonra gökyüzündeki en parlak yıldız Canopus'tur. Yalnızca ABD'nin güneyine denk gelen enlemlerden görülebiliyor. Üçüncü en parlak yıldız ise Alfa Centauri'dir. Gökyüzünde, en uç güneyde yer aldığından orta kuzey enlemlerinden rahatça görülmesi oldukça zor.
Sirius Ne Kadar Uzaklıkta?
Yukarıdaki fotoğraf Dünya'nın karanlık gökyüzündeki Sirius'ın bulunduğu takımyıldızını gösteriyor. 8,6 ışık yılı uzaklıktaki Sirius, Güneş'ten sonra bize en yakın yıldızlardan biri. Bu arada bir ışık yılının yaklaşık 9.6 trilyon kilometre olduğunu belirtelim.
Sirius Ne Zaman Görülür?
Aşağıdaki Hubble Uzay Teleskobu fotoğrafında gece gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirius A ve onun küçük kardeşi Sirius B görülüyor. Sirius, Yavru Köpek (The Pup) adında küçük, soluk bir eş yıldıza daha sahip. Bu isim sanki genç olduğunu anlatıyor gibi görünse de kendisi aslında beyaz cüce türünde bir ölü yıldızdır. Bir zamanlar güçlü bir yıldızdı ve bugünse Dünya büyüklüğünde bir közden ibaret. Teleskop olmadan görülemeyecek kadar soluktur.
Sirius, kuzey enlemlerinin ortasında güneydoğudan yükselir. Gökyüzünün güneyi boyunca yayılır ve güneybatıya geçer. Güney Yarımküre'de ise tam tepede bulunmaktadır.
Sirius aralık ayı ortalarında akşam saatlerinde yükselmeye başlıyor. Türkiye dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanından görülebilir. Nisan ayı ortalarında ise akşam saatlerinde güneybatıda belirir. Peki tam anlamıyla ne zaman görülür?
Sirius'ın konumu RA: 06sa 45d 08.9s, dec: -16° 42′ 58″
Sirius'ı bulmak her zaman kolaydır. Zira gökyüzünün en parlak yıldızıdır. Orion takımyıldızına aşina olan herkes, bu yıldızı bulmak için Orion Kuşağı üzerinden çizgi çekebilir. Sirius, kemerin genişliğinden yaklaşık sekiz kat uzaklıktadır. Orion takımyıldızının dışındaki bir yıldıza bakıyorsanız bunun aslında Venüs ve Jüpiter gezegenleri olma ihtimali daha yüksektir. Venüs genellikle yılın son aylarına doğru batıda ve Jüpiter ise yaz aylarında doğuda görülür.
Sirius, Köpek Yıldız olarak da biliniyor çünkü Büyük Köpek (Canis Major) takımyıldızındaki ana yıldız. Yaz ayları bu nedenle gökyüzü gözlemcileri için 'köpek günleri' olarak anılır. Yıldız Kuzey Yarımküre'de yaz ayında bize Güneş'in arkasındaymış gibi görünür. Yazın sonlarına doğru ise gün doğumundan önce doğuda belirir ve Güneş'e yakın bir konumda olur.
Sirius 2020'de 15-16 Ağustos tarihlerinde görülecek.
Sirius Yıldızının Antik Çağdaki Önemi
Antik Mısır'da Sirius ismi kavurucu ya da ışıltılı anlamına geliyordu. Yıldız, Mısır tanrıları olan Osiris, Sopdet ve diğer tanrılarla ilişkilendirildi. Antik Mısırlılar, Sirius'ın Nil Nehri'nin yıllık taşkınından hemen önce Güneş'in önünde yükseldiğini fark ettiler. Taşkınlar yıkıma yol açsa da, yeni topraklar ve yeni yaşamlar getiriyordu. Mısır'ın yaşam tanrısı Osiris ölüm, doğurganlık ve Nil boyunca bitki yaşamının yeniden başlamasından sorumluydu. Yıldız ile daha da yakından ilişkilendirilen kişiyse Nil'in ekin tanrısı olan Sopdet oldu; Mısır her yeni yılı Sopdet'in Gelişi adında bir festivalle kutlardı.
