Dünyamızda her yıl apandisleri iltihaplanan veya patlayan hastalar yüzünden hastaneye başvuran yüzbinlerce kişiden herhangi biri, "Neden bu şeyi sahibiz?" diye sitem edebilir. Bu hiç de mantıksız değil. Biyolojide, apandis, artık işlevsiz olan vücut parçalarına atıfta bulunulan bir kalıntı organ olarak adlandırılır.
Peki, sadece biz mi bu küçük vücut parçasına sahibiz? Ve eğer değilse, diğer hayvanlarda da bir kalıntı mı?
Memelilerde Apandis
Evrim faydalı bir özellik keşfettiğinde, genellikle bunu çeşitli hayvan türlerine bahşetme eğilimindedir. Şaşırtıcı bir şekilde, görünüşte "işe yaramaz" olan apandis, farklı memelilerde bağımsız olarak 32 kez evrimleşmiştir.
Apandis, ince bağırsak ile kalın bağırsağın birleştiği yerde bulunan, kurtlanmış, sönmüş bir balona benzeyen boru şeklinde bir yapıdır. İnsanlarda belirgin bir işlevi olmayan körelmiş bir organ olarak uzun süredir devam eden ününe rağmen, diğer hayvanlardaki varlığı ve potansiyel amacı bilimsel araştırmaların ilgi çekici alanları olmaya devam etmektedir. Farklı memeli soylarında birden fazla kez evrimleşmiş olması, bazı türlerde daha önemli bir rolü olabileceğini göstermektedir.
Gerçekten de apandis, yakın primat kuzenlerimiz, kemirgenler (tavşanlar özellikle aktif bir apandis örneği sergiler) ve hatta uzak Avustralya'da bulunan wombat ve cuscus (kuskus ile karıştırılmamalıdır) gibi keseli hayvanlar da dahil olmak üzere çok çeşitli hayvan türlerinde gözlemlenmiştir.
Dahası, bazı hayvanlarda, özellikle ince bağırsağın kalın bağırsağa açıldığı küçük bir kese olan çekumun bulunmadığı durumlarda apandise benzer yapılar bulunur. Bu apandis benzeri yapı, ornitorenk gibi bazı tek hücrelilerin yanı sıra kuşlarda ve bilimsel olarak Actinopterygians olarak bilinen ışın yüzgeçli balıklarda da bulunabilir.
Apandisin ve benzer yapıların çeşitli hayvan soylarında yaygınlığı, bu organın farklı biyolojik bağlamlardaki potansiyel önemine işaret etmekte ve insan biyolojisinde şu anda anlaşılanın ötesindeki işlevlerini ortaya çıkarmak için daha fazla araştırmayı teşvik etmektedir.
Apandisin Yardımcı Olduğu Zamanlar
Apandisin insanlar da dahil olmak üzere çeşitli hayvanlardaki işlevi bilimsel araştırmalara ve spekülasyonlara konu olmuştur. Her türdeki kesin amacı değişebilirken, özellikle insanlarda önerilen işlevlerden biri, bağırsak bakterileri için bir rezervuar olarak rolü ve bağışıklık sistemine potansiyel katkısıdır.
Bağırsak mikrobiyotası olarak da bilinen bağırsak bakterileri, sindirim sağlığının korunmasında ve bağışıklık sisteminin desteklenmesinde hayati bir rol oynamaktadır. Bununla birlikte, bağırsakla ilgili hastalıklar veya diğer faktörler bu faydalı bağırsak mikroplarının dengesini bozabilir. Apandis, yararlı bağırsak bakterileri için bir "güvenli ev" görevi görebilir ve hastalık veya bağırsak rahatsızlıkları sırasında hayatta kalmalarını sağlayabilir.
Bağırsak mikropları enfeksiyonlar veya antibiyotik kullanımı gibi faktörler nedeniyle bozulduğunda veya tükendiğinde, apandis bağırsağın bu temel mikroorganizmalarla yeniden doldurulmasına yardımcı olabilir. Apandisin, depolanan bakterileri bağırsaklara geri bırakarak bağırsak mikrobiyotasının dengesini yeniden sağlamaya ve bağırsak sağlığının korunmasına yardımcı olabileceğine inanılmaktadır.