Bunun yanı sıra tarihte tüm ülkelerden gemiciler Sirius'ı yön bulmak için kullandılar ve diğer mitolojik eserlerde çoğu zaman adı geçti.
Sirius'un Etrafında Yaşam Olabilir mi?
Bunca hikayeye konu olan ve kutsal kitapta dahi adı geçen bu Şira ya da Akyıldız'ın bir yıldızdan daha fazla anlam taşıması gerektiğini düşünebilirsiniz. Ne yazık ki Sirius B kırmızı deve dönüşürken etrafındaki her şeyi yakıp kül etti. Olayın üzerinden geçen 300 milyona yaklaşan zamana rağmen bu çevredeki gezegenlerin yüzeyi hala kavurucu bir sıcaklığa sahip. Bu ısının en az 1000 santigrat derece olduğu düşünülüyor. Dahası, parçalanan gezegenlerden kopan meteorları hala yağmur gibi etrafa yağıyor ve volkanlar durmadan patlıyor. Sirius'ın etrafında yaşamın başlaması için en iyi ihtimalle 1 milyar yıl gerekli.
Sirius'ı Konu Alan Mısır Tanrıçasının Hikayesi
Sirius Hindistan'da Prens Yudhistira'nın köpeği Svana olarak bilinir. Prens ve dört erkek kardeşi, Svana ile birlikte cennetin krallığını bulmak için uzun ve zorlu bir yolculuğa çıkarlar. Kardeşler aramayı bırakır ve geride yalnızca Yudhistira ve köpeği Svana kalır. Nihayet cennetin kapısına geldiklerinde kapı bekçisi Indra, prensi memnuniyetle karşılar. Ancak Svana'nın girmesini reddeder.
Yudhistira acı duyar ve Indra'ya sadık hizmetkarını ve arkadaşını terk edemeyeceğini söyler. Yudhistira, kardeşlerinin yüreklerinin isteklerini takip ederek cennete giden yolu terk ettiğini ancak Svana'nın kendinden başkasını takip etmediğini söyler. Prens, köpeği olmazsa cenneti bile terk edeceğini belirtir. Indra'nın duymak istediği şey de budur, ve sonra hem prens hem de köpeği (Sirius) cennetin kapısında karşılanır.
Sirius ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Sirius, Dünya'dan ne kadar uzakta?
İkili bir yıldız sistemi olan Sirius, Dünya'dan 8,6 ışık yılı uzaklıkta. Bu sistemde, anakol yıldızı Sirius A ve onun küçük beyaz cüce yıldızı Sirius B adını taşıyor.
Sirius ne kadar parlak?
Sirius o kadar parlak ki Dünya'dan gündüzleri dahi görülebilir. Bu parlaklığın değeri -1,46 ve Güneş'ten 25 kat daha yüksek. Geceleri ise teleskopsuz bulunabilir.
Sirius'ın çapı, sıcaklığı ve kütlesi nedir?
Sirius, 1,2 milyon km çapı ile Güneş'ten en az %70 daha geniş. Sirius B ise sadece 5900 km çapa sahip. Yani Dünya'dan bile daha küçük. Sirius A, Güneş'ten iki kat ağır ve Sirius B ise Güneş kadar ağır. Sirius A'nın yüzey ısısı 10.000 C ve Sirius B'nin ise 25.000 C yani Güneş'ten beş kat daha sıcak.
Sirius B'yi özel yapan nedir?
Sirius B, Dünya'ya en yakın beyaz cüce yıldız olarak biliniyor. Beyaz cüceler, yakıtlarını tüketen, dış katmanlarını atan ve küçülen yıldızlardır. Sirius B'deki yer çekimi Dünya'dan 350.000 kat yüksektir. Yani 3 gram bir şeker küpü orada 1.000 kilo gelecektir.
Sirius ne zaman keşfedildi?
Sirius yıldızı kutsal kitaplarda dahi geçer. İsmi, antik Yunanca'da parlamak manasına gelen bir sözcükten türetildi. Yıldız 4000 yıl önceki Antik Mısırlılar tarafından dahi biliniyordu.