Apandisin önerilen bu işlevi mantıklı ve gözlemlerle uyumlu olsa da, bu alandaki araştırmalar devam etmekte ve bilim insanları bu esrarengiz organın farklı hayvan türlerindeki birçok karmaşıklığını ve potansiyel rollerini keşfetmeye devam ederek, evrim ve fizyolojik süreçler bağlamındaki önemine ışık tutmaktadır.
Gerçekten de, apandisin evrimi üzerine yapılan çalışmalar, çeşitli hayvan türlerinin apandisinde lenfoid dokuların varlığını ortaya koymuştur. Lenfoid dokular, bağışıklık hücrelerinin, özellikle de lenfositlerin aktif olduğu ve olgunlaştığı bölgeler olarak hizmet eder. Apandiste bağışıklık hücrelerinin varlığı, bu organın muhtemelen hayvana bağışıklık sağlamada bir rol oynadığını ve genel bağışıklık sistemine katkıda bulunduğunu göstermektedir.
Tavşan ve kemirgen gibi hayvanlarda apandisin sindirimle ilgili ek bir işlevi daha vardır. Selülozu etkili bir şekilde parçalayarak sindirilebilir besinlere dönüştürebilen bakterileri barındırarak sert bitki materyallerinin parçalanmasına yardımcı olur. Önemli miktarda sindirimi zor bitki maddesi tüketen hayvanlar için apandisin daha belirgin ve işlevsel olduğu, sindirim süreçlerini kolaylaştırdığı ve selüloz bakımından zengin gıdalardan besin emilimini artırdığı görülmektedir.
Apandisin farklı hayvan türlerindeki rolüne ilişkin bu çok yönlü anlayış, apandisin uyarlanabilirliğini ve çok yönlülüğünü ortaya koymakta ve işlevlerinin çeşitli beslenme ve ekolojik taleplere yanıt olarak evrimleşmiş olabileceğini düşündürmektedir.
Apandisin Evrimsel Tarihi
Apandisin evrimsel tarihi ve işlevi, insanlar da dahil olmak üzere farklı hayvan türlerindeki önemine dair ilgi çekici bilgiler sunmaktadır. Charles Darwin'in apandisin insanlarda körelmiş bir organ olduğuna dair teorisi, atalarımızın öncelikle otçul olabileceği ve selüloz bakımından zengin bitki maddelerini tüketebileceği fikrine dayanıyordu.
Sonuç olarak, muhtemelen selülozun sindirimine yardımcı olacak daha büyük bir kalın bağırsağa sahiptiler. Zamanla, insan diyetleri daha fazla meyve ve daha az selüloz bakımından zengin bitkiler içerecek şekilde değiştikçe, kalın bağırsağın ekstra kısmı azalmış ve sonunda apandise dönüşerek selüloz sindirimindeki orijinal rolünü kaybetmiş olabilir.
İlgili: İnsan Vücudunun Körelmiş Özellikleri ve Organları
Bununla birlikte, teknoloji ve araştırmalardaki ilerlemelerle birlikte, apandiste bağışıklık fonksiyonunun varlığını ve bağırsak mikroplarının korunmasında bir rol oynadığını vurgulayan yeni kanıtlar ortaya çıkmıştır. Bu kanıtlar, apandisin tamamen körelmiş olmadığı, ancak insan vücudunda hala değerli işlevlere hizmet ettiği fikrini desteklemektedir.
Neden sadece bazı hayvanların apandisi olduğu ve diğerlerinin olmadığı, evrimsel biyolojide açık bir soru olmaya devam etmektedir. Çeşitli hayvan soylarında apandisin varlığı veya yokluğu, muhtemelen evrimsel zaman içinde belirli beslenme ve ekolojik nişlere adaptasyonları yansıtmaktadır. Farklı beslenme gereksinimlerine ve çevresel zorluklara sahip hayvanlar, bağışıklık desteği ve bağırsak sağlığı için farklı çözümler geliştirmiş olabilir ve bu da potansiyel olarak apandisin oluşumunda farklılıklara yol açabilir.
Yukarıda bahsedilen hayvanların (kediler, köpekler, yarasalar, inekler, atlar, vb.) bağışıklık sistemleri ve bağırsak sağlığı, apandise benzer işlevlere hizmet eden farklı yapılar veya mekanizmalar tarafından düzenleniyor olabilir. Evrim, belirli ekolojik bağlamlara uyum sağlamak için adaptasyon ilkesine göre işler ve organizmalar benzer amaçlara ulaşmak için çeşitli stratejiler geliştirebilir.
Apandisin bağışıklık ve bağırsak sağlığındaki rolü insanlarda ve bazı hayvan türlerinde giderek daha fazla anlaşılmakla birlikte, evrimsel geçmişinin karmaşıklığını ve farklı hayvanlarda varlığının veya yokluğunun nedenlerini çözmek için devam eden araştırma ve incelemeler gereklidir. Bilimsel araştırmalar, bu esrarengiz organın büyüleyici gizemlerine ve hayvanlar alemindeki önemine ışık tutmaya devam etmektedir.
Sonuç Olarak Apandis
Apandis ve onun farklı hayvanlardaki varlığı ya da yokluğu, evrimsel biyoloji alanında daha geniş tartışmalara yol açmaktadır. Apandisin evrimsel geçmişi ve işlevi hâlâ karmaşıktır ve tam olarak anlaşılamamıştır, ancak araştırmacılar insanlarda ve çeşitli türlerde bu soruları giderek daha fazla araştırmaktadır.
Tıbbi uygulamalarla ilgili olarak, apandis birincil sorun olmasa bile, karın ameliyatları sırasında cerrahların önlem olarak apandisi çıkarması yaygın bir yaklaşım olmuştur. Ancak ortaya çıkan kanıtlar, apandisin enfeksiyonlara karşı rutin bir önlem olarak çıkarılmasının potansiyel sakıncaları olabileceğini düşündürmektedir.
Son çalışmalar, apandisin bağırsak sağlığının korunmasında ve bağışıklık sisteminin desteklenmesinde rol oynayabileceğini göstermiştir. Apandisit ameliyatı geçirmiş kişilerde Clostridium difficile (C. difficile) adlı bakterinin aşırı çoğalması özel bir endişe kaynağıdır. C. difficile, ciddi bağırsak enfeksiyonlarına neden olabilen patojen bir bakteridir ve apandisi olmayan bireylerin, apandisin bağırsak mikrobiyotasının düzenlenmesindeki potansiyel rolünü kaybetmesi nedeniyle bu tür enfeksiyonlardan kurtulmakta daha zorlanabileceği görülmektedir.
Tıbbi anlayış geliştikçe, sağlık hizmeti uygulayıcılarının apandisit ameliyatı da dahil olmak üzere herhangi bir cerrahi müdahalenin risklerini ve faydalarını dikkatlice tartmaları elzem hale gelmektedir. Apandisin bağırsak sağlığı ve bağışıklık üzerindeki potansiyel etkisi, daha bilinçli ve kişiselleştirilmiş tıbbi kararlara yol açabilecek bu alanda daha fazla araştırmaya duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır.
Kaynaklar:
- Smith, H. F., Parker, W., Kotzé, S. H., & Laurin, M. (2017, January). Morphological evolution of the mammalian cecum and cecal appendix. Comptes Rendus Palevol. Elsevier BV.
- Vitetta, L., Chen, J., & Clarke, S. (2019, January). The vermiform appendix: an immunological organ sustaining a microbiome inoculum. Clinical Science. Portland Press Ltd.
- Yong, F. A., Alvarado, A. M., Wang, H., Tsai, J., & Estes, N. C. (2015, March). Appendectomy: a risk factor for colectomy in patients with Clostridium difficile. The American Journal of Surgery. Elsevier BV.
